Tận dụng “cơ cấu dân số vàng”: Cơ hội đi liền thách thức

(QT) - Dân số Việt Nam đang trong thời kì “dân số vàng” (được hiểu là số người trong độ tuổi lao động tăng gấp hai lần số người phụ thuộc), dự báo kéo dài đến năm 2034, một thời kì chỉ có duy nhất một lần trong lịch sử phát triển nhân khẩu học của bất cứ quốc gia nào trên thế giới. Đối với Quảng Trị, cơ cấu người lao động trong độ tuổi hiện nay cũng được xem là đang ở trong thời kì “dân số vàng”. Bên cạnh những mặt thuận lợi thì cơ cấu “dân số vàng” cũng đặt ra không ít thách thức cũng như vấn đề khai thác lợi thế này như thế nào để “cầm vàng không để vàng rơi”.

Tạo đủ việc làm cho người lao động tại địa phương góp phần phát huy tốt lợi thế dân số vàng. Ảnh: T.T

Theo kết quả tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019, tổng số dân của tỉnh Quảng Trị đến thời điểm 0 giờ ngày 1/4/2019 là 632.375 người, trong đó dân số nam 313.193 người, chiếm 49,57%; dân số nữ là 318.882 người, chiếm 50,43%. Sau 10 năm quy mô dân số của tỉnh tăng thêm 34.052 người. Tỉ lệ tăng dân số bình quân năm giai đoạn 2009-2019 là 0,55%/năm, trong đó thành thị 1,76%, nông thôn 0,06%. Số người trong độ tuổi lao động chiếm khoảng 67,3% tổng dân số toàn tỉnh. Nguồn lực dồi dào này thực sự là cơ hội để cải thiện sức khỏe, đặc biệt là sức khỏe sinh sản cho thanh niên, vị thành niên, sử dụng nguồn lao động cho tăng trưởng và phát triển kinh tế. Cơ cấu “dân số vàng” tạo cơ hội cho tích lũy nguồn lực để tăng đầu tư cho an sinh xã hội, y tế, giáo dục, việc làm trong tương lai.

Tuy vậy, theo nhận định của các chuyên gia, cơ cấu “dân số vàng” có nghĩa là dân số trong độ tuổi từ 15 -64 chiếm tỉ lệ cao trong tổng dân số, mới chỉ mang lại khả năng và cơ hội chứ chưa phải đã đem lại ngay kết quả cho tăng trưởng và phát triển kinh tế. Vấn đề đặt ra là làm sao giải quyết được những thách thức cũng như tận dụng được cơ hội “vàng” mà cơ cấu “dân số vàng” mang lại.

Bên cạnh những khả năng lợi thế thì cơ cấu “dân số vàng” cũng đặt ra không ít thách thức đối với việc tận dụng cơ hội này để phát triển kinh tế xã hội của tỉnh. Đặc điểm của dân số Quảng Trị là tỉ lệ di cư cao, trong đó đặc biệt là ở nhóm trong độ tuổi lao động. Theo thống kê của Sở Lao động, Thương binh và Xã hội tỉnh, tính đến ngày 20/10/2019, toàn tỉnh giải quyết việc làm mới cho 11.500 lượt lao động (đạt 109,5 % kế hoạch năm), trong đó có 5.775 lượt lao động làm việc trong tỉnh, 3.452 lượt lao động làm việc ngoài tỉnh và 2.273 lao động làm việc ở nước ngoài. Ước tính năm 2019 toàn tỉnh giải quyết việc làm mới cho khoảng 13.500 lượt lao động, xuất khẩu 1.950 lao động. Các địa phương có số người đi xuất khẩu lao động nhiều là Gio Linh, Triệu Phong, Vĩnh Linh, Hải Lăng… Đáng chú ý là số lao động vùng biển tham gia xuất khẩu lao động và làm việc ngoài tỉnh có đến 1.195 người.

Nguyên nhân chủ yếu là do điều kiện kinh tế-xã hội còn nhiều khó khăn, cơ sở hạ tầng còn hạn chế, trên địa bàn tỉnh chưa có nhiều nhà máy, xí nghiệp lớn để tạo công ăn việc làm cho lực lượng lao động tương xứng với tiềm năng vốn có, dẫn đến tình trạng hàng năm lực lượng lao động tìm việc ở các tỉnh trong nước cũng như ở thị trường nước ngoài chiếm số lượng tương đối lớn. Phong trào xuất khẩu lao động ra nước ngoài, tìm kiếm cơ hội việc làm ở các thành phố lớn trong nước cũng khiến thời gian gần đây, nghề khai thác hải sản xa bờ của người dân các xã vùng biển của huyện Gio Linh, Triệu Phong gặp không ít khó khăn do khan hiếm người lao động đi biển.

Mặt khác, “dân số vàng” mới chỉ là “vàng” về số lượng chứ chưa xét đến chất lượng. Thực tế lực lượng lao động đông về số lượng, nhưng chất lượng chưa cao, thiếu hụt nghiêm trọng lao động có tay nghề, kĩ năng quản lí còn bất cập. Số liệu của Sở Lao động, Thương binh và Xã hội thống kê cho thấy, đến cuối năm 2019, tỉ lệ lao động qua đào tạo đạt 60 %, tỉ lệ lao động qua đào tạo nghề đạt 42,38%, lao động qua đào tạo có bằng cấp chứng chỉ đạt trên 30%. Như vậy, tỉ lệ lao động đã qua đào tạo có chứng chỉ vẫn còn thấp, thiếu hụt lao động có tay nghề cao, khoảng cách giữa giáo dục nghề nghiệp và nhu cầu của thị trường lao động còn lớn. Bên cạnh đó, các chương trình giáo dục đào tạo, đặc biệt đào tạo nghề vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu của thị trường. Tình trạng đáng báo động hiện nay là tỉ lệ thất nghiệp cao trong thanh niên, đặc biệt là những người tốt nghiệp ở các trường đại học, cao đẳng.

Thời kì cơ cấu “dân số vàng” là một cơ hội hiếm hoi và đây chính là lúc để Việt Nam nói chung và tỉnh Quảng Trị nói riêng chớp lấy thời cơ để cải thiện năng suất lao động, phát triển kinh tế, xã hội. Muốn vậy, tỉnh cần có các giải pháp đồng bộ, tăng cường thu hút đầu tư nhằm tăng cơ hội việc làm cho người lao động ngay tại địa phương, nhất là những việc làm tạo giá trị gia tăng, đa dạng hóa ngành nghề ở nông thôn, nâng cao chất lượng đào tạo nghề, đào tạo theo nhu cầu thị trường lao động. Về quy mô dân số, ổn định tỉ lệ phát triển dân số tự nhiên ở mức 1,08%, duy trì mức sinh hợp lí nhằm kéo dài thời gian cơ cấu “dân số vàng”, làm chậm quá trình “già hóa dân số”. Ngoài ra cần chú trọng tăng cường bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân, xây dựng xã hội học tập đích thực, đào tạo lực lượng lao động có trình độ chuyên môn góp phần phát triển kinh tế - xã hội.

Thanh Trúc