QTO - Nhiều năm qua, “bài toán” dân số từ giảm sinh con thứ 3, nâng cao chất lượng giống nòi đến cải thiện sức khỏe sinh sản (SKSS) vẫn là thách thức lớn đối với các xã miền núi, rẻo cao khu vực Minh Hóa cũ. Đời sống còn khó khăn, nhận thức chưa đồng đều và nếp nghĩ “đông con hơn đông của” khiến công tác dân số nơi đây vẫn luôn trong tình trạng quá tải. Nhưng vượt lên những trở lực ấy là nỗ lực bền bỉ của đội ngũ cán bộ phụ trách công tác dân số địa phương, những người miệt mài đưa kiến thức đến từng bản làng, từng gia đình…

Đông con… nhiều khó

Chiều cuối tuần, căn nhà gỗ của vợ chồng anh Hồ Buôi (SN 1976) và chị Hồ Thị Han (SN 1976) ở bản K-Ai, xã Dân Hóa rộn ràng hơn hẳn ngày thường bởi mấy đứa con của anh chị được nghỉ học ở nhà. Trong gian nhà chỉ rộng vài chục mét vuông, vách gỗ đã xám màu mưa nắng, 8 đứa con của anh Buôi, chị Han (trừ 2 đứa lớn đã đi lập gia đình, ở riêng) quây quần bên bếp lửa phụ mẹ nấu cơm. Trong bản, gia đình anh chị thuộc diện đông con nhất. 10 đứa con, đứa lớn nhất sinh năm 2000, đứa bé nhất sinh năm 2020, cứ thế lớn lên trong cảnh túng thiếu giữa núi rừng heo hút.

Bữa cơm chiều của gia đình anh chị chỉ có nồi cơm, canh rau rừng, mấy củ sắn luộc nhưng mấy đứa trẻ vẫn ăn say sưa, ngon lành. Bữa cơm đạm bạc thế thôi nhưng là bao mồ hôi, vất vả của vợ chồng anh Buôi, bởi anh chị không có nghề phụ nào ngoài làm nương rẫy. “Làm rẫy quanh năm mà gạo vẫn thiếu, gia đình nhiều năm liền không thoát khỏi diện hộ nghèo”, chị Han thở dài, ánh mắt chùng xuống khi nghĩ đến cái ăn, cái mặc, chuyện học hành của các con.

Tỉ lệ sinh con thứ 3 trở lên cao làm giảm chất lượng dân số, đời sống của người dân ở các xã miền núi, rẻo cao - Ảnh: T.A

Anh Đinh Minh Thuận, cán bộ phụ trách dân số xã Dân Hóa cho biết: “Ở các bản làng vùng cao nói chung, bản K-Ai nói riêng, quan niệm “đông con hơn đông của”, “trời sinh voi, trời sinh cỏ” vẫn còn phổ biến. Nhiều gia đình nghĩ có nhiều con là có người làm nương, làm rẫy, có người đỡ đần việc nhà. Chúng tôi cũng tích cực vận động, nhiều bà con cũng hiểu nhưng không dễ thay đổi”.

Không riêng gia đình anh Buôi, chị Han, tại bản K-Ai, những gia đình đông con như thế vẫn còn phổ biến. Trong số hơn 700 hộ của bản có đến 44 hộ có từ con thứ 4 trở lên (chưa tính những hộ có 3 con), trong đó có nhiều hộ có từ 7-9 con, thậm chí có hộ 10 con. Đây là một trong những nguyên nhân chính khiến cuộc sống của người dân cứ mãi luẩn quẩn với nghèo khó, thiếu thốn.

Theo thống kê của Trung tâm Y tế khu vực Minh Hóa, tính đến tháng 11/2025, toàn khu vực có 727 trẻ được sinh ra, trong đó 206 trẻ là con thứ 3 trở lên. Xã Dân Hóa và Kim Phú thuộc nhóm cao nhất khu vực với 58 trẻ là con thứ 3 trở lên, tiếp đến là xã Minh Hóa (49 trẻ là con thứ 3 trở lên), xã Tân Thành với 25 trẻ và xã Kim Điền 16 trẻ. Điều này kéo theo hàng loạt hệ lụy: Giảm chất lượng dân số, gia tăng tình trạng suy dinh dưỡng trẻ em, áp lực lên hệ thống giáo dục, y tế và quan trọng hơn là khiến các hộ nghèo càng khó thoát nghèo.

Những nỗ lực bền bỉ

Đối diện với những khó khăn ấy, đội ngũ những người làm công tác dân số ở khu vực Minh Hóa luôn nỗ lực hết mình. Ở các xã vùng cao như Dân Hóa, Kim Phú, cán bộ dân số phải đi từng bản, đến từng nhà, kiên trì vận động để bà con thay đổi nhận thức. Anh Nguyễn Tuấn Việt, Giám đốc Trung tâm Y tế khu vực Minh Hóa cho biết: Thời gian qua, đơn vị đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, như: Tăng cường truyền thông trực tiếp tại thôn, bản; phát huy vai trò già làng, trưởng bản trong vận động; mở rộng dịch vụ chăm sóc SKSS cho phụ nữ vùng núi; tổ chức các lớp truyền thông nhóm nhỏ, cấp phát phương tiện tránh thai miễn phí và duy trì các chiến dịch chăm sóc SKSS-kế hoạch hóa gia đình (KHHGĐ).

Riêng từ đầu năm 2025 đến nay, trung tâm đã triển khai chiến dịch truyền thông lồng ghép cung cấp dịch vụ KHHGĐ/SKSS tại 15 điểm trạm; tư vấn sàng lọc trước sinh-sơ sinh; truyền thông vị thành niên, thanh niên; tập huấn bệnh Thalassemia… Nhờ triển khai đồng bộ nhiều giải pháp, nhận thức của một bộ phận người dân đã có sự chuyển biến, tỉ lệ sử dụng biện pháp tránh thai có xu hướng tăng lên, nhất là ở nhóm phụ nữ trẻ; đã có hơn 3.300 người mới sử dụng biện pháp tránh thai hiện đại, hơn 1.200 phụ nữ được khám phụ khoa, hàng nghìn người cao tuổi được tư vấn và khám sức khỏe định kỳ. Những nỗ lực ấy đang từng bước giúp bà con tiếp cận kiến thức chăm sóc SKSS đúng và đủ hơn.

Cán bộ dân số tuyên truyền về chăm sóc sức khỏe sinh sản cho người dân - Ảnh: T.A

Tuy nhiên, theo anh Việt, để “bài toán” dân số thực sự mang lại hiệu quả bền vững không phải là chuyện dễ. Làm công tác dân số ở địa bàn đặc thù như các xã miền núi, rẻo cao không chỉ là triển khai kỹ thuật hay chỉ tiêu, mà là làm sao để bà con hiểu rằng mỗi quyết định về sinh con hay chăm sóc SKSS sẽ ảnh hưởng đến cả đời sống gia đình.

“Thách thức lớn nhất của chúng tôi là nếp nghĩ cũ, nhưng càng khó thì càng phải kiên trì. Với những xã có mức sinh cao như Dân Hóa, Kim Phú, cán bộ dân số phải vừa tuyên truyền, tư vấn trực tiếp, vừa động viên những cặp vợ chồng trẻ thay đổi cách nghĩ “đông con hơn đông của”. Trong các buổi sinh hoạt bản, câu chuyện mất cân bằng giới tính khi sinh, chuyện tảo hôn, học hành dang dở vì đông con… luôn được lồng ghép khéo léo để bà con dễ thấm, dễ nhớ” anh Việt chia sẻ.

Theo anh Nguyễn Tuấn Việt, để tạo những bước chuyển mới trong công tác dân số, thời gian tới, cần đẩy mạnh truyền thông theo hướng phù hợp văn hóa từng dân tộc; mở rộng hệ thống cộng tác viên dân số chất lượng; tăng cường cung cấp các dịch vụ kế hoạch hóa gia đình tận bản; cập nhật dữ liệu dân số chính xác để quản lý tốt hơn nhóm nguy cơ sinh con thứ 3 trở lên.

Bên cạnh đó, việc lồng ghép công tác dân số vào các chương trình giảm nghèo, an sinh xã hội, giáo dục và bình đẳng giới cũng được xác định là hướng đi trọng tâm. Nâng cao chất lượng công tác dân số không thể bằng vài cuộc vận động, mà phải là quá trình lâu dài, kiên trì, với sự chung tay của chính quyền, ngành y tế và từng hộ dân...

Tâm An