Những người vượt “dòng sông lửa”

QĐND - Một chiều hè tháng 7-2013, trên bến thả hoa bên bờ sông Thạch Hãn, các CCB Tiểu đoàn ca-nô 166 (Tiểu đoàn 166) lại cùng nhau lên thuyền thả xuôi dòng nước giống như đã từng làm hơn 40 năm về trước. Họ nhớ về hình ảnh đoàn thuyền lướt sóng vượt dòng Thạch Hãn-một "dòng sông lửa" chi viện cho chiến trường Quảng Trị trong những ngày hè đỏ lửa năm 1972.

“Tiếp lửa” cho Thành cổ

Hơn 40 năm đã qua, nhiệm vụ và chiến công của Tiểu đoàn 166 vẫn chưa được nhiều người biết đến. Thiếu tướng Hoàng Anh Tuấn, Phó chủ tịch thường trực Hội Truyền thống Trường Sơn-Đường Hồ Chí Minh Việt Nam, nguyên Chính trị viên Tiểu đoàn cho biết, tháng 6-1972, do tình hình bảo đảm hậu cần cho lực lượng của ta chốt giữ Quảng Trị và Thành cổ “căng như dây đàn”, Bộ tư lệnh Trường Sơn chủ trương thành lập Tiểu đoàn 166 thuộc Binh trạm 12.

Tiểu đoàn 166 là đơn vị vận tải thủy, hằng đêm chở nhu yếu phẩm, vũ khí đạn dược từ Hồ Xá đến tiếp tế cho các đơn vị chiến đấu ở mặt trận Quảng Trị và chở thương binh, bệnh binh theo hướng ngược lại. Tuyến ven biển, do Tiểu đoàn trưởng Lê Hoan chỉ huy, vận chuyển hàng từ Vĩnh Thái vào Gia Đẳng, Mỹ Thủy. Tuyến đường sông là tuyến chủ yếu tiếp viện cho các lực lượng chiến đấu tại thị xã Quảng Trị và Thành cổ do Chính trị viên Tiểu đoàn Hoàng Anh Tuấn chỉ huy, gồm 2 cung đoạn: Cung 1 từ Hồ Xá theo sông Sa Lung, Bến Hải, Thạch Hãn tập kết tại Mai Xá. Từ Mai Xá lại có 2 hướng vận chuyển tiếp: Hướng 1 từ Mai Xá ngược sông Thạch Hãn lên giao cho các đơn vị chiến đấu ở thị xã Quảng Trị và Thành cổ, nhận thương binh chở về hậu cứ; hướng 2 từ Mai Xá đi theo sông Vĩnh Định chở hàng vào căn cứ hậu cần của B5 ở Phù Liêu, Tài Lương, chi viện cho các sư đoàn chủ lực chiến đấu ở phía đông Quảng Trị.

Ông Nguyễn Ngọc The, Chính trị viên phó Đại đội 7 nhớ lại: “Giống như đứa con sắp ra ở riêng lập nghiệp, chúng tôi tiếp thu nội dung nhiệm vụ, tổ chức lực lượng, trang bị chỉ trong chưa đầy nửa tháng là bước vào thực hiện nhiệm vụ ngay”. Khó khăn nhất là thống nhất biện pháp và cách thức vận chuyển, khẩn trương vượt sông đưa hàng vào cho tiền tuyến. Ban ngày, địch đánh phá ác liệt, các dòng sông hầu như không hôm nào ngớt bom đạn. Các xuồng buộc phải di chuyển về đêm, hướng về thị xã chạy đến đoạn sông Bến Ngự, dỡ những bọc hàng ni-lông, nối chúng lại thành dòng, thả xuống nước cho xuồng không tải kéo chừng 200m, lại bốc lên xuồng chở đi tiếp.

Bằng cách này, chuyến hàng chi viện đầu tiên diễn ra vào đêm cuối tháng 6-1972, hơn 10 chiếc thuyền máy trên cả tuyến đường biển và sông chở hàng chi viện cho thị xã và Thành cổ trót lọt. Đại úy Nguyễn Văn Cỏn, một trong các thuyền trưởng được chọn xuất kích chuyến đầu nhớ lại: “Hàng chục năm đã qua, nhưng tôi vẫn không thể quên sự vui mừng của các cán bộ, chiến sĩ Trung đoàn 48 khi nhận được nguồn đạn, gạo của chúng tôi chuyển vào và chuyển được số thương binh đang phải nằm trong phạm vi trận địa”.

Sau chuyến đầu thành công, cả ba trung đội xuồng vận chuyển liên tục mỗi đêm một chuyến vào-ra gọn gàng. Trên dòng sông Thạch Hãn rực lửa, suốt một tháng trời trước khi bị địch phát hiện, Tiểu đoàn 166 đã chi viện được hơn hai trăm xuồng hàng vào Quảng Trị và Thành cổ, chuyển hơn ba nghìn thương binh về tuyến sau an toàn.

Cuộc chiến trên “dòng sông lửa”

Bước sang tháng 7-1972, Tiểu đoàn 166 vẫn hằng đêm chi viện cho chiến trường không ngừng nghỉ. Tuy nhiên, trong một lần di chuyển qua Cửa Việt, đoàn thuyền gặp tàu tuần tiễu của địch. Bị săn đuổi, các thủy thủ của ta khéo luồn lách theo sóng vượt qua tầm kiểm soát của địch. Không may, thuyền do Thuyền trưởng Hoàng Kim Hai chạy sau vấp phải thủy lôi, ba thủy thủ và một cán bộ hy sinh. Sau chuyến này, địch phát hiện ta đang hoạt động tiếp tế đường thủy vào Quảng Trị. Chúng tăng cường đánh phá ngăn chặn bằng mọi thủ đoạn.

Đêm 21-7-1972, thuyền do Chính trị viên Hoàng Anh Tuấn chỉ huy va phải thủy lôi nổ tung, khiến lái trưởng và 3 thủy thủ hy sinh, đồng chí Tuấn và những người còn lại đều bị thương nặng. Cũng đêm hôm đó, một thuyền khác của Đại đội 9 bị pháo hạm của địch bắn trúng, tất cả cán bộ, chiến sĩ trên thuyền đều hy sinh. Nhiều chuyến hàng tiếp theo của Tiểu đoàn 166 bị chìm do trúng bom đạn địch, bộ đội bị thương và hy sinh không ít. Lái trưởng Lê Đình Thiều (quê Nông Cống, Thanh Hóa) nhớ lại một chuyến xuất bến: “Đó là vào một đêm cuối tuần trăng tháng 7, để tranh thủ thời gian, đội vận tải cắt ngã ba sông Cửa Việt - Đầm Chợ Chùa vào kênh Hội Phước, đi theo sông Vĩnh Định đến ngã ba Tả Hữu - Quy Thiện. Trả hàng xong chúng tôi quay ra thì thấy thiếu mất thuyền của đồng chí Thành, Trung đội 3. Đợi đến quá nửa đêm không thấy, đoàn thuyền đành quay về. Qua khỏi ngã ba sông Triệu Đại, gặp vật cản, anh em đưa xào đẩy thì hóa ra là 5-7 xác người đang mùa mưa lũ trôi díu vào nhau. Đang lúc xúc động trước sự mất tích của một xuồng đồng đội, thấy cảnh đó, anh em gục vào nhau nước mắt giàn giụa…”.

Chiến trường Quảng Trị ngày càng diễn ra ác liệt. Địch huy động 200 máy bay phản lực quần thảo mỗi ngày, lại điều 2 sư đoàn dù và thủy quân lục chiến, 1 liên đoàn biệt động quân, 4 trung đoàn thiết giáp, hơn chục tiểu đoàn pháo binh tầm xa và một trung đoàn tăng cường thuộc lực lượng tổng dự bị vào tham chiến. Hải quân đưa cả Hạm đội 7 với 20 khu trục và tuần dương hạm tới vùng biển Quảng Trị. Trước tình hình đó, Bộ tư lệnh tuyến chi viện quyết định chấm dứt tuyến ven biển của Tiểu đoàn 166, điều Đại đội 7 vào tuyến sông, bỏ thuyền gỗ thay xuồng sắt cùng với Đại đội 8 vận chuyển vào thị xã-Thành cổ. Thiếu tướng Hoàng Anh Tuấn chia sẻ: “Những con thuyền nhỏ nhoi của tiểu đoàn chúng tôi hoặc theo mép sóng biển và giao hàng tại Gia Đẳng, Mỹ Thủy; hoặc luồn lách theo luồng lạch các con sông, lặng lẽ trong đêm làm nhiệm vụ và đã hứng chịu biết bao trận oanh kích của máy bay, pháo hạm của địch. Nhưng nghĩ tới những đồng đội đang gồng mình chốt giữ Thành cổ thì không một ai trong chúng tôi chùn bước, rời tay lái. Chậm trễ công việc vận chuyển chi viện lúc này là có tội lớn với những đồng đội đang chiến đấu giữ Thành cổ”.

Từ kinh nghiệm thực tiễn, tiểu đoàn tổ chức lại hai cung vận chuyển Vĩnh Lâm-Mai Xá và Mai Xá-Thành cổ cho phù hợp với thực tế chiến sự ngày càng quyết liệt. Ngoài việc phòng không bảo tồn lực lượng còn phải sẵn sàng chiến đấu chống giặc đánh úp. Để chuẩn bị cho quân ta đủ sức đánh bại trận tổng công kích của giặc, Tiểu đoàn 166 được chỉ thị tập trung chi viện khẩn cấp, nhanh chóng chuyển hết cán bộ, chiến sĩ bị thương nặng ra khỏi trận địa. Chủ trương chung, cán bộ tiểu đoàn, đại đội phân công hằng đêm nắm chặt đội hình từng trung đội hành tiến. Lập các đội hỗ trợ, cấp cứu trên đường và ở các trọng điểm. Tiểu đoàn kiên gan bám trụ sông lạch quyết hoàn thành nhiệm vụ.

Đồng đội ơi…

Hơn 40 năm đã qua, chiến dịch Xuân Hè năm 1972 trên chiến trường Quảng Trị nói chung và cuộc chiến đấu bám trụ tại Thành cổ trong 81 ngày đêm là một trang sử hào hùng, bi tráng trong lịch sử chiến tranh giải phóng đất nước. Sự đóng góp thầm lặng của các lực lượng Bộ đội Trường Sơn, trong đó có Tiểu đoàn 166 đã góp phần quan trọng trong thắng lợi chung. Tuy nhiên, chiến công ấy vẫn chưa được nhiều người biết đến. Tại Khu di tích Thành cổ Quảng Trị, trong phần giới thiệu đến nay vẫn chưa có dòng nào đề cập đến đóng góp của các lực lượng Bộ tư lệnh Trường Sơn và Tiểu đoàn 166 làm công tác hậu cần, chi viện cho chiến dịch.

Mới đây, trong chuyến trở về xã Gio Mai, thăm và tặng quà nhân dân địa phương khi xưa đã một lòng giúp đỡ và che chở cho đơn vị trong chiến đấu, các CCB vẫn nhận được sự đón tiếp nồng hậu như ngày nào. Tuy nhiên họ cũng không khỏi ngậm ngùi khi vắng bóng nhiều gương mặt thân quen do tuổi tác và thời gian. Sau nhiều lần trở lại Quảng Trị, các CCB rất mong muốn đóng góp của đơn vị được ghi nhận và vinh danh xứng đáng. Điều quan trọng hơn, gần 300 cán bộ, chiến sĩ của Tiểu đoàn 166 năm xưa, sau chiến tranh với những bươn chải và mưu sinh nhọc nhằn giữa cuộc sống thường nhật chưa một lần được hội ngộ đông đủ. Nay khi hầu hết đã vào tuổi xưa nay hiếm, nguyện vọng của họ là được gặp lại đồng đội đã một thời "vào sinh ra tử" trên các "dòng sông lửa". Qua bài viết này, Ban liên lạc CCB Tiểu đoàn 166 hy vọng được biết thông tin của các đồng chí, đồng đội trên mọi miền đất nước. Địa chỉ liên lạc: Thiếu tướng Hoàng Anh Tuấn, Phó chủ tịch thường trực Hội Truyền thống Trường Sơn-Đường Hồ Chí Minh Việt Nam. Điện thoại: 0976334678. Bài và ảnh: BÍCH TRANG - TUẤN TÚ