Bên kia đạn sắt bên ta gan vàng

(QT) - Mỗi khi đọc câu ngạn ngữ thời kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ này, đã đành tôi nhớ đến những người đồng đội của mình ngoài trận tuyến, đúng như lời Bác Hồ dạy: “Ai có súng dùng súng. Ai có gươm dùng gươm, không có súng có gươm thì dùng gậy gộc...”, tôi còn nghĩ tới một lực lượng rất kiên trung của kháng chiến, ấy là những người phụ nữ Việt Nam. Giao liên đưa chúng tôi vào chiến khu, về vùng sâu đồng bằng là những thiếu nữ trẻ măng đầu đội mũ tai bèo, vai mang súng, quần xắn tới quá gối để đi lại cho dễ dàng. Vào ấp chiến lược lại những thiếu nữ chân đất, ngang eo chỉ có mấy quả lựu đạn, sẵn sàng đề phòng những tình huống bất ngờ. Các cô dẫn chúng tôi tới những nơi cần tới. Tôi nhớ chị Cầm nghe lỏm được địch sẽ càn lên nơi chúng tôi giấu quân, chị đã băng gò đồi lên báo cho chúng tôi, không ngờ chị vướng mìn phòng thủ của chúng tôi, hy sinh. Trước khi nhắm mắt chị còn đủ sức nói với chúng tôi: “Giặc sắp càn lên chỗ các em đó, rút đi”. Thật là một hành động anh hùng!

Phụ nữ Việt Nam qua ống kính của nghệ sĩ nhiếp ảnh Văn Thọ - Ảnh: TL

Đêm về sâu, các mẹ, các chị nấu cơm sẵn đợi chúng tôi về, dọn ngay cho ăn. Gần sáng, khi chúng tôi sắp trở lại chiến khu, các mẹ, các chị lại nấu cho chúng tôi ăn bữa sáng. Như vậy là cả đêm các chị các mẹ không hề chợp mắt. Nếu chúng tôi ở lại đồng bằng, các gia đình cơ sở đã có sẵn hầm bí mật cho chúng tôi tá túc, không ai khác chính các mẹ, các chị lại đứng gác, suốt ngày để bảo vệ cho chúng tôi. Không thể nào quên người mẹ Quảng Trị, khi đồng đội tôi nằm trong hầm của mẹ, bỗng cảnh sát ngụy ập tới. Chúng xăm quanh nhà không thấy hầm. Chúng hỏi mẹ giấu cán bộ giải phóng ở hầm nào ? Dù bị đánh tới tấp, mẹ vẫn không khai. Để tiếp tục tra khảo mẹ, chúng rút một tấm tôn trên mái nhà quấn chặt quanh người mẹ rồi đặt trên hai chiếc đôn. Chúng lấp rơm đốt từ xa tới gần, hy vọng không chịu nổi mẹ sẽ khai. Nhưng mẹ đã chịu chết không khai một lời. Bất lực, chúng đành bỏ đi. Anh em lên mở tấm tôn, da mẹ dính đầy trên tấm tôn đó. Mẹ chịu chết như một anh hùng! Tôi nhớ mẹ ở Phong Điền. Chiều mẹ đi một vòng quanh làng xem xét có địch không. Không có bóng dáng một tên địch. Tối đến mẹ thắp đèn làm hiệu cho chúng tôi vào ấp. Không ngờ địch ập đến bất ngờ, giữ ngọn đèn không cho tắt. Mẹ thản nhiên : “Các ông là khách, để tôi đi đun nước mời khách”. Chúng đã bị mẹ lừa. Mẹ đặt ấm nước lên bếp để đun thật. Nhưng khi lửa cháy, mẹ cầm nắm rơm bốc lửa ấy châm lên mái nhà mình. Nhà mẹ cháy. Tên sĩ quan ngụy cầm tay mẹ, chặt đứt cánh tay ấy. Nếu không có mẹ, chúng tôi đã bị chúng phục kích bắn chết. Lúc chúng tôi vào ấp, cánh tay mẹ đã được băng bó. Mẹ bảo: “Các con không bị chúng mai phục là mẹ mừng lắm”. Chiến công của các mẹ lặng lẽ biết bao nhiêu. Để có được chiến công ấy phải là những trái tim vàng. Riêng chuyện các mẹ âm thầm chịu nỗi đau mất mát đã là những cực hình không có sách nào nói hết được. Ví dụ như mẹ Mít ở Quảng Trị có tới 12 liệt sĩ trong gia đình; mẹ Hoát ỏ Thừa Thiên 4 thế hệ ông bà, cha mẹ, cháu chắt sống quanh quẩn với nhau vậy mà có tới 14 liệt sĩ. Mỗi người chết là một nỗi đau, không hiểu làm sao các mẹ sống nổi. Máu xương ấy đã tô thắm lá cờ Tổ quốc. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ vừa qua, theo con số được thông báo, chúng ta có tới 40 vạn liệt sĩ. Cùng sự hy sinh ấy, chúng ta có tới 40 vạn bà mẹ mất con và cũng gần 40 vạn phụ nữ mất chồng. Đó là những con số chúng ta không có quyền quên, kẻ nào quên quá khứ ấy, chúng đích thực là những kẻ vô lương tâm, không thể tha thứ được. Xin hãy cứ tưởng tượng, người mẹ đau thương biết nhường nào, vậy mà khi có đứa con thứ nhất hy sinh, lại tiếp tục tiễn con thứ hai lên đường. Những người mẹ Việt Nam của chúng ta thế đấy. Còn những người vợ mất chồng thì dở dang cả một đời. Văn chương chưa viết nhiều về nỗi đau ấy ! Nhà thơ Thiên Vương đã nói được nỗi đắng cay ấy, trong bài thơ của anh có 4 câu : Tuổi đời chưa được là bao Sau này em biết dựa vào ai đây Thôi đành ngậm đắng nuốt cay Chôn vùi tất cả những ngày còn xuân Phải đặt mình vào trong hoàn cảnh cụ thể đó mới thấm thía nỗi đau của người trong cuộc. Nhà thơ Trương Quang Khiên cũng có bài thơ khóc chị, khi người anh rể hy sinh ngoài chiến trường. Có gì đau hơn : Làm dâu trọn cả kiếp người Làm vợ vẻn vẹn được mươi ngày tròn Chị đã ở vậy nuôi con và nuôi mẹ chồng. Nhưng trong lòng vẫn không nguôi nỗi nhớ chồng và chấp nhận nuôi mẹ thay chồng đã mất: Nỗi đau xuôi ngược ngổn ngang Cái mất giằng xé trong gan âm thầm Mẹ già lựng chựng góc sân Chị che chắn gió lựa chân chiều chiều Vâng. Không ai khác, chính những người phụ nữ của chúng ta đã đem trái tim vàng của mình ra cùng chồng con, anh em đọ với đạn thép. Đó là một cuộc giồng mình để giành lấy chiến thắng cho toàn dân tộc. Chưa hết đâu, vẫn còn những mẹ, những chị lang thang khắp nơi để tìm nắm xương khô của chồng con mình... Tôi ước ao có một bức tượng đồng thật xứng đáng để nói về những trái tim vàng ấy. Trái tim lặng lẽ biết bao nhưng cũng anh hùng biết bao. NGUYỄN QUANG HÀ