Có một nền minh triết Việt

(TTO) - Hội thảo khoa học “Tìm hiểu những giá trị minh triết Việt” do Trung tâm văn hóa Minh Triết và Liên hiệp các hội KHKT Thừa Thiên - Huế tổ chức tại TP Huế ngày 24-11.

30 tham luận và nhiều ý kiến của các tác giả, bậc trí giả đến từ nhiều nơi trong cả nước đã có những nhận định, kiến giải khác nhau quanh chủ đề minh triết Việt, có hay không, gồm những giá trị gì và phát triển như thế nào…

Đây là bước thứ hai của đề tài nghiên cứu “Minh triết trong tiến trình lịch sử văn hóa Việt Nam - những vấn đề cơ bản” do nhóm nghiên cứu minh triết Việt khởi xướng thực hiện, sau hội thảo lần thứ nhất diễn ra tại Hà Nội vào tháng 9-2009.

Minh triết Việt ở đâu?

Nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Mai (trái) và dịch giả Bửu Ý tại hội thảo - Ảnh: Thái Lộc

Đặt vấn đề minh triết Việt có hay không và ở đâu, nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Mai (chủ tọa hội thảo, cùng với GS Hoàng Ngọc Hiến), khẳng định: có một nền minh triết Việt rất sâu sắc được hình thành và chắt lọc từ cội nguồn, thể hiện qua những tư liệu thành văn và cả kho tàng dân gian. Không chỉ người Kinh mà các dân tộc trong đại gia đình 54 dân tộc anh em cũng có minh triết. Theo ông: “Minh triết Việt là đức sống tốt đẹp, cao quý, hướng thượng của con người Việt Nam. Nó có trí khôn, thông tuệ, hiếu hòa và tình thương…

Tương tự, GS.TS Thái Kim Lan (CHLB Đức), cho rằng minh triết Việt chính là triết lý sống của người Việt. Theo bà, “Minh triết nhấn mạnh đến thái độ sống của con người ở trong một hoàn cảnh, nó không phải là lý thuyết hoàn toàn mà bổ sung thêm kinh nghiệm sống để đi đến một cái nhìn thấu triệt cho chính mình để có thái độ thích ứng, thái độ hoà điệu… Nên nhớ minh triết luôn luôn liên hệ đến hạnh phúc của con người!”.

Bằng cách dẫn giải vừa khiêm tốn, vừa khôi hài, nhà nghiên cứu Trần Viết Điền (Huế) làm cả hội trường phải bật cười khi trình bày minh triết Việt hòa nhịp nhuần nhuyễn với kho tàng dân gian, cái mà ông gọi là “minh triết bình dân Việt”.

Dẫn chứng từ câu chuyện thằng Bờm, ông cho rằng: “Cái quạt mo tương xứng với nắm xôi, không như ba bò chín trâu, ao sâu cá mè... Và một cực đoan khác là Bờm biếu không quạt mo cũng không được. Quạt mo - nắm xôi, cân xứng; bình dân Việt là như thế, không cực đoan. Cũng vậy, câu chuyện dân gian Từ Thức nhập thiên thai, bình dân Việt đã ý thức tính tương đối của thời gian và không gian rồi, trong khi thuyết Tương đối của Enstein phải qua cử nhân vật lý mới hiểu được. Thực ra bình dân Việt vẫn là bác học, tổ tiên mình đã đúc kết nghìn năm”…

Minh triết Việt từ nhiều nguồn

Quang cảnh hội thảo - Ảnh: Th.Lộc

Khi phân tích và dẫn giải đến minh triết Việt, GS Hoàng Ngọc Hiến viện dẫn lời của tác giả Nguyễn Khắc Viện để nói về “lục giáo” đã ảnh hưởng lớn đến minh triết Việt: cùng với tam giáo (Phật, Lão, Khổng) trong lịch sử còn có Thiên Chúa giáo, khoa học phương Tây và chủ nghĩa Mác. Trong hoàn cảnh đời sống hiện nay, theo GS Hiến cần phải “lấy đa nguồn minh triết để lấp vào những khoảng trống văn hóa đạo đức hiện nay, trong đó minh triết Hồ Chí Minh là nguồn quan trọng nhưng phải đặt trong cái nền chung của minh triết Việt”.

Tương tự, nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Mai thông qua quan niệm của Đông Kinh Nghĩa Thục “Á Âu chung lại một lò; Đúc nên nhân cách mới cho là người” để nói đến minh triết Việt: “Ở đây tinh hoa Đông-Tây với sự “đúc” là quá trình nhào nặn, tôi luyện để biến thành mình, thành bản thể mới”. Quan niệm này cũng đồng thời với ưu tư về mặt trái của nền minh triết Việt trong hiện tại, đó là học thuật có nhiều hạn chế và tính truyền thừa gần như chưa có.

Còn GS Tô Duy Hợp thì xác định rằng ba bộ phận hợp thành của minh triết Việt Nam đương đại, bao gồm: minh triết Hồ Chí Minh được đổi mới, minh triết truyền thống Việt Nam được hiện đại hóa và minh triết phương Tây đương được Việt Nam hóa. Và, cần phải hoàn thiện minh triết với sự kết hợp hài hòa giữa ba thành phần nói trên”…

Chúng ta chưa nghiên cứu hết những giá trị tiền nhân Bên thềm hội thảo, nhà nghiên cứu Nguyễn Khắc Mai, một trong những người chủ xướng thành lập nhóm nghiên cứu minh triết Việt có cuộc trao đổi với Tuổi Trẻ những trăn trở có tính thời cuộc: Hiện đang có sự đứt gãy văn hoá của chúng ta trong từng con người, trong từng cộng đồng. Và vì thế cuộc sống của chúng ta có vẻ vật chất hơn cha ông, như xô bồ hơn, vô đạo hơn, tình thương giảm đi và hiếm hoi về lương tâm nghề nghiệp là điều thật lạ lùng. * Như thế, cần phải làm gì thưa ông? - Thì phải tìm, phải học, phải đem kiến thức hiện đại, đem văn minh của nhân loại thấm vào mình. Muốn đi lên hiện đại thì phải tổng kết cha ông, để tinh hoa dân tộc nhuần nhuyễn vào con người mới. Chúng tôi rất muốn tiến tới một sự “đúc”, nhào nặn lại từ khoa học kỹ thuật, văn hoá, triết học, tất cả văn minh nhân loại và của cha ông thành một bản thể mới. Điều này nhóm minh triết cũng đang kỳ vọng rất nhiều ở giới trẻ. * Liệu cuộc sống hiện nay có đủ bồi đắp, có đủ tích tụ cho giới trẻ làm những việc được kỳ vọng đó? - Vật chất và tinh thần của xã hội hiện nay có đủ để giới trẻ dấn thân, nhào nặn để tạo ra một chất lượng, một năng lượng mới cho dân tộc, một tố chất mới cho con người VN và biến thành tầm cao mới của trí tuệ. Nhiều giá trị của tiền nhân chúng ta chưa nghiên cứu hết, chưa học hết. Cuộc sống là cái mạch trôi chảy, trong từng người đều có dấu vết cũ. Tôi 77 tuổi nhưng rõ ràng việc học từ thời bé thơ vẫn còn nơi đây. Bây giờ vấn đề là mình hiện đại hoá, hôm nay hoá nó thế nào... và đó là nghệ thuật. Cho nên tôi rất thích câu: “Minh triết là nghệ thuật chọn bài toán mà lời giải đáp luôn luôn đáp ứng lợi ích con người”, mà con người ở đây bao giờ cũng là con người hiện đại.

THÁI LỘC