Độc đáo đình làng Hà Thượng

(QT) - Được các nhà nghiên cứu lịch sử và mỹ thuật đánh giá là ngôi đình cổ nhất, còn sót lại trong hệ thống di tích đình làng tại Quảng Trị với lối kiến trúc độc đáo nhất miền Trung, đình làng Hà Thượng (thị trấn Gio Linh, Quảng Trị) còn là nơi thành lập Chi bộ cộng sản đầu tiên của huyện Gio Linh- Chi bộ chợ Cầu. Nằm cách Quốc lộ 1A chừng 1 km về phía đông, ngồi đình cổ tọa lạc trên một khu đất bằng phẳng với khuôn viên rộng gần 8500 m2, nơi mà trước đây dưới thời chúa Nguyễn Phúc Tần (1620 - 1687), các quan chức trong vùng đã cho xây dựng nên một khu chợ Cầu để đảm bảo giao thương, trao đổi hàng hóa trong và ngoài vùng, đó là năm Canh Tỵ 1667. Về sau, chợ Cầu đã được dời đến một vị trí khác.

Phần chính điện nơi cử hành các đại lễ tại đình làng Hà Thượng

Kiến trúc đình Hà Thượng được nhiều chuyên gia đánh giá là rất công phu và hiếm có, gồm một tòa đại đình để hành lễ cùng 4 ngôi miếu thờ các vị Thần hoàng làng và những người có công trong việc xây dựng, phát triển làng qua các thời kỳ. Đặc biệt, hiện trong đình vẫn còn lưu giữ một bản Hán văn cổ có tên Lịch đại sự tích được cung phụng sao vào năm 1848. Căn cứ vào việc đối chiếu thông tin thì các nhà sử học khẳng định: Đình được xây dựng vào năm 1690 (Chính Hòa thứ I) và đã qua nhiều lần tu bổ, đến năm 1903 (Thành Thái thứ 15), ngôi đình được xây dựng nên nhiều hệ thống phụ: cổng, tường, lát gạch...Mặc dù quá trình đại tu này đã tác động khá lớn đến khuôn viên trong đình trước đó, song nhìn chung vẫn giữ được phần khung của cấu trúc nguyên thủy. Với lối xây dựng này, đình Hà Thượng được xem là sản phẩm tiêu biểu duy nhất còn sót lại thể hiện kiến trúc đình làng của miền Trung vào thế kỷ XVII. Tuy nhiên, do trải qua nhiều lần tu sửa bởi sự tàn phá của chiến tranh và thiên tai, khuôn viên đình đã có sự “xâm nhập” của lối kiến trúc và vật liệu hiện đại, thể hiện sự giao thoa kết hợp của sản phẩm Đông Tây, đây cũng chính là hệ quả tất yếu trong quá trình biến đổi của lịch sử. Gắn liền với bề dày lịch sử và lối kiến trúc độc đáo như vậy còn phải kể đến những nét văn hóa sinh hoạt của người dân nơi đây. Theo sử liệu của các bậc cao niên trong làng còn lưu giữ, trước đây, vào tháng 6 âm lịch, người dân Hà Thượng cùng nhiều người làng bên đến tập trung trước sân đình và khu vực chợ Cầu để dự hội làng, còn gọi là lễ Cảnh Quân (lễ tế Lục Nguyệt), bây giờ gọi là lễ Đại tự cầu an. Nội dung của buổi lễ bao gồm 2 phần: phần cung nghinh lễ thánh thần, quan chức và phần vui chơi của người dân với các trò chơi dân gian như múa lân, kéo co, chọi gà... Tất cả đã tạo nên những nét sinh hoạt văn hóa dân gian tiêu biểu cho vùng đất Quảng Trị xưa kia. Không chỉ dừng lại ở đó, đình Hà Thượng còn là chứng tích của một thời kỳ lịch sử hào hùng của Đảng bộ và nhân dân Quảng Trị trong quá trình dựng nước và giữ nước. Nơi đây đã xảy ra cuộc khởi nghĩa của một bộ phận dân chúng mà đứng đầu là các sĩ phu yêu nước Nguyễn Tự Như và Trương Đình Hội để hưởng ứng phong trào Cần Vương chống Pháp. Vào ngày 1/3/1932, trước sân đình Hà Thượng, chi bộ Chợ Cầu, Chi bộ cộng sản đầu tiên của huyện Gio Linh được thành lập, mở ra một thời kỳ mới trong quá trình đấu tranh giành độc lập của người dân nơi đây. Kể từ đó, đình Hà Thượng trở thành chứng tích lịch sử trong quá trình chống giặc ngoại xâm của quân và dân huyện Gio Linh qua hai cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc. Với những nét độc đáo về kiến trúc, văn hóa, lịch sử, đình làng Hà Thượng xứng đáng nằm trong quần thể di tich lịch sử trên địa bàn tỉnh Quảng Trị, là điểm nhấn trong các hoạt động văn hóa của huyện Gio Linh. Ghi nhận những giá trị vật chất và tinh thần đó, ngày 25/1/1991, khu di tích này đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di tích lịch sử cấp quốc gia, cần được khoanh vùng tôn tạo và bảo vệ. Bài, ảnh: NGUYỄN TIẾN NHẤT