Chuyên gia được UNESCO mời thẩm định di sản thế giới: Nghĩ gì về ca trù, quan họ?

(TPO) - Việc UNESCO mời GS.TS Gisa Janichen và PGS.TS Barley Norton thẩm định bộ hồ sơ ca trù, giờ phút này có thể nói, thuận lợi cho chúng ta. Đến từ châu Âu, họ yêu văn hóa Việt và ca trù.

Quan họ trong ngày hội Ảnh: Đỗ Sơn

Lần ấy Gisa Janichen từ Đức sang dự hội thảo trong qui trình hoàn tất thủ tục, hồ sơ trước khi đệ trình lên UNESCO. Chỉ thẩm định ca trù, Gisa quan tâm cả quan họ.

Với ca trù, Gisa chú ý nét độc đáo trong cách hát, cách đàn với hiệu quả âm thanh rất riêng, đặc biệt là cách đánh trống chầu cùng những quy định về luật đánh.

Mỗi roi chầu vút xuống đều hàm chứa tình cảm và thông điệp nào đó của người đánh. “Ca trù là loại hình âm nhạc đặc sắc của Việt Nam”- bà khẳng định.

Quan họ hấp dẫn Gisa bởi gắn liền với cả một nền văn hóa. Bên cạnh đó, giai điệu đẹp, lối hát duyên dáng cũng là nguyên nhân khiến quan họ trở nên phổ biến. Hỏi chân tình rằng giữa quan họ và ca trù cái nào xứng đáng di sản thế giới hơn, Gisa khẳng định: “Cả hai”. Lại hỏi: “Nếu chỉ được chọn một?” “Tôi chọn quan họ trước”.

Lần đầu tôi gặp Barley Norton là năm 2005 khi anh dự hội thảo dân tộc nhạc học, tổ chức lần đầu tại Việt Nam, GS.TS Việt kiều Nguyễn Thuyết Phong khởi xướng. Sau đó, nhiều lần anh trở lại NXB Âm nhạc để thu thập thông tin về nhạc cổ truyền lưu trữ tại đây. Mối quan tâm của Barley còn rộng hơn Gisa- cả hát văn và hát xẩm.

Còn nhớ, trung tuần tháng Tám năm ngoái, Barley có hai buổi biểu diễn đàn đáy, đàn nguyệt, hát chầu văn ở sân khấu âm nhạc dân gian “Hà thành 36 phố phường”- khu chợ đêm Hàng Đào Đồng Xuân.

Trước đó, anh có một thời gian làm việc với NSND Xuân Hoạch về cây đàn đáy. Barley biết về cây đàn hơn chục năm trước, nay câu chuyện sâu hơn về đàn đáy của NSND Xuân Hoạch khiến anh càng nặng lòng.

Khán giả hôm đó có vẻ ngạc nhiên thấy một chàng trai Anh trông nghệ sĩ, mái tóc bồng bềnh, say sưa đàn. Hát vài câu nhạc truyền thống. Giao lưu với khán giả, anh dành phát biểu về ca trù.

PGS.TS Barley Norton

Barley biết đến ca trù trong một lần ghé thăm thư viện trường đại học Viễn Đông- Châu Phi ở London. Tình cờ cầm đĩa ca trù của NSND Quách Thị Hồ do GS.TS Trần Văn Khê ghi âm năm 1976, nghe thử, anh bị cuốn hút ngay. Quyết định bỏ sáu tháng học tiếng Việt ở Anh.

Năm sau, 1994, Barkey có mặt tại Việt Nam. Người đầu tiên anh tìm gặp là nghệ sĩ Bạch Vân, sau xin học đàn đáy với cụ Chu Văn Du lúc ấy đã 90 tuổi ở Khâm Thiên, rồi nhóm ca trù Thái Hà.

Càng học Barley càng khám phá nhiều thú vị bất ngờ. Barley cho biết: “Nơi nào có nghệ nhân là tôi đến học”. Luận văn thạc sĩ của Barley là về ca trù, bảo vệ năm 1995 tại London.

Ca trù theo TS Barley Norton, đó là: “Những giai điệu thật uyển chuyển, mềm mại, tuy không có tiết tấu, tiết nhịp rõ ràng như âm nhạc cổ điển châu Âu nhưng lại rất logic. Sự hấp dẫn còn bởi giọng hát với cách phát âm, cách rung, nhấn nhá. Tiếng đàn đáy tinh tế, tiếng trống chầu thực sự đặc biệt”.

Thời điểm cách đây vài năm, khi ca trù mới được lên kế hoạch lập hồ sơ đề cử, Barley đã khẳng định ca trù “hoàn toàn xứng đáng”. Bất ngờ là khi bộ hồ sơ hoàn thành, thì Barley lại là một trong hai chuyên gia nước ngoài được UNESCO mời thẩm định.

Nguyễn Quang Long