Phòng chống sốt rét ở khu vực biên giới

(QT) - Quảng Trị có gần 36% dân số nằm trong vùng sốt rét lưu hành nặng và vừa, tập trung chủ yếu ở 2 huyện miền núi Hướng Hoá và Đakrông với đường biên giới dài 256 km giáp với 2 tỉnh Savannakhet và Salavan của nước bạn Lào, riêng đường biên giới của huyện Hướng Hoá là 156 km; 100% số xã đều nằm trong vùng sốt rét nặng. Do đặc điểm địa lý và khu vực sinh sống của người dân vùng biên giới của huyện Hướng Hoá rất gần khoảng cách giữa các bản Việt - Lào chỉ từ 0,3 - 2,5 km, người dân giao lưu qua lại dễ dàng, trong đó vấn đề lây lan bệnh sốt rét thường xuyên xảy ra. Huyện Hướng Hoá là một huyện sốt rét lưu hành nặng của tỉnh, có nhiều bệnh nhân mắc sốt rét do giao lưu qua biên giới giữa hai tỉnh Quảng Trị (Việt Nam) và Savannakhet (Lào); trong lúc vùng biên giới huyện Đakrông có xa hơn nên tình hình mắc sốt rét do giao lưu qua biên giới ít hơn.

Cấp màn tẩm hóa chất phòng chống sốt rét cho người dân Đakrông - Ảnh: NGUYỄN HOÀI NAM

Kết quả điều tra sốt rét vùng biên giới Việt - Lào huyện Hướng Hoá năm 2010 cho thấy, tỷ lệ mắc sốt rét 4 xã vùng Lìa (Xy, Thanh, Thuận, A Xing) là 1,8%; trong lúc đó tại 15 bản Lào đối diện là 5,2%; tại vùng này còn điều tra được 1 loài ký sinh trùng sốt rét mới là Plasmodium knowlesi lây từ khỉ sang người. Muỗi truyền bệnh sốt rét có cả 2 loại chính cả hai bên biên giới với mật độ cao hơn ở phía Lào. Với sự chỉ đạo trực tiếp của chính quyền các cấp và sự hỗ trợ của các ban, ngành, đoàn thể, tổ chức xã hội, các tổ chức chính phủ, phi chính phủ các nước, đặc biệt là sự theo dõi, chỉ đạo và giúp đỡ về chuyên môn kỹ thuật, vật tư của Viện Sốt rét- Ký sinh trùng- Côn trùng Trung ương, Viện Sốt rét - Ký sinh trùng - Côn trùng khu vực Quy Nhơn, nhiều năm qua, ngành Y tế Quảng Trị tập trung mọi biện pháp triển khai và thực hiện Chiến lược quốc gia phòng chống sốt rét và đã đạt được kết quả nhất định. Tỷ lệ mắc sốt rét hàng năm giảm từ 10- 15%, tử vong do sốt rét không xảy ra trong 4 năm liền (2010-2013), không có dịch sốt rét xảy ra. Mặc dù các biện pháp phòng chống sốt rét vẫn được thực hiện đầy đủ theo quy định của Chương trình phòng chống sốt rét quốc gia nhưng tình hình sốt rét tại vùng biên giới của tỉnh vẫn luôn biến động, không ổn định. Đây là vấn đề đang được các cấp chính quyền của tỉnh và cả các viện chuyên ngành sốt rét Trung ương và ngành y tế tỉnh hết sức quan tâm. Để sốt rét ở Quảng Trị ổn định và mang tính bền vững trên cơ sở mục tiêu và chiến lược của Chương trình phòng chống sốt rét quốc gia mà Bộ Y tế đề ra, cần căn cứ vào tình hình thực tế biến động dịch tễ sốt rét trong nhiều năm qua để có giải pháp riêng, phù hợp, đồng bộ từ ngành y tế, người dân và kể cả vấn đề chỉ đạo, quan tâm tạo điều kiện của chính quyền và ngành y tế các huyện, tỉnh của hai nước Việt - Lào có chung biên giới để phối hợp phòng chống sốt rét cả hai bên biên giới. Đồng thời cần nhìn nhận đầy đủ các khó khăn, thách thức trong hoạt động phòng chống sốt rét ở Quảng Trị, đó là số bệnh nhân mắc sốt rét tập trung chủ yếu ở huyện Hướng Hoá, với khoảng 60% số mắc sốt rét, sốt rét ác tính, tử vong hàng năm, trong đó gần 70% bệnh nhân sốt rét chủ yếu ở các xã vùng Lìa, số bệnh nhân sốt rét là người Lào sang điều trị tại các xã này cũng chiếm 21,8 - 51,8% bệnh nhân người Lào sang toàn huyện. Điều này chứng tỏ sự lan truyền sốt rét tại các thôn bản ở các xã vùng Lìa rất cao, đặc biệt các bản sát hai bên biên giới, đây chính là nguyên nhân và nguy cơ tiềm tàng của sự gia tăng người mắc sốt rét và nguy cơ xảy ra dịch sốt rét, khi các hoạt động phòng chống sốt rét không được phối hợp cả hai bên biên giới. Ngoài những giải pháp của Chương trình phòng chống sốt rét quốc gia được áp dụng trong nhiều năm từ 1990- 2009, tại Quảng Trị còn áp dụng mô hình phòng chống sốt rét tại hộ gia đình tại 2 xã Xy, Thuận có đối chứng với 2 xã Thanh, A Xing của huyện Hướng Hoá. Có 2 giải pháp bổ sung chính là phát hiện, điều trị sớm bệnh nhân sốt rét phối hợp truyền thông giáo dục sức khỏe phòng chống sốt rét về đến thôn bản, hộ gia đình. Phối hợp các hoạt động phòng chống sốt rét cả hai bên biên giới. Điều tra sốt rét tại 15 bản; giúp xét nghiệm lam máu, điều tra muỗi sốt rét. Phun hoá chất diệt muỗi sốt rét giúp 10 bản của Lào giáp 4 xã vùng Lìa đã nói ở trên trong 2 năm 2011- 2012 với sự hỗ trợ về kinh phí của Ủy ban Y tế Hà Lan-Việt Nam (MCNV) và sự tham gia phối hợp nhiệt tình của Quân y Bộ đội Biên phòng, nhân lực, hoá chất, dụng cụ của Sở Y tế, Trung tâm Y tế Dự phòng tỉnh và Trung tâm Y tế huyện Hướng Hoá, xét nghiệm sốt rét kỹ thuật cao của các chuyên gia Nhật Bản. Tình hình sốt rét vùng khó khăn nhất của tỉnh Quảng Trị đã tạm ổn định trong các năm tiếp theo 2012- 2013 và 9 tháng đầu năm 2014. Nhờ đó, so với cùng kỳ năm 2013, 9 tháng đầu năm 2014, tình hình sốt rét ở Hướng Hóa chỉ tăng ở 1 xã vùng Lìa là Ba Tầng 166,7% (56/21 bệnh nhân), riêng các xã Xy, Thuận, Thanh vẫn tiếp tục giảm (- 56,1 và - 90,0%) và toàn huyện vẫn giảm 35,7% (191/230 bệnh nhân). Để tiếp tục nâng cao hiệu quả công tác phòng chống sốt rét trên vùng biên giới tỉnh Quảng Trị, thời gian tới, cần tiếp tục mô hình giám sát, phát hiện và điều trị bệnh nhân sốt rét phối hợp truyền thông giáo dục sức khỏe phòng chống sốt rét về đến thôn bản, hộ gia đình. Quản lý người đi Lào về bị sốt, xét nghiệm lam máu để điều trị sớm, hạn chế nguồn lây. Tiếp tục đẩy mạnh việc phối hợp phòng chống sốt rét tại một số bản của Lào thường mắc sốt rét với tỷ lệ cao, trong đó có một số bản giáp xã Xy, xã Thanh, xã Thuận... của huyện Hướng Hóa (khoảng 10 bản). TS. BS HOÀNG HÀ