QTO - Xây dựng vườn cà phê gắn với tín chỉ carbon đang là hướng đi chiến lược, đáp ứng quy định của Liên minh châu Âu về sản xuất nông sản không gây mất rừng (EUDR). Tại các xã miền núi phía Tây Nam Quảng Trị, việc tái canh và trồng mới cà phê theo hướng nông lâm kết hợp đang được đẩy mạnh, mở ra triển vọng xây dựng thương hiệu cà phê giảm phát thải cho tỉnh.

Cà phê là cây kinh tế chủ lực tại các xã miền núi phía Tây Nam của tỉnh, với tổng diện tích trên 3.700ha, tập trung ở các xã Hướng Phùng (2.085ha), Khe Sanh (gần 800ha), Tân Lập (264ha), A Dơi (108ha)... Tuy nhiên, việc canh tác đơn canh trong thời gian dài đã khiến cây già cỗi, năng suất giảm, dễ nhiễm bệnh. Đặc biệt, việc thiếu cây che bóng làm quả cà phê dễ bị khô nứt, cháy, giảm chất lượng và hàm lượng đường... Cùng với đó, việc lạm dụng hóa chất đã làm mất cân bằng hệ sinh thái, giảm khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.

Nhằm cải thiện năng suất và chất lượng cây trồng, tỉnh Quảng Trị đã triển khai thực hiện đề án tái canh và phát triển bền vững cây cà phê giai đoạn 2017-2020, hướng đến năm 2025. Đến cuối năm 2024, toàn tỉnh đã thực hiện trồng mới và tái canh gần 1.100ha, đạt 57% kế hoạch; khoảng 200ha diện tích vườn cà phê được chặt phá để trồng mới, đạt 44% kế hoạch. Dự kiến đến cuối năm 2025, tổng diện tích tái canh trên địa bàn tỉnh đạt 1.900ha. Hầu hết các vườn cà phê tái canh đều sinh trưởng, phát triển tốt. Nhiều vườn đã cho thu hoạch với năng suất bình quân đạt 15-17 tạ quả tươi/ha, đạt mục tiêu đề án đưa ra, cao hơn các vườn cà phê già cỗi từ 1,2-1,5 lần.

Vườn cà phê của bà Trần Mai Hương ở thôn Cợp, xã Hướng Phùng - Ảnh: T.Hoa

Đáng chú ý, Trung tâm Khuyến nông tỉnh cũng đã xây dựng mô hình tái canh cây cà phê chè bằng giống mới (Catimor và THA1) với 12 hộ tham gia, quy mô 30ha trong giai đoạn 2020-2022. Hiện nay, người dân đã nhân rộng lên 100ha với sản lượng ổn định khoảng 20 tạ quả tươi/ha.

Đặc biệt, năm 2023, với sự hỗ trợ của Tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên tại Việt Nam (WWF-Việt Nam), tỉnh Quảng Trị đã thực hiện dự án cà phê nông lâm kết hợp, với mục tiêu đến năm 2027 sẽ chuyển đổi 2.500ha cà phê độc canh sang mô hình nông lâm kết hợp và tăng thu nhập 40% cho 2.000 hộ tham gia... Sau 2 năm thực hiện, Công ty Slow Forest Coffee đã liên kết với các hộ dân, hợp tác xã (HTX), tổ hợp tác, doanh nghiệp thực hiện chuỗi liên kết cà phê chất lượng cao nông lâm kết hợp thông qua việc xây dựng vùng nguyên liệu với diện tích 1.000ha, chủ yếu tập trung tại xã Hướng Phùng. Hiện tại, nhiều diện tích cà phê đang phát triển tươi tốt dưới tán cây ăn quả, cây bản địa, góp phần tăng thu nhập cho người dân.

Với diện tích hơn 4,5ha cà phê được trồng dưới tán cây gáo và cây ăn quả như mít, bơ..., vườn cà phê của bà Trần Mai Hương, ở thôn Cợp, xã Hướng Phùng, không khác gì khu rừng thu nhỏ với khí hậu mát mẻ, có nhiều loại chim, sóc, ong rừng... tìm đến. Sau 5 năm chuyển đổi sang hướng trồng cà phê nông lâm kết hợp, bà Hương đã thu hoạch được thành quả. Theo bà Hương, tán cây che bóng mát, làm chậm quá trình phát triển giúp quả cà phê tích tụ được nhiều chất béo và các hợp chất hương vị, chín đều, không bị cháy nám, nhân to hơn bình thường và vị đường cao hơn. Hạt cà phê thu hoạch có hương vị phức tạp, đặc trưng, phù hợp với sản xuất cà phê đặc sản, được ưa chuộng và có giá bán cao hơn so với trồng đơn canh.

Trồng cà phê theo mô hình nông lâm kết hợp tại xã Hướng Phùng - Ảnh: T.Hoa

Bà Hồ Thị Xanh ở thôn Trằm, xã Khe Sanh, cũng đã chuyển sang trồng 0,5ha cà phê không gây mất rừng theo hướng hữu cơ, kết hợp cây che bóng như bơ, mít. Bà cho biết, thời gian đầu, năng suất cây cà phê có sụt giảm, nhưng đến nay năng suất đã cao hơn phương pháp độc canh truyền thống. Ngoài ra, bà còn có thêm thu nhập từ mít và bơ. Cà phê của vườn được HTX Nông sản Khe Sanh thu mua với giá cao hơn thị trường, tăng giá trị vườn cà phê 10%-15%.

Giám đốc HTX Nông sản Khe Sanh Nguyễn Thị Hằng cho biết, nông dân hiện nay hoàn toàn có thể trồng cà phê theo hướng nông lâm kết hợp không gây mất rừng, sản phẩm đạt chất lượng cao và có thể tham gia vào quy trình kiểm soát nguồn gốc. Hiện tại, thông qua 3 tổ nhóm, HTX Nông sản Khe Sanh đã liên kết với 115 hộ dân trồng cà phê không gây mất rừng, theo hướng hữu cơ với tổng diện tích gần 200ha. Mỗi năm, HTX thu mua 700-1.000 tấn cà phê chất lượng cao. Năm 2025, sản phẩm Khe Sanh Coffee chế biến từ những hạt cà phê chất lượng cao, trồng theo hướng hữu cơ, không gây mất rừng của HTX Nông sản Khe Sanh đã được công nhận là sản phẩm OCOP 5 sao.

Bên cạnh đó, tỉnh cũng đã hỗ trợ xây dựng các chuỗi giá trị sản xuất cà phê bền vững, kết nối giữa các doanh nghiệp liên kết với các HTX, tổ hợp tác, nhóm hộ nông dân sản xuất cà phê ở các xã Hướng Phùng, Khe Sanh, với quy mô hơn 500ha; hỗ trợ sản xuất và tiêu thụ sản phẩm cà phê chất lượng cao, trong đó sản phẩm cà phê chè Hướng Hóa đã được bảo hộ nhãn hiệu tập thể “Khe Sanh” và hiện đang được triển khai chỉ dẫn địa lý. Nhiều sản phẩm cà phê bột, cà phê hạt rang của tỉnh cũng đã được chứng nhận sản phẩm OCOP từ 3-5 sao.

Giám đốc Trung tâm Khuyến nông tỉnh Trần Thanh Hải cho biết: “Trong bối cảnh thị trường trong nước và quốc tế đang siết chặt các quy định về nguồn gốc sản phẩm, việc tỉnh Quảng Trị triển khai đề án tái canh và phát triển cây cà phê theo hướng sinh thái, hữu cơ và nông lâm kết hợp là rất kịp thời. Cách làm này đang từng bước đáp ứng các quy định của EU về chống phá rừng và lộ trình cam kết giảm phát thải khí nhà kính. Đây cũng là mục tiêu hướng tới một hệ sinh thái cà phê Quảng Trị bền vững, gắn với tín chỉ carbon trong tương lai”.

Thanh Hoa