Đặc điểm phổi người cao tuổi và phòng chống bệnh

(SK&ĐS) - Các thống kê lâm sàng cho hay bệnh phổi rất thường gặp ở những người cao tuổi, và cũng dễ nặng lên hơn so với người trẻ. Có khi chỉ viêm long mũi họng nhẹ nhưng dễ nặng lên thành viêm phế quản. Mà viêm phế quản ở người cao tuổi thường kéo dài hơn, dễ tái phát hơn, dễ tiến triển thành mạn tính, kể cả giãn phế quản...

Phổi lão hóa quy luật tất yếu

Nhờ có sự chênh lệch áp suất sự trao đổi khí ở phế nang xảy ra thường xuyên liên tục. Chênh lệch áp suất giữa phế nang và môi trường không khí bên ngoài cơ thể thường xuyên được tạo ra là do hoạt động của các cơ hô hấp. Nhưng khi cơ thể về già phổi lão hóa thì sự trao đổi khí có những trục trặc.

Biến đổi của phổi theo tuổi tác rất rõ, nói một cách khác khi tuổi càng cao, phổi càng có sự lão hóa rõ rệt: phổi bị giảm cả về khối lượng và thể tích, lại ít di động. Vách phế nang – mao mạch thường bị teo, mô tạo keo dần dần thay thế cho những mao mạch đã bị thưa đi, độ đàn hồi thành phế nang giảm, khiến cho khí qua lại không được dễ dàng, hậu quả là dung tích sống của phổi bị giảm nhiều. Với người Việt Nam, theo một số tính toán thì dung tích sống của nam giới lúc 25 tuổi là 3,82 lít; lúc 60-64 tuổi chỉ còn 2,75 lít. Đó là do giảm khả năng di động của lồng ngực và lực cơ hô hấp, cũng như khả năng lưu thông khí của phế quản và độ đàn hồi của phổi. Hậu quả tất yếu của những biến đổi này gây nên giảm thông khí tối đa và dự trữ không khí phổi. Sự suy giảm không khí phổi dễ đưa đến tích tụ nhiều bụi ở phổi, các lông chuyển trên bề mặt các tế bào biểu mô phế quản suy yếu không đủ khả năng đưa bụi và dị vật ra khỏi đường hô hấp, tăng nguy cơ bị các bệnh viêm nhiễm phế quản và phổi.

Người cao tuổi cần sống trong bầu không khí trong lành ít khói, bụi...

Một số người cao tuổi có thể trước đây nghỉ ngơi yên tĩnh, không khí trong lành, giữ gìn sức khỏe tốt thì không có biểu hiện gì. Nhưng qua một đợt nhiễm lạnh, nhiễm khuẩn phổi là bệnh vượng ngay - suy hô hấp sẽ bộc lộ rõ - khó thở, thở nhanh và nông, mạch nhanh... Thở nhanh, mạch nhanh là một cơ chế tự nhiên của cơ thể nhằm bù đắp sự thiếu hụt ôxy, nhưng vì phổi đã lão hóa nên việc đó lại trở thành phản tác dụng. Thở nhanh nhưng là thở nông nên sự thông khí chỉ đạt tới vùng phế quản, không giúp được gì cho việc trao đổi khí ở phế nang, có rất ít thời gian để hồng huyết cầu tiếp xúc với không khí, độ bão hòa ôxy máu động mạch bị giảm sút nghiêm trọng do đó càng làm tăng sự thiếu ôxy máu ở các mô, càng cảm thấy thiếu thở.

Cần lưu ý bệnh viêm phổi

Ở miền Bắc nước ta, mùa đông và đông - xuân có nhiều đợt gió mùa đông bắc tràn về, thời tiết rất giá lạnh. Trong các bệnh nguy hiểm thường gặp ở người cao tuổi trong mùa lạnh cần đặc biệt chú ý đến bệnh viêm phổi. Bệnh thường có xu hướng nặng hơn ở người trên 65 tuổi bởi sức chống đỡ của cơ thể kém, phổi lão hóa rõ, đa số là gầy yếu, ăn ít, ngủ ít. Hoặc nặng hơn, ở những người mắc các bệnh mạn tính như đái tháo đường, các tình trạng bệnh lý phải nằm lâu, hoặc những người có cấu trúc phổi – phế quản tổn thương như: bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, giãn phế quản, xơ phổi... Thủ phạm gây viêm phổi ở người cao tuổi vẫn là những vi khuẩn, virus sẵn có ở mũi họng, lợi dụng lúc cơ thể bị suy yếu vì nhiễm lạnh, sức chống đỡ kém, chúng vào đường hô hấp và gây bệnh. Đặc biệt ở thời kỳ đầu bệnh viêm phổi người cao tuổi, tiến triển thường âm thầm lặng lẽ, triệu chứng của bệnh rất nghèo nàn dễ bị bỏ qua ở giai đoạn sớm, đến khi bệnh đã rõ nghĩ đến viêm phổi thì đã nặng. Nếu không được điều trị tích cực sẽ nảy sinh những biến chứng nguy hiểm đến tính mạng. Bởi vậy, cần chú ý phát hiện sớm và chữa sớm ngay khi bệnh mới có những biểu hiện nhẹ như sốt nhẹ, gai gai rét, mệt, khạc đờm, ho húng hắng, thiếu thở... phải tới bệnh viện khám ngay để xác định bệnh và điều trị kịp thời, tránh không để bệnh tiến triển nặng.

Phòng bệnh thế nào?

Người cao tuổi không nên làm việc quá sức. Cần chú ý phòng chống lạnh tốt, không nên chủ quan để cơ thể bị nhiễm lạnh, nhất là nhiễm lạnh đột ngột. Không bất chợt ra nơi lộng gió nhất là khi cơ thể đang ra nhiều mồ hôi. Cẩn thận khi phải ra vào những nơi có máy điều hoà nhiệt độ, để không bị nóng lạnh xáo trộn xảy ra quá nhanh, cơ thể không thích nghi kịp. Những hôm lạnh ẩm gió nhiều nên hạn chế tối đa việc đi ra ngoài.

Cần sống trong bầu không khí trong lành ít khói, bụi... Không hút thuốc lào, thuốc lá, nếu nghiện thuốc thì phải tích cực cai nghiện cho bằng được. Bởi khói thuốc có thể làm tê liệt các lông chuyển trên bề mặt các tế bào biểu mô phế quản, chuyển động rối loạn không đẩy bụi và chất nhầy lên được. Sức đề kháng của niêm mạc đường hô hấp cũng bị giảm sút nghiêm trọng, các tế bào bạch cầu, đại thực bào hoạt động kém hiệu quả, làm cho phế quản dễ bị nhiễm khuẩn.

Cần chú ý giữ vệ sinh răng miệng. Thường xuyên đánh răng sau khi ăn và trước khi ngủ để tránh nhiễm trùng răng miệng. Nếu có các ổ nhiễm khuẩn ở răng miệng, tai mũi họng, cần tích cực điều trị để tránh vi khuẩn lan xuống đường hô hấp dưới.

Cần chủ động nâng cao sức đề kháng: Tăng cường khẩu phần với chế độ dinh dưỡng đủ năng lượng, cân đối về thể chất để có sức chống lạnh. Cần tập thể dục đều đặn. Đặc biệt là cần tập thở đều, thở sâu thành thói quen, tốt nhất là theo phương pháp thở bụng. Cách thở đó là: không nhúc nhích hai vai, thở nhẹ nhàng không phì phò, chậm rãi. Thót bụng thở ra hết sức, khi bụng thót hết, ngừng thở, cho bụng phình lên một cách tự nhiên nhẹ nhàng để thở vào. Khi bụng phình lên hết, ngừng một tý, rồi lại thở ra. Làm 4-5 phút rồi nghỉ. Ngày tập 5-7 lần hoặc nhiều hơn càng tốt, có thể ngồi hoặc nằm đều tập được. Tập thở được thường xuyên sẽ có tác dụng rất tốt phục hồi chức năng hô hấp.

Nếu bị ho nhiều thì có thể dùng thuốc giảm ho, nhưng không lạm dụng các thuốc có chứa opium, các thuốc an thần ức chế trung tâm hô hấp, gây suy hô hấp. Nếu có điều kiện nên tiêm phòng vaccin chống phế cầu, vaccin phòng chống cúm, một số thuốc tăng cường miễn dịch nhằm tăng sức đề kháng của niêm mạc đường hô hấp.

BS. Vũ Hướng Văn