QTO - Trong làn gió sớm mát lạnh thổi qua triền núi, tiếng đàn, khèn, trống từ các bản làng xã Tà Rụt vang lên như nhịp thở quen thuộc của núi rừng Trường Sơn. Những âm thanh mộc mạc ấy không chỉ là âm nhạc, mà còn là ký ức, là linh hồn văn hóa được gìn giữ qua bao thế hệ người Vân Kiều, Pa Kô. Để những giá trị ấy không bị lãng quên giữa dòng chảy hiện đại, cấp ủy đảng, chính quyền địa phương cùng các nghệ nhân đang miệt mài thắp lửa, giữ gìn và lan tỏa kho tàng văn hóa truyền thống độc đáo của dân tộc mình.

Nơi giữ hồn chiêng giữa đại ngàn

Chúng tôi đến nhà Nghệ nhân ưu tú Kray Sức, người con của xã Tà Rụt, lúc ông đang truyền dạy cho các em học sinh về nhạc cụ truyền thống và những làn điệu dân ca Pa Kô, Vân Kiều. Trong căn nhà sàn giản dị, âm thanh của đàn, khèn hòa cùng giọng hát trong trẻo của lũ trẻ tạo nên một không gian đậm chất núi rừng. Những vật dụng tưởng như đơn sơ như tre, nứa, lá rừng lại ẩn chứa sự tinh tế và tâm hồn của đồng bào dân tộc thiểu số (DTTS) nơi đây.

Nhiều loại nhạc cụ từng đứng trước nguy cơ mai một, nay đã được phục chế từ chính sự đam mê và tận tụy của các nghệ nhân. Kray Sức cùng các già làng, trưởng bản miệt mài sưu tầm, ghi chép, lưu giữ lại những làn điệu nguyên bản nhất. Nhờ họ, làn điệu đặc trưng của người Vân Kiều, Pa Kô được phục hồi, chuyển dịch sang tiếng Việt để dễ tiếp cận hơn nhưng vẫn giữ nguyên nét mộc mạc, sâu lắng.

Giới thiệu các nhạc cụ truyền thống của người Pa Kô, Vân Kiều - Ảnh: M.T

Hơn hai mươi năm qua, nghệ nhân Kray Sức đã dành trọn tâm huyết để sưu tầm, biên soạn hàng chục kịch bản múa cồng chiêng, nghi thức lễ hội, phong tục tập quán và các làn điệu Pa Kô. Ông còn sáng tác lời mới dựa trên chất liệu truyền thống, lồng ghép dân ca vào các tiểu phẩm, tiết mục văn nghệ giúp văn hóa cổ truyền hòa nhịp cùng hơi thở hiện đại nhưng không đánh mất bản sắc.

“Khi núi rừng thôi ngân tiếng cồng chiêng, nếu lớp trẻ không đàn, không hát nữa thì văn hóa mình sẽ mất đi”, ông trăn trở. Chính vì vậy, nghệ nhân Kray Sức luôn kiên trì vận động thanh thiếu niên tham gia đội văn nghệ, hướng dẫn từng động tác múa vòng, từng nhịp chiêng, từng hơi khèn với mong muốn truyền được ngọn lửa yêu văn hóa dân tộc cho thế hệ kế cận.

Nhờ những nỗ lực ấy, nhiều em nhỏ ở Tà Rụt từ bỡ ngỡ đã trở thành những người có thể biểu diễn tự tin trong các hội diễn, lễ hội của địa phương và khu vực.

Em Hồ Thị Thép, lớp 12C, Trường THCS và THPT Đakrông, cho biết: “Nghệ nhân ưu tú Kray Sức là người luôn nhiệt tình hướng dẫn, tiếp thêm quyết tâm để mọi người sử dụng thành thạo nhiều loại nhạc cụ, biết thêm nhiều điệu dân ca của địa phương. Chúng em hứa sẽ nỗ lực giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của dân tộc mình”.

Bảo tồn bằng hành động, lan tỏa bằng cộng đồng

Đồng hành với các nghệ nhân, chính quyền xã Tà Rụt cũng triển khai nhiều hoạt động nhằm đưa công tác bảo tồn văn hóa vào đời sống cộng đồng. Các thôn, bản được chỉ đạo tăng cường tuyên truyền, giúp người dân hiểu rõ hơn ý nghĩa của việc gìn giữ bản sắc văn hóa.

Nhiều đội văn nghệ quần chúng được thành lập, quy tụ từ già làng, phụ nữ đến thanh niên. Những buổi tập luyện rộn ràng tiếng cồng chiêng vang vọng bên mái nhà truyền thống đã trở thành hình ảnh quen thuộc. Điệu múa vòng, câu hát dân ca hòa cùng bếp lửa bập bùng tạo nên bầu không khí đậm đà hương sắc bản địa.

Nhờ những nỗ lực bền bỉ ấy, đội nghệ nhân Tà Rụt đã có dịp mang tiếng chiêng, tiếng trống đến nhiều miền quê. Mỗi chuyến đi là một lần lan tỏa nét đẹp truyền thống, là một nhịp cầu để cộng đồng thêm hiểu, thêm trân trọng những giá trị văn hóa lâu đời của đồng bào miền núi Trường Sơn.

Ông Trần Thương Thiên, Trưởng phòng Văn hóa-Xã hội xã Tà Rụt, chia sẻ: “Thời gian tới, địa phương sẽ tiếp tục đẩy mạnh tuyên truyền về vai trò của công tác bảo tồn văn hóa. Nhiều hoạt động văn hóa, thể thao mang đậm bản sắc sẽ được tổ chức, như: Lễ hội văn hóa, thể thao các dân tộc Vân Kiều, Pa Kô; liên hoan cồng chiêng; hội thi bắn cung nỏ; lễ hội A riêu ping; lễ hội mừng lúa mới; liên hoan dân ca, nhạc cụ truyền thống… Những lễ hội này không chỉ giúp hồi sinh tập tục tốt đẹp, mà còn tạo môi trường để lớp trẻ gắn bó, tìm hiểu về cội nguồn dân tộc. Khi đồng bào cùng nhau tham gia, cùng nhau biểu diễn, tiếng chiêng, tiếng đàn không chỉ vang lên trong các dịp lễ mà trở thành một phần của đời sống”.

Giữ lửa hôm nay để sáng mãi mai sau

Giữa nhịp sống hiện đại, việc giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống càng trở nên cần thiết. Với người Vân Kiều, Pa Kô, tiếng cồng chiêng không chỉ là âm nhạc mà là tiếng gọi của tổ tiên, là linh hồn của bản làng. Mỗi nhịp chiêng được truyền dạy cho thế hệ trẻ chính là một mảnh ghép quan trọng để gìn giữ bản sắc, để không ai bị lãng quên cội nguồn.

Việc bảo tồn văn hóa ở xã Tà Rụt không chỉ là trách nhiệm của chính quyền hay nghệ nhân, mà là hành trình chung của cả cộng đồng. Đó là sự đoàn kết, chung tay của những người già nuôi dưỡng ký ức, của người trẻ tiếp nhận và lan tỏa, của chính quyền địa phương tạo môi trường, điều kiện để văn hóa được sống và phát triển.

Và khi tiếng đàn, tiếng trống chiêng ấy còn đồng vọng giữa núi rừng Trường Sơn hùng vĩ, thì mạch nguồn văn hóa Pa Kô, Vân Kiều vẫn chảy mãi với thời gian.

Minh Tuấn