QTO - Miền tây nam Quảng Trị-cái nôi của văn hóa Vân Kiều và Pa Kô đang đối diện với thách thức lớn khi bản sắc truyền thống có nguy cơ phai nhạt giữa dòng chảy hiện đại. Vậy nhưng, có một mạch nguồn văn hóa được khơi dậy nơi đây, đó là sự ra đời và phát triển sôi nổi của các câu lạc bộ (CLB), đội, nhóm văn hóa, văn nghệ truyền thống đang từng ngày thắp lên ngọn lửa tình yêu và niềm tự hào bản sắc dân tộc.

“Ngôi nhà chung” văn hóa cộng đồng

Thời gian qua, việc tuyên truyền vận động thành lập các CLB, đội, nhóm văn hóa, văn nghệ truyền thống đã được triển khai sâu rộng ở nhiều địa phương vùng đồng bào dân tộc thiểu số ở phía tây nam Quảng Trị. Nhờ đó, hàng chục CLB, đội, nhóm cồng chiêng, văn nghệ, đan lát, dệt vải... của đồng bào đã lần lượt ra đời và đi vào hoạt động nền nếp. Các CLB, đội, nhóm đã tự tin biểu diễn trong các hoạt động văn hóa tại địa phương, như: Ngày hội văn hóa các dân tộc, phiên chợ vùng cao, hội diễn nghệ thuật quần chúng. Một số CLB còn phục vụ khách du lịch, như: CLB Cồng chiêng Lao Bảo, CLB Văn nghệ truyền thống Hướng Phùng..., phục vụ công tác quảng bá, truyền thông như: CLB Cồng chiêng Khe Sanh, CLB Cồng chiêng xã Lìa… Bên cạnh đó, các CLB đan lát, như: Hà Lệt, Ka Tăng, Khe Đá (xã Lao Bảo), A Túc (xã Lìa)... cũng được thành lập, tạo ra sinh kế, nâng cao thu nhập cho thành viên...

Câu chuyện của CLB Cồng chiêng Xy tại xã A Dơi là một minh chứng rõ nét cho hành trình hồi sinh văn hóa của đồng bào Vân Kiều, Pa Kô. Được vận động thành lập từ năm 2022 với 20 thành viên, khởi đầu của CLB gặp nhiều khó khăn khi số nghệ nhân am hiểu nghệ thuật biểu diễn cồng chiêng còn quá ít, nhạc cụ chỉ còn 2-3 loại nhưng đã hư hỏng, nhiều thành viên không có trang phục truyền thống...

Các thành viên Câu lạc bộ văn hóa truyền thống khối 6, xã Khe Sanh tập luyện văn nghệ - Ảnh: K.S

May mắn, thông qua một số chương trình, dự án mục tiêu quốc gia, Phòng Văn hóa-Thông tin huyện Hướng Hóa cũ đã quan tâm hỗ trợ một số nhạc cụ và trang phục truyền thống, nhờ đó CLB đã duy trì và phát triển rất tốt. Các nghệ nhân sử dụng thành thạo nhạc cụ, có thể biểu diễn thuần thục nghệ thuật cồng chiêng, các loại nhạc cụ và các làn điệu dân ca truyền thống như tà oải, oát, xà nớt. Trưởng Phòng Văn hóa xã A Dơi, Chủ nhiệm CLB Cồng chiêng Xy Hồ Văn Ben không giấu được niềm vui: “Từ khi được hỗ trợ các điều kiện hoạt động, CLB tổ chức sinh hoạt thường xuyên, thành viên tham gia tích cực. Chúng tôi còn chủ động mời thêm bạn bè, người thành thạo nhạc cụ và hát dân ca ở các xã khác đến để giao lưu, học hỏi kinh nghiệm”.

Không chỉ ở A Dơi, khối 6, xã Khe Sanh cũng là một trong những cộng đồng người Vân Kiều làm tốt công tác gìn giữ những giá trị văn hóa tốt đẹp của cha ông. Đội cồng chiêng, đội văn nghệ truyền thống của khối đã duy trì và hoạt động hiệu quả trong nhiều năm, tích cực tham gia rất nhiều hoạt động lễ hội trong và ngoài tỉnh. Địa phương này có đến 9 nghệ nhân là hội viên Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh.

Ông Hồ Xang, nghệ nhân lớn tuổi tâm huyết của CLB chia sẻ: “Để văn hóa truyền thống không bị mai một, chúng tôi thường xuyên tổ chức nhiều hoạt động để cùng nhau tham gia. Qua đó, không chỉ tự ôn luyện mà thành viên CLB còn truyền cảm hứng, động lực cho thế hệ trẻ có ý thức bảo tồn văn hóa dân tộc mình”. Nhằm tăng cường sự tương tác và làm phong phú thêm đời sống văn hóa, khối 6 còn thành lập các nhóm nghệ nhân để chủ động tập luyện nhạc cụ, dệt thổ cẩm, tìm hiểu về phong tục tập quán và các lễ hội truyền thống.

Khơi dậy tình yêu văn hóa trong trường học

Lo ngại trước sự mai một của văn hóa dân tộc Vân Kiều, Pa Kô, nhiều trường học đã chủ động khơi dậy tình yêu văn hóa trong trường học. Năm 2024, Trường tiểu học và THCS A Túc đã quan tâm thành lập CLB Khởi nghiệp dệt, may mặc trang phục truyền thống. CLB ra đời không chỉ giúp các em thêm yêu văn hóa đặc sắc của dân tộc mình mà còn tạo môi trường giáo dục mở, gắn giáo dục với hướng nghiệp, tạo sinh kế bền vững. Em Hồ Thị Hoa, học sinh lớp 8 Trường tiểu học và THCS A Túc, thành viên CLB chia sẻ: “Được tham gia CLB dệt thổ cẩm tại trường, em cảm thấy rất vui vì được tìm hiểu nghề truyền thống của dân tộc mình. CLB trang bị kiến thức và kỹ năng cơ bản về nghề dệt cho em, giúp em có định hướng về nghề nghiệp trong tương lai, đặc biệt là có cơ hội bồi đắp thêm tình yêu văn hóa truyền thống”.

Học sinh Trường tiểu học và THCS A Túc tích cực với hoạt động của Câu lạc bộ Khởi nghiệp dệt, may mặc trang phục truyền thống - Ảnh: K.S

Tương tự, Trường tiểu học và THCS A Xing, xã Lìa đã thành lập CLB dân ca Vân Kiều, Pa Kô nhằm tạo sân chơi bổ ích cho thế hệ trẻ và lan tỏa loại hình văn hóa đặc sắc này. Ngay khi mới ra đời, CLB nhận được sự hưởng ứng tích cực từ học sinh và phụ huynh. Em Hồ Thị Phết, học sinh lớp 9B, thành viên CLB cho biết: “Tham gia CLB em rất vui vì được hát bằng ngôn ngữ của đồng bào mình. Những ngôn từ, giai điệu dân ca mộc mạc đã nói lên được tâm hồn cũng như tính cách giản dị, chất phác của đồng bào Vân Kiều, Pa Kô quê em. Từ đó, em tự hào và thêm yêu quê hương”.

Sự ra đời và phát triển sôi nổi của các CLB, tổ, đội văn hóa truyền thống, từ bản làng đến trường học, đã tạo ra không gian văn hóa đặc biệt và đầy sức sống. Hy vọng với sự phát triển ngày càng nhiều CLB, đội, nhóm còng chiêng, văn hóa văn nghệ, đan lát, dệt thổ cẩm…, tiếng khèn bè, điệu tà oải và hoa văn thổ cẩm, nhiều sản phẩm đan lát của người Vân Kiều, Pa Kô sẽ mãi mãi vang vọng, trường tồn, tạo nên một bản sắc văn hóa phong phú, không ngừng được lan tỏa giữa đại ngàn Trường Sơn.

Kô Kăn Sương