Một vụ thảm sát trâu đẫm máu năm Kỷ Sửu - 1949

Sáu Tết, chiến khu Ba Lòng năm 1949, trời mưa và lạnh nên công việc chưa triển khai được gì. Công cuộc kháng chiến chống Pháp còn đang ở giai đoạn phòng ngự. Giặc Pháp vẫn trên đà hung hăng đóng dày đồn bốt và chờ cơ hội là càn quét Ba Lòng lần thứ hai. Ôm hận từ trận càn năm 1947 bị quân và dân Ba Lòng đánh cho tả tơi, hàng trăm tên lính Âu Phi bị chặn đánh ở thác Lo, thác Mệ, thác Chùa Ngà xác trôi đầy sông, quân dân ta còn thu được một số súng đạn đáng kể. Sau rằm Nguyên tiêu trời có ấm áp hơn, tuy sương mù vẫn còn dày đặc. Bà con ở Ba Lòng, Hà Vũng, Hà Giữa, thác Lo, Trại Cá chuẩn bị cho trâu ra bãi cày bừa để bỏ bắp. Bắp và khoai sắn là lương thực quan trọng cho cả chiến khu. Chiều ấy (hình như vào chiều 17 tháng Giêng năm Kỷ Sửu-1949), thấy trời âm u và đã hơn 15 giờ, bà con cho trâu ra bãi. Hàng trăm con trâu được lùa từ Ba Lòng lên Tân Trà, Văn Vận, mà đặc biệt là cánh đồng bãi Hà Vũng khá rộng. Trâu mẹ, trâu con được huy động ra bãi. Mọi người thấy trời tối dần yên tâm cày bừa. Nhưng rồi luống cày của bà con chỉ có được đôi ba hàng thì máy bay địch xuất hiện rất bất ngờ. Máy bay đến từ ba hướng, hướng chính là dọc sông Thạch Hãn, hai hướng phụ là từ Cam Lộ vào, từ Hải Đạo ra. Loại máy bay Hen-cát có tốc độ 600 km/giờ, với độ cao 3000 mét, những tên giặc lái thấy rất rõ những con trâu đen đang đứng hoặc chạy tán loạn dưới bãi. Vậy là cả 10 máy bay nhào xuống thả bom rồi bắn loại đạn 12,7 ly xuống những con trâu hiền lành. Ngay loạt bom ban đầu nhiều trâu đã trúng đạn nằm lăn ra bãi rống to thảm thiết. Trâu con mất mẹ cong đuôi chạy như trẻ thơ không được bao bọc, che chở. Hồi ấy bọn giặc lái biết bộ đội ta chưa có súng phòng không, nên bầu trời là của chúng. Chúng bay cao, bay thấp, bay nhào lộn theo ý muốn mà tin chắc không bị trừng trị. Sau hơn một giờ thả bom và bắn phá ác liệt, chúng thấy đã đạt được mục đích và có lẽ cũng hết sạch bom đạn nên dừng, hai chiếc một bay một vòng từ Hà Vũng qua Đá Nổi rồi theo sông Thạch Hãn về thị xã Quảng Trị (loại máy bay này có căn cứ tại Phú Bài-Huế). Trong khói lửa mù mịt bà con ta tìm người, tìm trâu. Theo một thống kê mà tôi được biết (vì hồi ấy bản thân tôi cũng có mặt), số người chết là 3, gồm 2 mẹ con cô giáo bị sập hầm (bà giáo này là vợ một cán bộ lãnh đạo chủ chốt của tỉnh Quảng Trị); một người thuyền chài bơi theo đò vì đò đứt dây buộc, xác anh ta trôi về đến dưới Ba Lòng. Trâu thiệt hại rất lớn, với số lượng trên 60 con trâu khỏe mạnh. Hồi ấy ở Ba Lòng, làng Hạ... có những gia đình nuôi nhiều trâu như ông Lai có đến 20 con, ông Mai ở Lai Thạch 18 con. Còn những gia đình 8, 10 con thì nhiều lắm. Bà con ta mổ trâu đem đi bán, nhưng vì quá nhiều trâu chết nên chẳng ai mua, cuối cùng ai có sức bao nhiêu thì lấy bấy nhiêu. Nhờ trời lạnh nên thịt trâu lâu hư hỏng. Bà con có cách làm là mổ lấy lòng ruột rồi dìm cả con trâu xuống suối đằn đá cho chặt. Nước suối rất lạnh chẳng khác gì cái tủ đá khổng lồ. Mỗi lần ăn thì kéo lên mổ thịt. Một cách làm khác là đốt lửa treo lên cho khô và lấy ăn dần. Sau này chúng ta mới biết thực dân Pháp chủ trương cho lính đi càn tha hồ bắn giết trâu cày, vì chúng đánh giá một con trâu làm việc bằng 10 anh nông dân. Để đề phòng mất trâu, bộ đội ta đã hướng dẫn bà con nông dân huấn luyện cho trâu chạy giặc. Có một trận càn ở Hải Thái một con trâu mộng đã lao vào cả trung đội Âu Phi súng đạn đầy mình, kết quả là 3 tên Âu Phi lòi ruột. Con trâu được tuyên dương "Con trâu kháng chiến". Nhất Lâm