Thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam

* Đồng chí HOÀNG THẾ, Phó Chủ tịch UBMTTQVN tỉnh Quảng Trị Hoạt động giám sát và phản biện xã hội là yêu cầu tất yếu của quá trình đổi mới, mở rộng và thực thi dân chủ XHCN ở nước ta trong giai đoạn hiện nay. Giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận là giám sát mang tính nhân dân (tính xã hội), không mang tính quyền lực như giám sát của các cơ quan chức năng nhà nước, nhưng đều có điểm chung nhằm kiểm soát quyền lực nhà nước, đảm bảo thực thi dân chủ, làm cho cơ quan nhà nước hoạt động hiệu quả hơn, các chính sách, pháp luật khi ban hành thực thi đảm bảo chất lượng, đi vào cuộc sống thực tiễn. Mục đích của giám sát nhằm góp phần thực hiện nghiêm túc và có hiệu quả các chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước và các chương trình cụ thể về kinh tế, xã hội, văn hóa, quốc phòng, an ninh; phát huy dân chủ; động viên nhân dân tích cực tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước. Mục đích phản biện của xã hội nhằm góp phần xây dựng chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước để khi được ban hành sát hợp với đời sống xã hội, tăng cường sự đồng thuận xã hội; đảm bảo mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đều vì lợi ích của nhân dân. Có thể nói, giám sát và phản biện xã hội là phương thức để nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình rất có hiệu quả. Trong các chủ thể giám sát và phản biện xã hội thì Mặt trận Tổ quốc Việt Nam (MTTQVN) là chủ thể đặc biệt, do đó giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận mang tính nhân dân rộng rãi và có nhiều tiềm năng nhất.

Đồng chí Lương Trung Thông, Chủ tịch UBMTTQVN tỉnh kiểm tra tình hình khắc phục hậu quả thiên tai - Ảnh: MINH HỒNG

Trong những năm qua, MTTQVN các cấp trong tỉnh đã tích cực thực hiện hoạt động giám sát phản biện xã hội đối với các cơ quan đảng, chính quyền, cán bộ, đảng viên; tham gia góp ý kiến xây dựng chủ trương của các cấp ủy đảng, các chính sách, kế hoạch của HĐND và UBND các cấp trước khi ban hành. Hoạt động giám sát của Mặt trận các cấp trong tỉnh thông qua hoạt động tổ chức tiếp xúc cử tri của các đại biểu dân cử để nhân dân hoặc đại biểu nhân dân phản ánh, kiến nghị, chất vấn những vấn đề trong quản lý, điều hành của chính quyền các cấp và hoạt động đại biểu dân cử; nhân dân giám sát thông qua tổ chức lấy phiếu tín nhiệm đối với các chức danh chủ chốt của HĐND và UBND xã, phường, thị trấn; tiếp nhận các ý kiến, kiến nghị của nhân dân liên quan đến những vấn đề như năng lực và hiệu quả thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước của chính quyền, năng lực hoạt động, đạo đức, phẩm chất, lối sống... của cán bộ, đảng viên ở khu dân cư; tham gia với Đoàn đại biểu Quốc hội và HĐND các cấp giám sát theo chương trình, kế hoạch đề ra hàng năm và những vấn đề bức xúc của cử tri; Mặt trận tổ chức giám sát thông qua hoạt động 141 Ban Thanh tra nhân dân và Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng theo quy định của pháp luật, nội dung tập trung giám sát đối với chính quyền các cấp về chế độ chính sách, pháp luật; thực hiện dân chủ cơ sở (Pháp lệnh Dân chủ cơ sở ở xã); về đơn thư khiếu nại, tố cáo của công dân và giám sát về quy hoạch, kế hoạch đầu tư, xây dựng các công trình trên địa bàn xã; mặt khác tổ chức giám sát bằng việc lấy ý kiến, nguyện vọng của nhân dân qua việc thực hiện đặt hòm thư góp ý kiến, phát hiện tố cáo các hành vi tham nhũng, lãng phí; thông qua thông báo kết quả tổng hợp ý kiến, kiến nghị của cử tri và công tác Mặt trận tham gia xây dựng, củng cố chính quyền tại kỳ họp của HĐND các cấp. Nội dung hoạt động giám sát phản biện xã hội của MTTQVN các cấp trong tỉnh đang từng bước đi vào đời sống xã hội, nhất là những hoạt động giám sát ở cơ sở. Tuy nhiên, vẫn còn không ít lĩnh vực giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận trong thời gian qua chưa được pháp luật cụ thể hóa thành cơ chế một cách đầy đủ, chất lượng hiệu quả giám sát của Mặt trận nhiều nơi còn hình thức, chung chung, không rõ nét; nhất là việc tham gia ý kiến vào các chủ trương, nghị quyết, kế hoạch của các cấp ủy đảng, chính quyền khi công bố rộng rãi dự thảo để lấy ý kiến nhân dân. Mặt khác, vấn đề phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể nhân dân đã được ghi trong Nghị quyết Đại hội X của Đảng, song phản biện xã hội theo đúng nghĩa của nó còn là hoạt động mới mẻ chưa có cơ chế, quy chế, quy định thật cụ thể, rõ ràng trong hệ thống pháp luật. Xuất phát từ thực tiễn về hoạt động giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể nhân dân, Hiến pháp năm 2013 được Quốc hội khóa XIII thông qua và được Chủ tịch nước công bố ngày 8/12/2013, nội dung giám sát phản biện xã hội của MTTQVN được ghi tại điểm 1 điều 9 “... MTTQVN là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước...”; ngày 12/12/2013, Bộ Chính trị ra Quyết định số 217, 218 ban hành quy chế giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể chính trị - xã hội và quy định về việc MTTQVN, các đoàn thể chính trị - xã hội và nhân dân tham gia góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền. Hiến pháp năm 2013 và Quyết định số 217, 218 ra đời là điều kiện thuận lợi để MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội thực hiện tốt chức năng của mình theo tinh thần Nghị quyết Đại hội X và XI của Đảng, đồng thời đây là một thử thách về vai trò, vị thế của Mặt trận trong các tầng lớp nhân dân và trong đời sống xã hội. Để phát huy tốt vai trò của MTTQVN trong hoạt động giám sát và phản biện xã hội theo Hiến pháp và Quyết định của Bộ Chính trị, cần khẩn trương tập trung thực hiện tốt một số nội dung cụ thể sau: Một là, làm cho cán bộ đảng viên, nhân dân, đặc biệt là hệ thống cán bộ mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội hiểu đúng giám sát và phản biện xã hội, đặc biệt là phản biện xã hội là chủ trương mới của Đảng nhằm phát huy và mở rộng dân chủ trong xã hội, khơi dậy ý thức và trách nhiệm xã hội, huy động sự tham gia của các tổ chức nhân dân và cá nhân đóng góp trực tiếp vào việc xây dựng chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đảm bảo cho các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước khi ban hành phù với thực tiễn, được sự hưởng ứng, chấp hành nghiêm chỉnh của mọi công dân, khắc phục được những khuyết điểm như: chủ quan, duy ý chí, lợi ích cục bộ, xa thực tế, thiếu tính khả thi... Với ý nghĩa đó, cần nâng cao ý thức chính trị và ý thức pháp luật của nhân dân thông qua tuyên truyền, phổ biến Hiến pháp năm 2013 và Quyết định 217, 218 thật sâu rộng trong các cấp, các ngành, các đoàn thể và mọi tầng lớp nhân dân. Bên cạnh đó, cần nâng cao dân trí và có biện pháp cụ thể để khuyến khích, động viên các tầng lớp nhân dân tham gia đối thoại với đảng viên, cán bộ và các tổ chức, cơ quan đảng, nhà nước và cũng cần quan tâm trang bị cho nhân dân các thông tin và kiến thức cần thiết để họ có thể tự mình trực tiếp thực hiện quyền giám sát và phản biện xã hội. Hai là, bản thân MTTQVN các cấp phải tự đổi mới trong thực hiện chức năng giám sát và phản biện xã hội. Vai trò giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN đã được nghị quyết của Đảng, Hiến pháp khẳng định là thể hiện vị thế Mặt trận; để thực hiện tốt chức năng này, Mặt trận không thể trông chờ đến khi hoàn chỉnh pháp luật mới thực hiện mà trên cơ sở quy chế của Bộ Chính trị ban hành, Mặt trận các cấp chủ động tiến hành làm từng bước, làm thử nghiệm để làm cơ sở mở rộng các hình thức thực hiện giám sát và phản biện xã hội. Ba là, để làm tốt chức năng giám sát và phản biện xã hội, Mặt trận các cấp cần phát huy vai trò của các tổ chức thành viên, các cá nhân tiêu biểu, các Hội đồng tư vấn của MTTQVN, lực lượng cộng tác viên và đoàn viên, hội viên là những chuyên gia trên các lĩnh vực, coi đó là lực lượng chủ yếu, nguồn thông tin, tư liệu vô cùng phong phú về cả lý luận và thực tiễn để có cơ sở giám sát và phản biện xã hội. Hơn thế, Mặt trận các cấp cần chủ động có các biện pháp nâng cao năng lực, trình độ đội ngũ cán bộ lãnh đạo Mặt trận về mọi mặt; mặt khác quan tâm có chính sách quy hoạch, đào tạo bồi dưỡng và thu hút cán bộ có năng lực, trình độ, phẩm chất, đạo đức, có tư duy độc lập, thực sự “Phụng công, thủ pháp” theo tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, thực sự có “Tâm”, nắm và hiểu được nguyện vọng chính đáng, hợp lý của dân và có đủ năng lực chứng kiến, phản biện. Bốn là, kinh phí đảm bảo cho hoạt động giám sát và phản biện xã hội của MTTQVN và các đoàn thể chính trị xã hội là điều kiện cần thiết mang tính đặc thù, Mặt trận và các đoàn thể phải được chủ động kinh phí hàng năm về các hoạt động (Tư vấn, hội thảo, tập hợp nhân chứng, thu thập thông tin, phỏng vấn, xác minh, thẩm định...). Chỉ có chủ động về kinh phí hàng năm được phê duyệt thì Mặt trận và các đoàn thể có cơ sở tổ chức tốt hoạt động này, khắc phục được tính thụ động trong giám sát và phản biện xã hội. Phát huy vai trò giám sát và phản biện xã hội của Mặt trận và các đoàn thể chính trị - xã hội là một vấn đề lớn, quan trọng, nhưng cũng rất mới cả trong nhận thức, kinh nghiệm hoạt động và tổ chức thực hiện. Điều đó đòi hỏi cần phải có sự chuyển biến của cả hệ thống chính trị và các tầng lớp nhân dân, cần có sự tham gia vào cuộc của các chuyên gia trên các lĩnh vực là điều kiện quan trọng để Mặt trận và các đoàn thể hoàn thành tốt chức năng này.