Người tiên phong tìm lời giải bài toán về điện cho miền Trung

(QT) - Trong những ngày tháng lịch sử này, khi mà cả ngành Điện đang hướng về kỷ niệm 60 năm Ngày truyền thống Điện lực Việt Nam, mỗi một cán bộ, công nhân đã từng tham gia công tác xây dựng, sản xuất, kinh doanh điện trên địa bàn Quảng Trị luôn nhớ về một con người mà cuộc đời và sự nghiệp của ông gắn bó với ngành Điện trong những giai đoạn gian khó nhưng rất đỗi tự hào của đất nước, người anh cả của Đoàn Đ73 lịch sử, của những người làm nên ánh sáng điện trên quê hương Quảng Trị anh hùng. Ông là Văn Giai, nguyên Giám đốc Công ty Điện lực 3 giai đoạn 1987- 1995, người tiên phong tìm lời giải bài toán về điện cho miền Trung. Sinh ra trong một gia đình có truyền thống cách mạng và hiếu học của làng Phú Long xưa (nay là Phú Hưng, xã Hải Phú, huyện Hải Lăng), năm 1949, lúc mới 16 tuổi ông đã rời xa làng quê thân yêu của mình lên Ba Lòng, vùng chiến khu của Quảng Trị để tham gia kháng chiến. Năm 1952, sau khi ra Bắc, được Nhà nước cho đi đào tạo trong và ngoài nước, ông đã từng tham gia công tác tại Nhà máy điện Lào Cai. Những năm trước khi được cử vào vùng giải phóng Quảng Trị, ông là Trưởng Điều độ Công ty Điện lực trực thuộc Bộ Điện và Than.

Lãnh đạo Đoàn Đ73 bàn quy hoạch điện Quảng Trị (năm 1974) -Ảnh:T.L

Sau chiến thắng mùa hè năm 1972, việc mở rộng vùng giải phóng của Quảng Trị và một số vùng đất ở các tỉnh phía Nam đã tạo ra một bước tiến chiến lược quan trọng của công cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước cả trên toàn bộ chiến trường và tác động sâu sắc đến kết quả các cuộc đàm phán tại Pari. Trong khi chiến trường miền Nam đang là thời điểm ác liệt nhất, đặc biệt là sau khi Hiệp định Pari có hiệu lực, dự cảm về một chiến thắng toàn diện đang cận kề, các nhóm nghiên cứu về kinh tế phía Nam được hình thành để chuẩn bị cho việc tổ chức hoạt động các ngành công nghiệp miền Nam khi có điều kiện để thống nhất đất nước. Chính trong giai đoạn 1972 -1973, người lãnh đạo Điều độ hệ thống điện của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa lúc bấy giờ lọt vào tầm ngắm của Bộ Điện và Than để bắt đầu dấn thân cho sự nghiệp phát triển điện của vùng đất phía Nam Vĩ tuyến 17. Tháng 5/1973, Bộ Điện và Than đã thành lập Đoàn công tác Đ73 vào Quảng Trị để tiếp quản, khôi phục và phát triển hệ thống điện trên vùng đất mới giải phóng, giao cho ông Văn Giai làm trưởng đoàn. Từ đây cuộc đời ông đã gắn với ngành điện miền Trung -Tây Nguyên như là một định mệnh. Miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, non sông thu về một mối, sau thời kỳ quân quản ban đầu, ngày 7/10/1975, Bộ Điện và Than ra quyết định thành lập Công ty Điện lực miền Trung để phục vụ công tác quản lý điện trên địa bàn 11 tỉnh miền Trung- Tây Nguyên mà trước hết chủ yếu quản lý điện trên địa bàn Quảng Nam - Đà Nẵng. Sau khi các tỉnh trên toàn quốc được sáp nhập thành các tỉnh lớn, Công ty Điện lực miền Trung trực tiếp quản lý 6 Sở Quản lý và phân phối điện trên địa bàn, về sau được đổi tên thành các Sở Điện lực. Kéo dài hơn 11 năm sau ngày thống nhất đất nước là giai đoạn dài mà những người thợ điện tại miền Trung luôn trăn trở, vật vã với những cỗ máy diesel cọc cạch, rời rạc nhằm đáp ứng những nhu cầu điện tối thiểu của sản xuất và đời sống, là những tháng năm mà người cán bộ, công nhân thường thiếu ăn, đói ngủ và thân thể hao gầy bên những cỗ máy đã mỏi mòn, là dằng dặc những đêm trắng thao thức trở trăn vì thiếu thốn cả nhiên liệu, nguyên vật liệu, phụ tùng thay thế để có thể sản xuất những kWh điện quý hiếm cho xã hội. Tiếp theo đó, sự nghiệp đổi mới mà Đảng chính thức khởi xướng và lãnh đạo từ năm 1986 bước đầu tạo ra sự thông thoáng của các chính sách, tạo được động lực lớn cho nền sản xuất hàng hóa, nhưng với một hành trang ít ỏi của nguồn năng lượng điện đã góp phần làm cho sự khó khăn của ngành Điện nói chung và Điện lực miền Trung nói riêng càng tăng lên gấp bội. Do nhu cầu của ngành, ông Văn Giai đã rời xa vùng đất Bình Trị Thiên khói lửa để có điều kiện cống hiến cho sự nghiệp chung của ngành điện miền Trung, nối tiếp sứ mệnh của các vị lãnh đạo Điện lực tiền nhiệm tại khu vực như Đỗ Chanh, Cao Thành Tài… Có thể nói rằng trong giai đoạn này, dù với bất kỳ cương vị nào, là Trưởng Phòng Kỹ thuật, Phó Giám đốc (từ năm 1979-1987), rồi Giám đốc Công ty Điện lực 3 (từ năm 1987 đến 1995), hoạt động có tính xuyên suốt của ông là sự phấn đấu hết mình trong việc tìm lời giải cho bài toán điện miền Trung. Nếu như khi bước vào tuổi 16, người thanh niên ưu tú ấy biết dấn thân vào căn cứ kháng chiến Ba Lòng - Quảng Trị, thì chính 16 năm cuối cùng của quãng đời hoạt động trong ngành Điện, những năm tháng khi ông gắn bó với cơ quan Công ty Điện lực miền Trung - Công ty Điện lực 3 tại địa chỉ 16- Lê Thánh Tôn- Đà Nẵng đầy ắp những kỷ niệm, hay khi ông đang tất bật, hối hả trên những cung đường của miền Trung, của đất nước, ông thực sự để lại dấu ấn sâu đậm của một con người hết lòng vì sự lớn mạnh của Điện lực khu vực miền Trung- Tây nguyên đầy nắng và gió. Lần giở từng trang viết của ông về một thời gian khổ, qua cảm nhận về ông trong những lần tiếp xúc, càng khẳng định trong tôi hình ảnh của một con người luôn đau đáu trong khối óc, con tim một chiến lược rõ ràng, một con người luôn trăn trở nghĩ suy để tìm tòi các giải pháp với một ý chí quyết tâm cao, một con người luôn tích cực tìm kiếm cơ hội, sự đồng thuận và sự trợ giúp, luôn hành động dứt khoát, chất chứa đầy sự sáng tạo, cởi mở, tiên phong và đôi lúc có phần thận trọng… Dường như ông đã vận dụng hết những gì gọi là bẩm sinh, thiên phú mà mình có được cho đại cuộc, cho việc đạt đến mục đích tối thượng, để đi đến tận cùng lời giải cho bài toán điện miền Trung. Nói đến ông Văn Giai, chắc hẳn những cộng sự gần gũi ông, những đối tác từng đối đầu căng thẳng, từng hợp tác chia sẻ với ông trong công việc mới có được những điều tường tận, nhưng những gì cảm nhận được về ông, với tôi trước hết ông là con người biết hội tụ và trở thành điểm hội tụ, vì vào những thời điểm bắt đầu đổi mới với bao khó khăn chồng chất, thời điểm mà những xung đột về tư duy, nhận thức trong mỗi một con người, hoặc giữa những người khác nhau, xung đột của cơ chế mới và cũ đang ở đoạn cao trào… thì với ông, bằng sự quyết tâm, bằng sự tận tâm đến chân thành nên dù chỉ là một cán bộ lãnh đạo chuyên ngành hẹp ở khu vực miền Trung nhưng ông đã tranh thủ được sự nhất trí cao, sự ủng hộ nhiệt thành của những lãnh đạo của 6 tỉnh lớn Bình Trị Thiên, Quảng Nam - Đà Nẵng, Nghĩa Bình, Phú Khánh, Gia Lai- Kon Tum, Đắc Lắc (sau này chia thành 11 tỉnh - đến nay là 13 tỉnh), của Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương để lo việc chung của toàn miền. Chính nhờ sự hội tụ đó, nên vào những giai đoạn khó khăn của đất nước, miền Trung vẫn có được những thủy điện Vĩnh Sơn, Sông Hinh, YaLy... sánh cùng Hòa Bình, Phả Lại, Trị An ở hai miền Nam, Bắc, có được Trạm 500kV Đà Nẵng - trung tâm phụ tải của miền Trung cùng với Trạm 500 kV Pleiku để tụ hội những nguồn thủy điện to lớn sau này... Ông Nguyễn Minh Tiến, nguyên Phó Giám đốc Công ty Điện lực 3 từng có nhận xét rằng: Ông Văn Giai như là một con người bẩm sinh về đối ngoại, qua cách thức ông tiếp cận với các tổ chức tài chính, các nhà tài trợ, các công ty điện lực trong và ngoài nước, các vị lãnh đạo các bộ, ngành. Với ông, chỉ bằng chính thái độ trân trọng, cầu thị, bằng cách làm việc chi tiết, chặt chẽ, bằng việc giữ đúng nguyên tắc trong đàm phán, thuyết phục và bằng những khác biệt, những điểm nhấn cần tạo ra cho đối tác để có được từ đối tác sự chia sẻ, đồng cảm và có phần nhượng bộ… Tất cả những điều đó cũng không ngoài mục đích cao nhất mà ông và đồng sự cần đạt đến là miền Trung có đủ điện và điện tốt… Là người chủ trương đi đầu trong sự sáng tạo và tính nhạy bén, nhưng thái độ thận trọng, chắc chắn trong giải quyết công việc, thực thi chính sách...luôn ăn sâu vào máu thịt ông. Chính trong buổi ban đầu tranh tối tranh sáng kiếm tìm chân lý, khi những chính sách lạc hậu chưa hẳn đã về miền xưa cũ, khi chính sách mới chưa thể được áp dụng ngay được, việc ông đã mạnh dạn mời một luật sư để lo công tác pháp lý cho Công ty, điều đó không phải nhiều nơi có được. Ông còn được xem là người biết ủng hộ, đề cao việc tập hợp, tìm kiếm, chia sẻ thông tin… vì vậy, nhà báo Vĩnh Quyền (Báo Lao Động) một thời được ông trọng dụng như là cố vấn tích cực trong lĩnh vực thông tin, truyền thông. Cùng với việc chăm lo nâng cấp bản tin nội bộ và cho ra đời Bản tin Điện lực miền Trung đã giúp Công ty quảng bá hình ảnh, tìm kiếm sự đồng cảm sẻ chia, sự đồng thuận, những góp ý xác thực từ phía người dân, doanh nghiệp, từ chính quyền với mong muốn có được sự phát triển toàn diện của Công ty Điện lực 3. Là con người của tổ chức, qua những việc cụ thể như: Chỉ đạo tập trung nhân lực cho Sở Truyền tải, Trung tâm thí nghiệm, Trung tâm máy tính, Phòng Điều độ A3, Ban quản lý Thủy điện YaLy… tại thời điểm đầu những năm 90; gửi những kỹ sư điện ra Hà Nội để đào tạo đội ngũ điều độ viên miền cho khu vực miền Trung; mở hàng chục lớp Anh văn giao tiếp; mượn mấy căn nhà của Thông tấn xã Việt Nam tại Đà Nẵng (14 Lê Thánh Tôn) để đào tạo tiếng Anh chuyên ngành về Điện cho cán bộ… có thể thấy rằng, ông là người luôn chú trọng đến chất lượng đội ngũ, luôn chuẩn bị nhân lực cho tương lai, luôn đón đầu những nhiệm vụ mới để cho ra đời những tổ chức mới phù hợp. Những tố chất của người giám đốc công ty đã tạo cho ông vị thế của người anh cả, để rồi tôi vẫn luôn nhớ như in cảm giác, tâm trạng mà cán bộ, nhân viên công ty khi đợi chờ ông về sau mỗi chuyến công tác, để có được từ ông những thông tin về tình hình ngành Điện, tình hình thời sự, những nhận định của ông về thời cuộc, những định hướng cho công việc trong bối cảnh mới. Đó là một cảm giác rất hiếm gặp trong thời đại công nghệ thông tin phát triển hiện nay. Nhớ đến ông, tôi lại nhớ đến sự trân trọng của đồng bào Gia Lai - Kon Tum qua những khẩu hiệu chào mừng treo dưới chân đèo An Khê, Mang Yang dọc Quốc lộ 19 những năm 1988, 1989 khi nhận được quyết định của Nhà nước về đầu tư Thủy điện YaLy, và những ký ức về Vĩnh Sơn, Sông Hinh… một thời. Tôi lại nhớ đến làng chuyên gia Liên Xô đồ sộ trên công trường xây dựng Thủy điện Hòa Bình và những tính toán của ông khi thực hiện cơ chế thuê ngày đối với các chuyên gia Nga để giải quyết các vấn đề của Thủy điện YaLy. Tôi nhớ đến những chiếc máy vô tuyến điện của hệ thống điều độ A3 và các B Điều độ của các Sở Điện lực có thể gọi xa đến vài trăm cây số trong bối cảnh ngành Bưu điện chưa thoát ra khỏi hệ thống tổng đài từ thạch. Tôi nghĩ về những kỷ niệm và sự khắc khoải của ông khi đứng trên đỉnh đèo Hải Vân kiếm tìm những đốm sáng ít ỏi có được từ những cỗ máy diesel của thành phố Đà Nẵng bên vịnh Liên Chiểu về đêm. Nhớ đến khẩu phần ăn nhanh cho cán bộ Công ty Điện lực 3 sau buổi nói chuyện của giám đốc và triển khai nhiệm vụ tại địa chỉ 37 Hải Phòng… Đã gần 20 năm từ ngày ông Văn Giai giã từ công việc, đã mấy năm ông về giữa lòng đất mẹ, quê hương đổi mới không ngừng, những lãnh đạo ngành Điện miền Trung thế hệ sau ông đã tiếp bước dựng xây, tạo nên những điểm nhấn trên các công trình điện, mang lại ý nghĩa to lớn cho sự phát triển kinh tế xã hội, quốc phòng, an ninh, những điểm nhấn về phương thức quản lý ngành trong điều kiện mới. Điện miền Trung tuy quy mô nhỏ nhưng cũng đã sánh vai cùng hai đầu đất nước về thực hiện các chỉ tiêu kinh tế, kỹ thuật, quản lý… Thắp nén hương lên bàn thờ ông tại nhà cô con gái lớn trên đường Nguyễn Thành Hãn, thành phố Đà Nẵng, tôi vẫn có cảm giác rằng ông đang suy tư trăn trở, đang hiện diện đâu đó trên mỗi công trình điện của miền Trung thân yêu, nơi đầy ắp kỷ niệm và những điều đáng tự hào khi mà đồng nghiệp thế hệ sau ông vẫn tiếp tục gìn giữ, phát huy, góp phần nâng tầm phát triển ngành Điện sau 60 năm xây dựng trưởng thành, để xứng đáng với sự đi lên của đất nước. PHAN VĂN VĨNH