Tạp bút: Cái sân

1. Anh bạn tôi vốn là người thành phố. Một buổi chiều nóng bức, lại mất điện, anh phóng xe về làng rủ đám trai làng lai rai vài ly để giết thời gian, cũng là để được hưởng chút hương đồng gió nội. Làng ở gần sông, buổi chiều gió nồm thổi vào mát rượi. Cái sân trước nhà được quét dọn sạch sẽ. Chiếc chiếu con được trải ra. Mấy anh em ngồi quây quần bên nhau, nhâm nhi ly rượu trắng nói đủ chuyện đông tây kim cổ. Được một lúc, anh bạn hứng chí mới tức cảnh đọc ngay một bài thơ: " Cái nhà ở sau cái sân/ Ở giữa đu đủ, xung quanh mít, cà/ Xã viên nuôi lợn, thả gà/ Cuộc sống no ấm, thế là... Ok ". Cả đám trai làng ngồi ngớ người ra, rồi vỗ tay rần rần: "Hay, thơ hay, thưởng một ly". Tôi cũng ngồi ngớ người ra mà ngẫm nghĩ. Mình vốn là dân "ba xoa hai đập", vậy mà gần một nửa đời người rồi không nhận ra rằng cái cuộc sống no ấm đối với người dân quê một đời lam lũ hóa ra chỉ giản đơn là vậy. Nào có xa xôi gì, trong chuồng có lợn, có gà, ngoài vườn có mít, có cà, rồi có một mái nhà kín đáo để ở, một cái sân đủ rộng để phơi phóng những thứ nông sản mình làm ra, buổi chiều nông nhàn cùng anh em ngồi hóng gió, nhâm nhi vài ba ly rượu và nói chuyện tào lao, cuộc sống như thế thì Ok quá chứ còn gì nữa. Tiếc rằng, bức tranh mộc mạc ấy lại do một gã trai phố chứ không phải ai trong đám trai làng sinh ra trên luống cày ấy, trong đó có tôi, vẽ ra.

Sân phơi ngày mùa.

Tôi lại nghĩ đến cái sân. Ở quê, người ta sống nhờ hạt lúa, củ khoai nên cái sân là một thứ rất quan trọng. Ở một khía cạnh nào đó, cái sân chính là thước đo sự hơn - thua giữa nhà này với nhà khác. Nhà nhiều thóc lúa, nghĩa là khá giả ở quê, thì sân phải rộng, láng xi măng; nhà ít thóc lúa thì sân hẹp hơn, có thể đúc bằng vôi nhưng nhất định phải phẳng lì, sạch sẽ để phơi thóc cho được nắng và không bị lẫn sạn. Nói không ngoa, ở quê, cái sân đôi khi còn được coi trọng hơn cả cái nhà để ở. Nhà có thể chật chội một tí, nền nhà có thể chỉ bằng đất nện chặt, tường nhà có thể tạm bợ bằng tranh tre nứa lá nhưng cái sân thì luôn được làm kiên cố, rộng rãi, rồi phải tính toán làm sao để nó có thể hứng được ánh nắng mặt trời từ sáng sớm cho đến chiều tối, thế mới là một cái sân tốt. Nhà nào làm được một cái sân tốt coi như đã hoàn thành một việc lớn, có thể tự hào với xóm làng lắm rồi. 2. Nhà tôi cũng có một cái sân nhỏ, chia làm hai phần, một bằng xi măng, một bằng vôi. Phần sân bằng xi măng là do cha tôi làm bằng tiền bán mấy tạ lúa, tuy hơi nhỏ nhưng cha tôi cũng lấy làm sung sướng lắm. Sau này, anh tôi công tác ở thành phố về tình nguyện đóng góp một tháng lương để làm thêm một nửa sân bằng vôi. Thế là nhà tôi có một cái sân rộng, dẫu không nhiều thóc lúa như những nhà khác. Thuở chưa có các loại máy thổi lúa như bây giờ, cái sân là nơi để người dân quê đạp lúa. Sau một ngày gặt hái, cha tôi đem lúa rải đều ra mặt sân. Những lọn lúa được xếp chồng lên nhau, tròn vành vạnh như những mâm xôi khổng lồ, cha dắt trâu đi vòng trên những mâm xôi ấy suốt đêm để đạp lúa. Sáng ra, những hạt thóc được cào ra khắp mặt sân. Gặp ngày được nắng, chỉ một con nắng là hoàn tất việc phơi phóng. Buổi chiều gió nồm lên, mẹ tôi đem nong, sàng ra sảy, xong đổ vào bao đem cất để tối còn đạp lượt lúa mới. Hết mùa lúa lại đến mùa ngô, khoai, sắn... Vào những đêm trăng sáng, những người phụ nữ trong xóm tập hợp nhau lại, mỗi người mang theo một con dao đến từng nhà để... xắt giùm khoai sắn, hết nhà này đến nhà khác. Nồi khoai luộc bốc hơi nghi ngút, ấm nước chè xanh đặc quánh được bày ra. Những người phụ nữ tay thoăn thoắt đưa những nhát dao đều tăm tắp, miệng râm ran trò chuyện. Lũ trẻ con không có việc gì làm thì bày trò chơi trên khoảng sân rộng hoặc gối đầu lên đùi mẹ hóng chuyện (có hôm ngủ quên, sáng dậy lại thấy mình đang nằm trên giường hẳn hoi)... Lại có những đêm nóng nực, cả nhà mang chiếu ra sân ngồi hóng gió. (Buổi chiều, khi mặt trời vừa tắt nắng, mẹ tôi đã cẩn thận múc nước đổ ra mặt sân để tránh hơi nóng từ dưới đất bốc lên). Cha châm lửa vào ống điếu, rít một hơi dài, từ từ nhả khói lên trời và thủng thẳng kể chuyện ngày xửa ngày xưa. Mẹ vừa bỏm bẻm nhai trầu vừa nhẹ nhàng phe phẩy quạt để đuổi muỗi cho chúng tôi. Cuộc sống tuy nghèo nàn nhưng đầm ấm biết nhường nào. Bây giờ, đời sống đã khá hơn nhiều. Lũ trẻ quê suốt ngày chỉ biết đi học rồi chúi mũi vào màn hình máy tính hay các bàn bi - a, người lớn sau một ngày lao động vất vả thì đóng cửa xem các chương trình giải trí trên truyền hình rồi đi ngủ sớm. Khoai sắn bây giờ là một thứ thừa thãi trong bữa cơm hàng ngày, người ta chỉ trồng để ăn cho đỡ thèm chứ chẳng mấy ai đem cắt rồi phơi khô để dành như trước đây. Thành ra sau vụ gặt, cái sân nhiều khi bị lãng quên. Đêm, tôi ngồi nhìn ra khoảng sân rộng vắng lặng, thấy lòng trào dâng một nỗi buồn mơ hồ... Cái sân, nó đâu chỉ là một thứ tư liệu sản xuất của người nông dân, đó còn là nơi gìn giữ ký ức của đời người... Bài, ảnh: THÚY AN