Xóa bỏ phân biệt đối xử giới từ gia đình

(QT) - Ngày giỗ của bà năm nay, anh em hàng cháu chắt chúng tôi xin phép được đứng ra lo mâm cỗ tổ chức đám giỗ. Ở quê tôi, việc lo giỗ kỵ là việc của bề trên, hàng cháu chắt về dự đóng góp tiền để phụ tổ chức đám giỗ thường không được người lớn đồng ý. Các cụ bảo, khi nào các cụ qua đời thì việc hiếu nghĩa thờ cúng tổ tiên, ông bà sẽ giao lại cho các cháu, giờ các cụ còn sống thì các cụ lo liệu. Không phải ai có điều kiện gia đình khá giả muốn bỏ tiền ra lo việc hiếu nghĩa đều được, mà phải có tôn ti trật tự theo thứ bậc, lại còn xem khả năng của người nghèo nhất đóng góp được bao nhiêu mới lấy đó làm cơ sở cùng đóng góp lo liệu, để người nghèo không tủi thân với tổ tiên, ông bà. Phải viện đủ lý do anh em chúng tôi mới được phép tự lo mâm cỗ giỗ bà một lần. Đây là một “đặc cách”, sự “đổi mới” để thờ cúng tổ tiên trong đại gia đình chúng tôi.

Phụ nữ cần được đối xử bình đẳng, tạo điều kiện để phát triển

Với thế hệ trẻ chúng tôi, cháu trai hay cháu gái, cháu nội hay cháu ngoại đứng ra tổ chức giỗ bà đều đóng góp giống nhau, ai có thời gian thì đến sớm lo công việc, ai bận thì đến muộn một chút cũng được. Nhưng người lớn thì xét nét đủ điều. Nào là “dâu chính lễ, rễ người dưng”, cháu dâu phải đến lo công việc sơm hơn cháu gái, cháu rễ; ăn uống xong việc dọn dẹp là trách nhiệm của cháu dâu; phần đóng góp thì các cháu trai bên nội chia nhau, chỉ nhận một ít phần của cháu gái bên nội gọi là có nhận tấm lòng thôi… Theo lý lẽ của các cụ, con gái đi lấy chồng nhà người ta, cũng như con dâu của mình lấy chồng là phải lo việc nhà chồng, nhớ ngày giỗ bà thu xếp về được là vui rồi. Làm trái ý các cụ thì sợ các cụ giận, mà nhận phần đóng góp của chị em gái ít hơn thì hóa ra phân biệt đối xử, chị em lại tủi thân. Bàn tính mãi, cuối cùng chúng tôi phải nghe theo sự sắp xếp của người lớn: cháu trai bên nội đã lập gia đình thì chia nhau lo liệu tiền đặt mâm cỗ, cháu gái đã lập gia đình về dự phần đóng góp chỉ nhận một ít, còn cháu gái đã lập gia đình mà không về được và cháu trai, cháu gái chưa lập gia đình thì không nhận phần đóng góp. Vậy là số tiền đóng góp gửi về lo mâm cỗ giỗ bà của chị, em gái ở xa chúng tôi phải gửi trả lại, thấy mình bất lực không thể làm trái ý người lớn và có lỗi vì “phân biệt đối xử” với chị, em gái của mình... Người Việt Nam từ xa xưa tôn vinh triết lý sống “an bần lạc đạo”, nghĩa là chấp nhận nghèo mà vui sống giữ đạo làm người. Sự tồn tại của văn hóa gia đình truyền thống và văn hóa làng xã với gốc xuất phát từ giáo dục gia đình dựa trên những định chế cụ thể, cố kết các thành viên trong gia đình và cộng đồng gắn bó rất bền chặt. Lối sống và những phong tục, tập quán dựa trên mối quan hệ huyết thống từ trực hệ ông bà đến dòng họ và mở rộng ra làng xã, cộng đồng dân tộc (đại gia đình theo nghĩa rộng nhất) được duy trì là nét đẹp văn hóa truyền thống của gia đình Việt Nam. Hiện nay, mặt trái của nền kinh tế thị trường khiến không ít người đề cao, coi trọng lối sống thực dụng cá nhân, chối bỏ các chuẩn mực đạo đức tốt đẹp của gia đình truyền thống, làm cho đời sống gia đình ẩn chứa nhiều mâu thuẫn phức tạp, trở thành vấn đề xã hội nan giải như: tình trạng ly hôn, chung sống không kết hôn, ngoại tình, sống độc thân và bạo lực gia đình có xu hướng gia tăng… Về quê thấy nông dân quê mình còn quá nghèo, quá khổ, song lại sống rất tình cảm, chan hòa, yêu thương, đùm bọc lẫn nhau. Trên 70% người dân Việt Nam làm nghề nông và sống ở nông thôn là nơi vẫn duy trì được những nét đẹp văn hóa của gia đình truyền thống. Ở đó, giá trị tình làng nghĩa xóm, tình nghĩa gia tộc, anh em, họ hàng thật đáng quý, đáng trân trọng, nó nuôi dưỡng tâm hồn con người sống tốt hơn. Tuy nhiên, chế độ tông pháp (họ tộc), chế độ “gia trưởng” của gia đình truyền thống và định kiến về giới đang tạo nên sự bất bình đẳng giới, là yếu tố cản trở sự phát triển của xã hội. Thân phận của người phụ nữ trong gia đình truyền thống còn bị ràng buộc bởi những quan niệm “trọng nam khinh nữ”, việc nội trợ, nuôi dạy con cái và chăm sóc gia đình. Ngoài ra, phụ nữ còn là nạn nhân của sự phân biệt đối xử về giới, không được tạo điều kiện về giáo dục để phát triển, chịu sự lạm dụng về thể xác và tinh thần từ nam giới... Tư tưởng Nho giáo với những định chế ngặt nghèo về quan hệ gia đình, xã hội, tồn tại dai dẳng trong gia đình truyền thống còn tạo ra thế hệ những con người hoặc là bảo thủ, trì trệ, hoặc là nhẫn nhục, cam chịu, là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến bất bình đẳng giới, kìm hãm sự phát triển của phụ nữ. Trong đời sống hiện đại, phụ nữ ra ngoài xã hội có nhiều đóng góp quan trọng không thua kém gì so với nam giới, nhưng vẫn chịu sự phân biệt đối xử ngay chính trong gia đình, họ tộc của mình bởi quan niệm “nối dõi tông đường”, “nhất nam viết hữu, thập nữ viết vô” (sinh một người con trai được xem là có con, còn sinh mười người con gái cũng coi như bằng không). Việc thờ cúng tổ tiên thường được cho là trọng trách của nam giới, điều này làm cho tư tưởng “trọng nam khinh nữ” trở nên nặng nề và những chị em phụ nữ sinh ra trong gia đình không có anh em trai càng… tủi thân. Vì thế, xóa bỏ định kiến về giới, thực chất là tư tưởng “trọng nam khinh nữ”, là giải pháp để giúp phụ nữ bình đẳng trong những vấn đề quan trọng của gia đình, từ đó tự tin bước ra ngoài cánh cửa gia đình và tham gia các hoạt động ở cộng đồng, làng xã, góp phần xây dựng gia đình hạnh phúc, bền vững. Bài, ảnh: KHÁNH NGỌC