Những ai đi xem rối nước?

(TTO) - Gần 40 tuổi tôi mới đi xem múa rối nước lần đầu vào mồng 8 tết. Tuy nhiều năm về trước đã biết con rối VN rồi, biết là do qua sách báo, tivi, qua những cuộc nói chuyện, nhưng qua sự thật thì chưa.

Người lớn VN đã không đi xem, con nít VN làm sao có dịp? - Ảnh: Gia Tiến

Đi xem múa rối có nhiều cái giật mình, hóa ra con rối ở VN không chỉ biết chèo thuyền, giã gạo, bắt cá, mà còn biết hút thuốc lào, nhả khói bằng lỗ tai. Xem xong không khỏi bàng hoàng cho cái sân khấu bé tẹo vậy mà cả một làng xã VN hồn hậu, xinh tươi và không kém phần hài hước - như bản tính người Việt vẫn thế - diễn ra gần như không thiếu thứ gì.

Giật mình xong lại chợt phân vân, có nhiều lý do để không đi xem một vở múa rối nước không?

Đây là lý do tôi tưởng tượng.

Một. Bận. (Bận vào dịp tết âm lịch thì cũng không đúng lắm). Hai. Biết rồi. Loanh quanh cũng chỉ mấy hoạt cảnh nông thôn, giã gạo, bắt cá, bơi lội... Người VN nào mà chả hình dung được mấy cái đó. Thậm chí còn thấy chán chán nữa. Ba. Suất diễn diễn ra ngắn quá, xem xong không biết làm gì. Nếu 20 giờ diễn thì chừng 20 giờ 50 đã xong. Cái giờ đó đi cũng dở mà ở cũng phiền, về nhà ngủ thì chưa đến lúc, còn đi đến điểm thứ hai chơi xem ra đã hơi muộn, lại lười. Bốn. Không thấy báo đài đề cập rôm rả như ca nhạc, phim, tấu hài... nên quên. Năm. Kịch bản chưa tốt. Phần lớn mang tính hoạt cảnh hơn là cái gì gắn kết, có cốt truyện để hấp dẫn người xem. Không lẽ bấy nhiêu cảnh đó xem đi xem lại hoài. Sáu. Con rối chưa đẹp. Thô mộc thì có, nhưng “thô mộc một cách tinh xảo” thì chưa. Vân vân. Và thế là múa rối - cũng như nhiều loại hình dân gian khác - nếu không đu theo ngành du lịch thì chắc đã chìm xuồng trong thời cơm áo gạo tiền từ rất lâu rồi.

Nói như bạn tôi, Tây thì nuôi văn hóa dân gian VN, còn người VN thì lại thích đi nuôi... siêu thị. Cực đoan đó nhưng cũng không tránh khỏi có cái lý ngậm ngùi. Vì bạn tôi cũng là người theo đuổi âm nhạc dân gian. Cuối cùng cô vợ lãnh đủ cái dân gian không làm ra tiền của chồng.

Còn nhớ có lần trong quán cà phê, có anh chàng Tây nhờ hỏi mọi người muốn giải trí bữa tối thì đi những đâu. Lúc đó cả quán mới ngớ ra, đi ăn thì có thể chỉ ra nhà hàng ngon, nhưng Tây thì muốn giải trí thế nào nhỉ? May quá, vợ tôi thốt lên Trần Hữu Trang, Trần Hữu Trang. Gần như cả thành phố lớn bậc nhất, đại diện cho toàn miền Nam chỉ còn một hai nhà hát cải lương như Nhà hát Trần Hữu Trang còn sáng đèn, muốn xem hò Quảng không biết xem ở đâu, lịch hát thế nào, còn ca Huế thì chắc phải ra Huế quá. Hát bài chòi thì thua luôn. Tôi cũng chưa được xem.

Nhưng anh chàng Tây lắc đầu, đã xem cải lương rồi. Thế là bí. Bây giờ nếu gặp lại anh chàng Tây kia, chắc tôi sẽ giới thiệu thêm múa rối nước Rồng Vàng (Cung văn hóa Lao động TP.HCM). Nhưng biết đâu anh ta cũng lại thốt lên xem rồi xem rồi và lần này thì chắc là bí thiệt.

Ai cũng biết con người không thể cách ly khỏi môi trường sống, văn hóa cũng vậy, nó cần có nơi để sinh sôi, bằng không khắc tàn lụi. Nhưng nó cũng đứng trước những vấn nạn của thời tivi, Internet... Người trẻ thì dễ quên cái làng xã, người già thì vì đời sống kinh tế tiện nghi mà mau quên cái quá khứ.

Một khi văn hóa dân gian “bị bỏ rơi” như một món đồ chơi không còn sinh khí nữa thì những đứa trẻ đã già, tâm hồn đã lớn sẽ vứt ra ngoài hiên những gì hồn hậu cho người nước ngoài cũng là một tất yếu. Không biết ai sẽ là người chịu thiệt ở đây.

NGUYỄN NGỌC THUẦN