QTO - Đối với đồng bào dân tộc Bru-Vân Kiều, Pa Kô thì nhạc cụ, dân ca, dân vũ, trang phục được xem là “linh hồn”, là văn hóa đặc sắc được lưu giữ, bảo tồn qua nhiều thế hệ. Trong các bản làng đồng bào dân tộc Bru-Vân Kiều, Pa Kô dưới tán rừng Trường Sơn, vẫn còn nhiều nghệ nhân đang tâm huyết, tận tụy gìn giữ để lưu truyền vốn văn hóa đã làm nên hồn cốt của bản làng cho thế hệ mai sau.

Căn nhà sàn của anh Hồ A Chõ, ở bản Thuận 4, xã Lìa là nơi trưng bày hơn 100 hiện vật chủ yếu là các loại nhạc cụ dân tộc, dụng cụ sản xuất nông nghiệp, đánh bắt cá suối độc đáo riêng có của đồng bào dân tộc Bru Vân Kiều, Pa Kô.

Anh Hồ A Chõ cho biết, niềm đam mê sưu tầm các loại nhạc cụ dân tộc, dụng cụ sản xuất nông nghiệp, đánh bắt cá suối… của anh bắt đầu từ khoảng năm 2000, thời điểm anh đang là Bí thư Đoàn xã Thuận (cũ) cho đến tận bây giờ. Hồi ấy, mỗi lần đặt chân xuống các bản làng, anh tận mắt chứng kiến các loại nhạc cụ dân tộc, dụng cụ sản xuất nông nghiệp, đánh bắt cá suối… ngày càng ít hiện diện dưới mái nhà sàn của đồng bào dân tộc Bru-Vân Kiều, Pa Kô.

Nhiều hiện vật quý giá về văn hóa, tín ngưỡng của đồng bào đã bị “cơn lốc” thị trường biến thành hàng hóa, khiến không ít bản làng mất dần gốc rễ. Đơn cử như các loại nhạc cụ dân tộc gồm cồng, chiêng, trống Xà cơng (đồng bào dân tộc Pa Kô gọi là trống A cưr), đàn Pa lứa, sáo Khui, sáo Pi... gắn bó mật thiết với đời sống của đồng bào dân tộc Bru-Vân Kiều, Pa Kô…

Anh Hồ A Chõ giới thiệu đàn Ta lư mà anh sưu tầm được- Ảnh: S.H

Thực tế ấy khiến anh Chõ trăn trở, suy tư trong một thời gian dài rồi đi đến quyết định sẽ bỏ “tiền túi” sưu tầm, lưu giữ các hiện vật với ước nguyện truyền lại cho con cháu mai sau. Đến năm 2022, khi hiện vật sưu tầm được đã “chất đầy” trong căn nhà mà vợ chồng anh Chõ hiện đang sinh sống, anh quyết định đầu tư hơn 80 triệu đồng để xây dựng căn nhà sàn dùng làm nơi trưng bày hiện vật mà anh sưu tầm được.

Còn Nghệ nhân ưu tú Kray Sức ở bản A Liêng, xã Tà Rụt cho biết, đến bây giờ là hơn 21 năm (từ năm 2004 đến nay), ông đã không quản ngày đêm, trèo đèo vượt suối đi khắp các bản làng của đồng bào dân tộc Pa Kô để gặp các già làng rồi trò chuyện, tìm hiểu, ghi chép tỉ mỉ từng làn điệu dân ca, dân vũ… cũng như cách thức, lễ nghi trong hệ thống lễ hội.

Từ những tư liệu thu nhập được, Nghệ nhân ưu tú Kray Sức cùng với đội văn nghệ xã Tà Rụt (cũ) dàn dựng thành các tiết mục văn nghệ để đi biểu diễn nhiều nơi. Bên cạnh đó, ông đã sưu tầm, biên soạn hàng chục giáo án để truyền dạy các làn điệu dân ca Pa Kô như Cà Lơi-Cha chấp, Xiêng, A Un, Caraun, Terate’k, Ra Zok, Caracadoi, T’rel…; các điệu múa như múa Toong (múa giữa rẫy), Xiêng câm priing, Ra Yook, Poon Rayoock… và nhiều loại nhạc cụ như cồng, chiêng, đàn Âmpreh, Ta lư…

Cũng theo Nghệ nhân ưu tú Kray Sức, việc bảo tồn văn hóa cần phải có sự tham gia của nhiều nghệ nhân tâm huyết để sưu tầm, phục dựng các nội dung về văn hóa vật thể, phi vật thể một cách bài bản, có chuyên môn. Sưu tầm, bảo quản nhạc cụ dân tộc, dụng cụ lao động sản xuất, vật dụng sinh hoạt… còn nằm trong Nhân dân. Sưu tầm, thống kê, biên soạn các tác phẩm văn học dân gian, các làn điệu dân ca, âm nhạc dân gian… thành sách, thành công trình mang tính hệ thống, có giá trị học thuật.

Quan tâm truyền dạy văn hóa truyền thống cho lớp trẻ là đồng bào dân tộc Pa Kô. Xây dựng các điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng là nơi để nghệ nhân biểu diễn các điệu múa, làn điệu dân ca Pa Kô cho trai, gái bản trên, bản dưới thấy hết nét đẹp của dân ca dân tộc mình mà tự nguyện tìm hiểu, học hỏi.

Sỹ Hoàng