Nghệ thuật và hai cái cây

(TTO) - Người ta vẫn tiếp tục tranh luận về “Cây” - triển lãm sắp đặt tại Nhà sàn, Hà Nội - ngay cả khi triển lãm đã kết thúc vào cuối tuần vừa rồi.

Hai cây hoa sữa bị chặt để làm triển lãm đã gây những phản ứng nơi công chúng. Trong ảnh là phần trên của tác phẩm - Ảnh: Nguyễn Cao Phúc

Tất nhiên cô gái 25 tuổi không chặt trộm những cây gỗ sưa bán được giá. Nhưng công chúng băn khoăn không biết liệu một triển lãm như thế có xứng đáng với sự hi sinh của hai cây gỗ đã từng xanh tươi hay không.

Những ý kiến phản bác cho rằng cuộc triển lãm đã lờ đi yêu cầu về tính nhân đạo trong thẩm mỹ của nghệ sĩ, bởi vì nó đã gây tổn thương đến hai sinh vật có quyền được tiếp tục vòng đời của chúng, tức là trở thành hai cây hoa sữa lớn hơn. Một vài phản bác khác thậm chí còn cho rằng người làm nghệ thuật ở đây đã nhạo báng biểu tượng của hi vọng, của sự sống và sự sinh sôi nảy nở.

Một vài ý kiến ủng hộ cho rằng tác phẩm mang những thông điệp rõ ràng của nó (và như thế thì sự hi sinh của hai cái cây là không hề vô nghĩa). Hai cái thân không rễ, người ta bình luận giống như xã hội Việt Nam đang thiếu vắng gốc rễ của môi trường sống và môi trường văn hóa, và có lẽ đó là một cảnh báo đầy tính trách nhiệm của nghệ sĩ.

Điều đáng tiếc là trong những trao đổi của mình, tác giả đã không đưa ra được một căn cớ rõ ràng và thuyết phục đủ lý giải cho việc chặt cây.

Về thông điệp mà nghệ sĩ muốn mang lại cho công chúng trong tác phẩm của mình, tác giả thật thà nói rằng cô chỉ muốn tạo ra “một vật thể trừu tượng”. Ý tưởng về vật thể này nảy sinh từ vài năm trước, khi cô bắt đầu làm quen với phần mềm xử lý ảnh Photoshop và rất thích cắm các vật thể lại với nhau, cuối cùng tạo ra ví dụ một vỏ chuối nhiều lõi, hay một vỏ trứng có nhiều đầu.

Về cảm giác của mình khi chặt rễ hai cây xanh, cô nói rằng bản thân mình chưa từng có kinh nghiệm với chất liệu này (nguyên cây xanh) nên đã rất buồn khi nhìn thấy hai thân cây héo rũ từng ngày...

Vậy là hai cái cây, quả thật, đã bị người ta vô tư chặt đi. Người nghệ sĩ trẻ không những không đưa lại một thông điệp gì về môi trường (mà rất nhiều bạn bè ở lứa tuổi cô đang nỗ lực vì điều đó), thậm chí còn không băn khoăn tìm cách thuyết phục công chúng xoay quanh chuyện chặt hai cái cây.

Có lẽ cô đã cho rằng việc đốn đi và bày ra hai thân gỗ trơ trụi sẽ không phải là vấn đề gây nhiều bức xúc. Có thể cô từng biết một vài tiền lệ trước đó, ví dụ người ta sẵn sàng hi sinh những cái cây để làm một bộ phim về lâm tặc.

Tất nhiên, nếu họ đã sử dụng những cây giả, công chúng sẽ không bức xúc, cho dù khối lượng tài nguyên (ví dụ nước, hay dầu mỏ nếu cái cây làm bằng nhựa) bị tiêu tốn cũng không hề làm giảm đi sự nguy hại cho môi trường.

Nhưng thực tế đã chỉ ra rằng nghệ thuật đích thực không hề bị bó hẹp với những quy tắc xử sự giàu trách nhiệm và tình thương. Sau khi xem phim Về nơi hoang dã (Into the wild, 2007, Cinemax vừa phát lại, Tuổi Trẻ ngày 27-6), công chúng lập tức quan tâm tới số phận thực tế của con nai sừng tấm mà McCandless bắn và xẻ thịt trong bộ phim, nhưng các nhà làm phim đã đưa ra bằng chứng cho biết họ đã sử dụng một con nai sừng chết từ nhiều ngày trước đó.

“Con nai sừng tấm là một sinh vật đích thực, nó không phải một đạo cụ và chúng tôi đã không đối xử với nó như với một đạo cụ - diễn viên chính Emile Hirsch của phim giải thích với người hâm mộ - Chúng tôi đã xử sự với lòng trân trọng”.

Và những cái cây có thể bị chặt vì một cuộc triển lãm (hay vì một lý do nào khác). Điều đáng mừng là công chúng đang ngày một tỏ rõ chính kiến của họ, rằng họ không hề thờ ơ nếu người nghệ sĩ chưa quan tâm đúng mức đến điều đó.

Còn một điều mừng nho nhỏ, rằng cuối cùng hai phần gốc đã được trồng lại ở Hòa Lạc, Hà Nội, hi vọng sẽ sớm nảy những chồi mới theo đặc tính của cây hoa sữa. Thôi thì chúng ta trông đợi ở những bộ rễ này!

HẰNG NGUYỄN