Cần đổi mới giáo dục công nghệ và dạy nghề phổ thông

(QT) - Dù được chú trọng hơn trước đây nhưng việc giảng dạy môn công nghệ và dạy nghề ở trường phổ thông hiện nay vẫn còn nhiều bất cập. Mặc dù môn công nghệ có 2 tiết/tuần nhưng do không phải là môn chính nên nhà trường và học sinh vẫn chưa chú trọng đầu tư cả về giảng dạy lẫn học tập. Chính vì thế, học sinh học môn này mang tính chất đối phó, còn việc học nghề phổ thông chủ yếu để kiếm điểm, khuyến khích cho tốt nghiệp và tuyển sinh, hiệu quả học nghề phổ thông không đạt được mục tiêu đặt ra là tiếp cận kỹ thuật và hướng nghiệp. Ngoài ra, đội ngũ giáo viên công nghệ thiếu. Nhiều trường, đặc biệt ở bậc THPT, phải sử dụng giáo viên các môn khác dạy. Không những thiếu về số lượng, chất lượng giáo viên cũng là vấn đề. Dù dạy công nghệ nhưng phương pháp dạy học của giáo viên chậm đổi mới, chưa phù hợp với từng đối tượng học sinh. Chưa kể trang thiết bị phục vụ công tác giảng dạy ở môn này còn hạn chế và chưa được đầu tư đúng mức. Một nguyên nhân khác khiến môn học này ít tạo hứng thú cho học sinh vì chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa 2 ngành Giáo dục - Đào tạo và Lao động, Thương binh và Xã hội trong việc phân luồng học sinh sau THCS về đào tạo nghề. Nhà nước giao cho ngành Lao động, Thương binh và Xã hội đào tạo nghề còn ngành Giáo dục-Đào tạo chú trọng dạy các môn văn hóa nên việc dạy nghề ở trường phổ thông chỉ với mục tiêu hướng nghiệp. Dựa vào điểm thi tuyển sinh đại học hàng năm, Cục Công nghệ thông tin Bộ GD&ĐT thống kê hàng trăm ngàn thí sinh có tổng điểm 3 môn thi dưới 3 điểm. Những thí sinh này chuyển sang học nghề sẽ phù hợp hơn nhưng lại thi đại học và không trúng tuyển. Trong khi đó, trường nghề lại không tuyển được học sinh.

Thực hành tháo lắp động cơ ô tô tại Trường Trung cấp nghề Quảng Trị - Ảnh: THÀNH DŨNG

Trước thực tế này, có thể ghép 2 trung tâm kỹ thuật thực hành - hướng nghiệp và trung tâm giáo dục thường xuyên thành trung tâm giáo dục thường xuyên - hướng nghiệp - dạy nghề để vừa dạy văn hóa (7 - 8 môn) và dạy nghề cho học sinh. Về lâu dài, nhà nước nên chuyển các trường trung học nghề hiện nay ở các tỉnh thành trường trung học kỹ thuật, các trường TCCN hiện nay dạy văn hóa theo chương trình giáo dục thường xuyên và chuyên nghiệp. Tốt nghiệp trường này, học sinh có thể lấy 2 bằng (bằng THPT và bằng TCCN). Đây là mô hình đào tạo mà nhiều nước trên thế giới áp dụng, và mới đây, thành phố Hồ Chí Minh đã đề xuất với Bộ GD&ĐT cho ngành Giáo dục thành phố triển khai mô hình 9+5. Với mô hình này, học sinh sau tốt nghiệp THCS sẽ được học song song vừa văn hóa, vừa học nghề, sau 5 năm học tập tại trường các em sẽ có tay nghề cao, có thể kiếm sống dễ dàng, đồng thời những em có nguyện vọng vẫn thi tốt nghiệp THPT và sau đó có thể dự thi đại học. Mô hình này do một số trường đại học thuộc thành phố triển khai. Về chương trình, cần có sự thống nhất, liên thông giữa nội dung chương trình môn công nghệ và nghề phổ thông, có tính tích hợp cao, thiết kế theo từng chủ điểm. Cần biên soạn nội dung chương trình đáp ứng yêu cầu công nghệ mới, thiết thực và hiệu quả. Chẳng hạn, nghề Tin học ứng dụng có thể biên soạn lại theo bộ Microsoft office 2010 cho phù hợp với bộ công cụ mới hiện nay, chứ không học bộ Microsof office 2003 vì hiện nay đã lạc hậu. Ngoài ra, phải đổi mới phương pháp giảng dạy và kiểm tra đánh giá. Môn học này cần phải kết hợp nhiều phương pháp giáo dục khác nhau như: thuyết trình, diễn giảng, thực hành/thí nghiệm, thảo luận/ đàm thoại, hướng dẫn đọc tài liệu, tham quan/thực địa, dạy học theo dự án, nêu và giải quyết vấn đề, thảo luận nhóm, làm bài tập/dự án nhỏ… Khi kiểm tra đánh giá, ngoài lý thuyết còn có thực hành, cho học sinh thực hiện các dự án nhỏ như dự án nuôi gà, trồng cây, tái chế phế liệu… Ngoài ra, chúng ta có thể tham khảo mô hình giáo dục công nghệ và phân luồng sau THCS của một số nước phát triển như, ở Pháp, môn kỹ thuật là những kiến thức về công nghiệp, nông nghiệp, kinh tế gia đình và kinh doanh. Sau THCS, học sinh được chuyển lên trường THPT đại cương và công nghệ hoặc trường THPT nghề. Những học sinh mong muốn tiếp tục học đại học sẽ học ở các trường THPT đại cương và công nghệ. Những học sinh muốn đi làm ngay sau khi ra trường sẽ học ở các trường THPT nghề. Học sinh lấy chứng chỉ khả năng chuyên môn hoặc chứng chỉ nghề sẽ chỉ học 2 năm tương đương lớp 10, 11; học tiếp 2 năm nữa sẽ lấy bằng tú tài nghề, với trình độ tay nghề sau khi tốt nghiệp có thể kiếm được việc làm. Ở Mỹ, việc giảng dạy kỹ thuật và dạy nghề của các bang đều xác định mục tiêu là giúp học sinh có kiến thức tổng quát để tiếp tục học tới đại học; cung cấp cho học sinh không theo đuổi đến bậc đại học những kiến thức kỹ thuật, chuyên môn cần thiết để khi ra trường có thể kiếm việc làm dễ dàng. Các trường trung học cũng được phân làm 2 loại: THPT và trung học chuyên môn. Tại trường THPT, các môn học được chia làm 2 loại: môn học bắt buộc (sinh ngữ, kiến thức, xã hội, khoa học, toán học, y tế, thể dục), môn học tự chọn (ngoại ngữ, âm nhạc, hội họa, nữ công gia chánh, kỹ thuật, thương mại). Tại các trường trung học chuyên môn, học sinh được học một số chuyên ngành như: kỹ thuật, thương mại, canh nông, kinh tế, dịch vụ... Ở Nhật Bản, một trong những thành tựu của giáo dục Nhật Bản được thế giới đánh giá cao, đó là, ngay từ giáo dục phổ thông, không chỉ dạy về văn hóa, đạo đức mà giáo dục kỹ thuật, công nghệ và dạy nghề để tạo một đội ngũ lao động có tay nghề cao, bản lĩnh vững vàng để đương đầu với những thách thức về kinh tế và thiên tai khắc nghiệt. Ở trường THCS, ngoài học các môn văn hóa, đạo đức, chăm sóc sức khỏe và giáo dục thể chất, tất cả học sinh phải học các môn công nghiệp, nông nghiệp và kinh tế gia đình. Sau THCS, các em có thể vào học 1 trong 3 loại hình trường THPT như sau: Chương trình THPT dành cho những học sinh muốn lên đại học hoặc muốn ra đời làm việc mà không có định hướng nghề nghiệp nào (sẽ học nghề trong công việc); Chương trình giáo dục chuyên nghiệp dành cho những học sinh có định hướng nghề nghiệp tương lai, như: công nghiệp, nông nghiệp, kinh doanh, nghề cá, kinh tế gia đình, điều dưỡng, giáo dục thể chất, âm nhạc, nghệ thuật…; và chương trình giáo dục kết hợp cung cấp những môn học và lĩnh vực đa dạng khác nhau, nhằm đáp ứng nhu cầu, năng lực, sở thích và định hướng nghề nghiệp khác nhau của học sinh. Nhờ cả 3 loại chương trình giáo dục nói trên mà Nhật Bản đã tạo ra một lớp chuyên gia giỏi, có tay nghề cao ở rất nhiều lĩnh vực khác nhau, khi tuổi còn rất trẻ. Trong một thế giới phát triển, nhiều biến động về chính trị, kinh tế, khoa học và công nghệ thì việc đào tạo nguồn nhân lực, nhất là nhân lực chất lượng cao là chiến lược của nhiều quốc gia. Không chỉ đa dạng các loại hình giáo dục nghề nghiệp mà giáo dục công nghệ và dạy nghề cho học sinh phải được triển khai một cách hiệu quả từ giáo dục phổ thông. Đây là vấn đề cần được thay đổi từ nhận thức đến hành động, không chỉ từ Bộ GD&ĐT, các cấp quản lý, giáo viên, học sinh và cả phụ huynh. Có như vậy mới tạo ra một nền giáo dục “thực học”, “thực nghiệp” và đây cũng chính là giải pháp để phát huy lợi thế “dân số vàng” của nước ta hiện nay. ThS HỒ SỸ ANH