Khiếu nại - từ góc độ người khiếu nại

(QT) - Như chúng ta đã biết, Đảng và Nhà nước ta, bằng đường lối và bằng nhiều chính sách cụ thể đã và đang cố gắng xây dựng, củng cố và phát triển nền dân chủ xã hội chủ nghĩa. Thông qua đó không ngừng tạo khả năng và điều kiện để quần chúng tham gia vào hoạt động quản lý nhà nước, quản lý xã hội. Chúng ta cũng thấy rằng việc mở rộng và bảo đảm các quyền của công dân, trước hết là quyền khiếu nại và tố cáo, là sự phản ánh một cách khách quan, đầy đủ hiện thực nền dân chủ. Nói cách khác, đây chính là thước đo giá trị nền dân chủ của chúng ta. Thực hiện quyền khiếu nại, tố cáo của công dân chính là một trong những biểu hiện cụ thể của dân chủ trực tiếp; bởi vì, bằng việc thực hiện quyền khiếu nại của mình, nhân dân đã trực tiếp giám sát và tham gia trực tiếp vào hoạt động của bộ máy nhà nước.

Trong phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIII, trong khi xem xét Luật Khiếu nại, tố cáo, nhiều đại biểu đã quan tâm đến cơ chế giải quyết khiếu nại nhằm đưa vào Luật cơ chế mới, có chế tài chặt chẽ hơn để giải quyết tốt khiếu nại trong giai đoạn hiện nay. Đó cũng chính là kỳ vọng lớn nhất của công dân hiện nay đối với Nhà nước.

Quyền khiếu nại, tố cáo của công dân là một trong số các quyền chính trị cơ bản tồn tại cùng với các quyền tham gia quản lý công việc của Nhà nước và xã hội, quyền bầu cử và ứng cử vào cơ quan quyền lực nhà nước; quyền tự do ngôn luận, quyền được thông tin, quyền hội họp, lập hội… Các quyền đó chính xác chỗ đứng, diện mạo, vai trò chính trị của mỗi cá nhân trong xã hội, thể hiện sâu sắc bản chất giai cấp, bản chất chế độ xã hội, trong đó cá nhân tồn tại với tư cách là thành viên, là công dân. Công dân thực hiện quyền khiếu nại của mình bằng việc đề nghị cơ quan có thẩm quyền xem xét một việc mà mình không đồng ý, cho là trái phép hay không hợp lý. Nói một cách đơn giản hơn, khiếu nại là đề nghị xét lại một sự việc hoặc một quyết định mà mình không đồng ý. Qua đây, chúng ta thấy rõ một điều là, công dân thực hiện quyền khiếu nại thường xuất phát từ nhận thức chủ quan. Bởi vì sự “không đồng ý” của công dân trước một việc làm hay một quyết định của cơ quan nhà nước, tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội…là cơ sở để công dân sử dụng quyền khiếu nại. Do đó, quyền khiếu nại của công dân cần được nhìn nhận như một phương tiện hữu hiệu để công dân tự bảo vệ mình. Xuất phát từ đặc điểm tâm lý của người thực hiện quyền khiếu nại là mong muốn được cơ quan, cấp có thẩm quyền giải quyết sự việc theo ý nguyện của mình một cách nhanh chóng, từ đó chủ thể của quyền khiếu nại đã cố gắng chứng minh sự vi phạm của phía có việc làm, quyết định sai trái - theo nhận thức chủ quan của họ. Chính vì thế, quá trình công dân thực hiện quyền khiếu nại là quá trình cung cấp tài liệu, chứng cứ về sự vi phạm lợi ích chủ thể của quyền khiếu nại. Từ thực tiễn của việc giải quyết khiếu nại, chúng ta thấy rằng, trong khi thực hiện quyền khiếu nại của công dân, trừ một số ít trường hợp có biểu hiện tiêu cực, còn tuyệt đại đa số đã phản ánh một cách chính xác, đầy đủ những vi phạm của cơ quan quản lý, của các tổ chức kinh tế, tổ chức xã hội, giúp cho cơ quan, các cấp có thẩm quyền giải quyết khiếu nại có biện pháp tích cực trong việc ngăn chặn, hạn chế đến mức thấp nhất hậu quả do những vi phạm đó gây ra đối với công dân và xã hội. Trong mối liên hệ đó, có thể nói rằng, hoạt động khiếu nại - cả từ hai phía - luôn luôn là hoạt động mang tính phòng ngừa tích cực. Chính đặc điểm này đã làm cho hoạt động khiếu nại có nội dung nhân đạo. Như chúng ta đã thấy, hoạt động khiếu nại của công dân đóng một vai trò rất quan trọng trong việc bảo vệ lợi ích hợp pháp của công dân. Chính vì thế, mọi hành vi vi phạm đến các quyền của công dân, hay bất cứ hành vi nào trái với chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đều có thể dẫn đến sự khiếu nại của công dân. Hành vi khiếu nại của công dân có mối liên hệ trực tiếp với trình độ nhận thức của chủ thể. Và không ít trường hợp, hành vi khiếu nại còn chịu ảnh hưởng trực tiếp của tính vụ lợi của chủ thể. Chính vì thế, trong khi giải quyết khiếu nại, các cơ quan có thẩm quyền cần có sự phân loại tính chất của các đơn khiếu nại làm cơ sở cho việc giải quyết được nhanh chóng và đúng đắn. Mặt khác, chúng ta cũng thấy rằng, sự tồn tại với tư cách là quyền chủ thể và việc công dân thực hiện quyền khiếu nại của mình đồng thời làm nảy sinh nghĩa vụ tương đối với các cơ quan, tổ chức nhà nước hữu quan. Do vậy, tính hiện thực, mức độ bảo đảm thực thi quyền khiếu nại của công dân tuỳ thuộc rất nhiều vào khả năng nghiên cứu giải quyết thực tế những vấn đề nảy sinh từ khiếu nại. Xuất phát từ đây, một vấn đề đặt ra là hiệu quả xét, giải quyết khiếu nại của công dân phải đặt trong mối liên hệ với một cơ chế bắt buộc, hợp lý và hữu hiệu. Chừng nào chưa giải quyết được vấn đề đó thì công tác xét, giải quyết khiếu nại của công dân khó tránh khỏi sự trì trệ, tắc trách, kém hiệu quả, xâm phạm đến quyền dân chủ của nhân dân. Công dân thực hiện quyền khiếu nại trước hết là nhằm mục đích bảo vệ lợi ích của mình, của Nhà nước và của xã hội khỏi bị xâm hại bởi những việc làm, những quyết định, chính sách trái pháp luật của các cơ quan, nhân viên nhà nước và tổ chức xã hội. Điều đó cũng có nghĩa rằng, bằng việc thực hiện quyền khiếu nại của mình, công dân đã tham gia một cách trực tiếp và thiết thực vào công tác quản lý nhà nước, quản lý xã hội. Tuy nhiên, chúng tôi vẫn thấy nổi lên một vấn đề là tính khách quan trong giải quyết khiếu nại theo quy định hiện hành sẽ bị hạn chế. Bởi vì với cơ chế đó, khó tránh khỏi sự thiên vị khi thủ trưởng xem xét, giải quyết khiếu nại đối với cán bộ thuộc quyền và khi thủ trưởng cơ quan lại xem xét, giải quyết khiếu nại đối với chính mình. Nhất là khi mà chủ nghĩa thành tích, thái độ bảo thủ còn biểu hiện khá nặng ở một số cán bộ lãnh đạo của một số cơ quan. Đây sẽ là một trong những nguyên tắc làm hạn chế hiệu quả công tác xét, giải quyết khiếu nại hiện nay. Do đó, yêu cầu các cơ quan có thẩm quyền xem xét, giải quyết các khiếu nại của quần chúng trước hết là nhằm bảo vệ lợi ích chính đáng của công dân, bằng cách đó, trực tiếp góp phần quan trọng vào việc xây dựng và củng cố lòng tin của quần chúng đối với Đảng, đối với Nhà nước, đối với chế độ. Điều đó càng trở nên có ý nghĩa khi mà chủ nghĩa xã hội đang trải qua thời kỳ đầy biến động phức tạp, khi mà chúng ta đang cố gắng thiết lập một trật tự xã hội theo đường lối đổi mới của Đảng. Chính vì vậy đòi hỏi phải có sự nỗ lực từ cả hai phía để bảo đảm tính khách quan, kịp thời và có hiệu quả trong việc thực hiện quyền khiếu nại và giải quyết khiếu nại. Vì vậy, trong phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa XIII, trong khi xem xét Luật Khiếu nại, tố cáo, nhiều đại biểu đã quan tâm đến cơ chế giải quyết khiếu nại nhằm đưa vào Luật cơ chế mới, có chế tài chặt chẽ hơn để giải quyết tốt khiếu nại trong giai đoạn hiện nay. Đó cũng chính là kỳ vọng lớn nhất của công dân hiện nay đối với Nhà nước. LÊ QUANG THỂ