Trăm năm làng biển Thâm Khê

Trải qua hàng trăm năm hình thành và phát triển, Thâm Khê (xã Hải Khê, huyện Hải Lăng) luôn giữ cho mình cốt cách riêng có của một làng biển giàu truyền thống, văn hóa. Chính điều đó đã hun đúc, nuôi dưỡng nên những người con Thâm Khê luôn tự hào và hướng về xây dựng quê hương, dù ở nơi đâu. Để hôm nay về Thâm Khê, đi đâu cũng nghe người dân tự hào về làng.

Làng như phố

Thâm Khê là làng biển nằm ở cuối cùng phía Nam tỉnh Quảng Trị, giáp với TP. Huế. Theo các cụ cao niên thì làng Thâm Khê hình thành cách đây khoảng hơn 700 năm. Còn theo tài liệu lịch sử chép lại, Thâm Khê có từ năm 1858. “Chúng tôi sinh sau đẻ muộn nên chỉ biết làng Thâm Khê có mặt ở trên mảnh đất này từ năm 1858, theo lịch sử truyền thống tỉnh Quảng Trị ghi”, ông Trương Xuân Cửu, Trưởng thôn Thâm Khê nói.

Một góc làng biển Thâm Khê - Ảnh: Quang Hải

Làng Trung An (xã Hải Khê; xã Hải Khê chỉ có 2 thôn là Thâm Khê và Trung An) cũng được tách ra từ làng Thâm Khê cách đây trên dưới 100 năm. Khái quát vậy để thấy vì sao Thâm Khê được biết đến là một làng biển nức tiếng về làm biển giỏi và giàu truyền thống lịch sử, văn hóa.

Một ngày gần cuối tháng Giêng, tôi tìm về Thâm Khê để nghe người làng kể những câu chuyện tự hào của họ. Từ Đông Hà, đi theo Quốc lộ 9, qua cầu Cửa Việt, tôi chạy dọc cung đường băng qua các làng xã của Triệu Phong, Hải Lăng để đến Thâm Khê. Sở dĩ tôi chọn cung đường này là để cảm nhận được sự đổi thay của những làng biển sau những nỗ lực đổi mới, phát triển quê hương, tất nhiên Thâm Khê là chính.

Đến Thâm Khê, cảnh tượng đập vào mắt tôi là một làng quê giàu đẹp, cuộc sống nhộn nhịp. Dù đã gần hết tháng Giêng nhưng con đường nhựa đi ngang giữa làng vẫn khoác một áo xuân rực rỡ. Dân làng trang hoàng cờ phướn đủ màu để tô thắm đường quê. Đâu đó phía trước hiên nhà, mai vàng vẫn đua nở... Dạo quanh một vòng Thâm Khê, tôi thực sự cảm thấy vui lây cho một làng biển phát triển khi đường sá được rải nhựa hoặc đổ bê tông sạch đẹp, nhà dân thì đâu đâu cũng được xây dựng kiến cố, khang trang. Có thế Thâm Khê mới đang phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu.

Rót chén trà thơm, mở hộp mứt gừng mời khách, bác Trương Minh Quê, Bí thư Chi bộ thôn Thâm Khê mở đầu câu chuyện về làng mình bằng sự tự hào: “Anh thấy đó, làng chúng tôi có thua gì thành phố đâu chứ. Nhà cửa ai cũng khang trang. Đường làng ngõ xóm sạch đẹp từ trong ra ngoài. Tết đến xuân về, người dân cùng nhau trang hoàng đường làng. Quê mà nhộn nhịp, vui như phố”, vừa nói, bác Quê vừa chỉ tay ra phía con đường làng rực rỡ trước nhà.

Tiếp mạch câu chuyện, bác Quê cho hay Thâm Khê đã đạt nông thôn mới vào tháng 8/2024 và hiện nay đang phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu. Cùng với phát triển kinh tế, chính quyền xã và các thôn đặc biệt quan tâm đến các vấn đề an sinh xã hội nên đời sống ở Thâm Khê ngày càng đổi mới, phát triển. “Tỉ lệ học sinh sinh giỏi ở thôn khá cao. Cả thôn không có cháu nào bỏ học. Về tệ nạn xã hội thì ở Thâm Khê gần như tuyệt đối đảm bảo, tình trạng gây gổ, đánh nhau, bạo lực gia đình không còn. Tất cả những thành quả đó, bên cạnh nỗ lực vận động, tuyên truyền của chính quyền thì một phần lớn nhờ vào khâu giáo dục tốt từ phía gia đình”, bác Quê vui mừng chia sẻ.

Trưởng thôn Thâm Khê Trương Xuân Cửu cho biết thêm, cả làng có 504 hộ với khoảng hơn 2.000 nhân khẩu. Bên cạnh đánh bắt, nuôi trồng hải sản thì người dân Thâm Khê còn buôn bán, làm ăn kinh doanh đa ngành nghề, nhờ thế đời sống ngày càng đi lên. Theo thống kê năm 2024, thu nhập đầu người ở Thâm Khê là 72,6 triệu/năm/người. Đáng mừng, tỉ lệ hộ nghèo ở làng biển này cũng chỉ còn 0,3%.

Đời sống tinh thần phong phú

Có lịch sử hình thành hàng trăm năm nên làng biển Thâm Khê cũng được biết đến là mảnh đất sở hữu đời sống tinh thần phong phú với những lễ hội đặc sắc. Dù đi đâu, ở đâu, người Thâm Khê luôn nhớ và tự hào với những lễ hội của làng mình để tìm về.

Hội vật truyền thống làm Thâm Khê có từ lâu đời - Ảnh: ĐỨC VIỆT

Theo Trưởng thôn Trương Xuân Cửu, Thâm Khê có 2 lễ hội tổ chức hằng năm gồm lễ cầu ngư và hội vật truyền thống. Hai lễ hội này đều diễn ra trong ngày rằm tháng Giêng, buổi sáng cầu ngư xong là tổ chức hội vật. Những lễ hội này ra đời cách đây hàng trăm năm và được duy trì cho đến nay.

Cứ sau tết Nguyên đán, người dân làng Thâm Khê lại cùng nhau tất bật chuẩn bị cho các lễ hội. Đối với lễ hội cầu ngư, những bậc cao niên và người có chức sắc trong làng đều có mặt đông đủ tại bãi biển từ sáng sớm để sửa soạn đồ lễ. Họ đại diện cho các họ tộc trong làng cùng về đây tỏ tấm lòng thành kính trước thần linh và những người đã khuất. Những nghi lễ đặc trưng của lễ hội cầu ngư gồm: lễ tế giang sơn, lễ tế thập loại cô hồn, lễ nghinh thần, lễ tế đền thờ cá Ông và lễ tạ dâng âm hồn đều được giữ gìn từ hàng trăm năm qua để cầu mong cho ngư dân một năm đánh bắt thắng lợi, sóng yên biển lặng.

Tiếp ngay sau đó là lễ hội vật truyền thống. Tự bao giờ, hội vật làng Thâm Khê được tổ chức khá quy mô, thu hút hàng chục vận động viên thi đấu. Nét độc đáo của hội vật làng Thâm Khê là chỉ cho người địa phương tranh tài. Ngay sau hồi trống hội, lần lượt các đô vật bước lên sới. Tiếp sau hiệp đấu khai hội mang tính nghi thức của các đô vật lứa tuổi thiếu nhi là đến các hiệp đấu của người lớn.

Trước đây, người nào vật thắng tất cả các trận thì mới được giải, nhưng hiện nay hội vật quy định người nào thắng liên tục 4 trận sẽ giành chiến thắng. Nếu có nhiều người thắng thì sẽ vào vật vòng chung kết và trao giải nhất, nhì. Những người có tham gia đấu vật nhưng không chiến thắng cũng được trao quà nhằm khuyến khích, động viên tinh thần hăng hái tham gia.

Hội vật là dịp để cho con em, đặc biệt là các thanh niên trong làng có cơ hội giao lưu thể hiện tinh thần thượng võ, khẳng định sức mạnh của ngư dân; đồng thời kích thích việc rèn luyện sức khỏe, lòng dũng cảm, sự tự tin, mưu trí, nhất là với lớp trai trẻ. Đây cũng là dịp để tất cả mọi người thắt chặt tình thần đoàn kết, chia sẻ những niềm vui đầu năm, cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, bội thu. Hơn thế, hội vật còn là sân chơi đầu xuân đầy ý nghĩa, là điểm du lịch lý thú để du khách đến với Thâm Khê cứ mỗi độ xuân về. Thế nên, đây là lễ hội được người dân mong chờ nhất trong năm.

Bên cạnh các lễ hội truyền thống, hơn chục năm nay, người dân Thâm Khê đặc biệt háo hức chờ đợi giải bóng đá chào xuân của làng. Anh Trần Văn Vũ – Ban liên lạc Hội đồng hương Thâm Khê tại Đà Nẵng, là người tham gia tổ chức giải bóng đá Thâm Khê Cúp từ lần đầu vào năm 2014 đến nay, cho biết giải đấu ngoài tạo sân chơi thể thao lành mạnh, còn là dịp để mọi người sẻ chia với những hoàn cảnh khó khăn trong làng.

“Chúng tôi kêu gọi các doanh nghiệp, nhà hảo tâm trong các hội đồng hương để có kinh phí tổ chức giải nhằm góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần cho người dân. Tại giải, ban tổ chức trao 40 đến 50 suất quà, mỗi suất trị giá khoảng 500 nghìn đồng cho các trường hợp cụ già neo đơn và học sinh hiếu học. Phần kinh phí trao quà này là tiền kêu gọi từ các thành viên Hội đồng hương Thâm Khê trên khắp mọi miền”, anh Vũ chia sẻ.

Đoàn kết, một lòng xây dựng quê hương

Trong suốt cuộc trò chuyện, bác Trương Minh Quê luôn nhấn mạnh đến việc người dân Thâm Khê luôn đoàn kết, một lòng xây dựng quê hương ngày càng ấm no, giàu đẹp. Đặc biệt, con em sinh sống, làm ăn xa quê luôn hướng về quê hương, có khó khăn vất vả, sự cố hoạn nạn hay các lễ hội, sự kiện của địa phương phát động thì họ hưởng ứng ngay.

Ban tổ chức giải bóng đá Thâm Khê Cúp trao quà cho các cụ già neo đơn và học sinh hiếu học trong thôn- Ảnh: T.V.V

“Chúng tôi rất tự hào bởi bây giờ địa phương có cái gì kêu gọi là con em đồng hương xa quê và bà con trong thôn chung tay ngay. Như mới đây có trường hợp éo le được giúp đỡ gần 500 triệu đồng. Một số công trình như đình làng, đền âm hồn cũng được xây dựng từ một phần lớn đóng góp của con em Thâm Khê ở xa gửi về”, bác Quê nói.

Có lẽ, chính hồn cốt của một làng biển giàu truyền thống, văn hóa hàng trăm năm đã hun đúc, nuôi dưỡng nên những người con Thâm Khê luôn tự hào và hướng về xây dựng quê hương, dù ở nơi đâu. Và cũng có lẽ vì thế mà con em Thâm Khê sinh sống, làm ăn xa quê đã làm nên điều đặc biệt riêng có khi thành lập 3 hội đồng hương ở các miền Bắc, Trung, Nam để liên lạc, tương trợ lẫn nhau.

Anh Trần Văn Vũ chia sẻ, Hội đồng hương Thâm Khê tại Đà Nẵng được thành lập vào năm 2014, với khoảng 150 thành viên là con em quê hương sinh sống, làm việc và học tập ở đây. “Chúng tôi là 1 trong 3 tổ chức của Hội đồng hương Thâm Khê trên cả nước, cùng với hội ở miền Nam và Quảng Ninh.

Các Hội đồng hương Thâm Khê ở 3 miền luôn phối hợp chặt chẽ, cùng Đoàn Thanh niên xã Hải Khê tổ chức nhiều hoạt động như: Giải bóng đá Thâm Khê Cúp thường niên vào dịp xuân từ năm 2014; tham gia các giải đấu của đồng hương Quảng Trị tại các vùng miền; đặc biệt, vận động giúp đỡ, hỗ trợ nhiều hoàn cảnh khó khăn, động viên các trường hợp hiếu học... Qua đó góp phần xây dựng quê hương”, anh Vũ cho hay.

Cũng theo anh Vũ, các Hội đồng hương Thâm Khê tại 3 miền thường niên tổ chức gặp mặt, giao lưu, chia sẻ. Qua đó, kết nối, hỗ trợ lẫn nhau, giúp các cơ sở kinh doanh tại địa phương và mọi nơi phát triển, kết nối bà con ở nước ngoài để luôn hướng về quê hương Thâm Khê.

Về Thâm Khê, tôi còn nghe người làng ngợi ca một nhân vật được mệnh danh là người hảo tâm xứ biển. Đó là ông Lê Lâm, năm nay 63 tuổi. Từ hai bàn tay trắng, ông Lâm vươn lên làm chủ một xưởng mộc nổi tiếng ở làng chài thôn Thâm Khê và sau này đã chuyển đổi sang ngành nghề khác. Ông Lâm được nhắc nhớ đã dạy nghề mộc miễn phí cho hàng chục thanh niên địa phương.

Hồi đó khi quê hương còn nghèo khó, ông đã bỏ tiền ra đổ đường đất đỏ dài gần 1.000 m, đào kênh mương thoát nước, rồi kéo điện cách đó gần 10 km, lắp đèn sáng trưng vào tận các ngõ xóm... “Ở trong thôn có bất kỳ việc nhỏ hay lớn, khi được kêu gọi là anh Lâm tham gia ngay. Anh là người thường xuyên tài trợ cho các hoạt động của thôn, họ tộc, tặng tiền, gạo cho những người nghèo khó trong thôn và nhiều việc tốt không tên khác nữa”, Bí thư Chi bộ thôn Trương Minh Quê nhận xét.

Chia tay Thâm Khê, lòng tôi ngưỡng mộ về một làng biển giàu truyền thống, văn hóa, nhất là tình yêu và khát vọng dựng xây quê hương của con em họ. Hơn gì hết, chính những điều đó đã góp phần kiến tạo nên một Thâm Khê giàu đẹp, bình yên, hạnh phúc như hôm nay!

Quang Hải