QTO - Xuất hiện cách đây hàng trăm năm, chuyện trạng Vĩnh Hoàng từ lâu đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống hằng ngày của người dân địa phương. Hiện tượng văn hóa dân gian độc đáo này còn được phát triển, sân khấu hóa để biểu diễn trong các hội thi, hội diễn văn nghệ quần chúng và trong sinh hoạt cộng đồng của xã Vĩnh Hoàng. Mặc dù đã được chính quyền và những người có tâm huyết nỗ lực bảo tồn, gìn giữ bằng nhiều cách, tuy nhiên, “chuyện trạng” đang có nguy cơ mai một vì nhiều lý do...

“Di sản tinh thần” trao truyền qua nhiều thế hệ

Đón chúng tôi bằng ly nước chè xanh và giọng cười hào sảng, nghệ nhân Võ Văn Nồng, 81 tuổi, ở thôn Tây Ba lấy cuốn sổ đã cũ “khoe” với phóng viên những câu chuyện trạng mà ông đã cất công ghi chép, sưu tầm trong mấy chục năm qua.

Theo ông Nồng, tiếng cười từ những câu chuyện ấy đã phần nào giúp người dân quê ông chiến thắng gió mưa, thiên tai, bom đạn và có ý chí để chiến đấu cũng như lao động, sản xuất. Chuyện trạng phổ biến ở thôn Huỳnh Công Tây và thôn Tây Ba của xã Vĩnh Tú cũ, nay là xã Vĩnh Hoàng.

Chuyện trạng Vĩnh Hoàng là món ăn tinh thần không thể thiếu của người dân địa phương trong các dịp lễ, Tết, sinh hoạt cộng đồng - Ảnh: M.Đ

“Ở Vĩnh Hoàng, mỗi khi lao động vất vả, bà con lại tự động viên nhau bằng những câu chuyện trạng được kể với giọng địa phương, cường điệu hóa để nhấn mạnh sự hài hước và gây bật cười. Xuất phát từ thực tế cuộc sống, từ lao động của người dân và được hư cấu một cách có lý nên dẫu là “nói trạng” nhưng những câu chuyện trạng Vĩnh Hoàng vẫn phản ánh một phần thực tế và thường được người nghe tán thưởng”, ông Nồng nói.

Bước chân đến “làng trạng” và trực tiếp ngồi nghe chuyện mới thấy hết giá trị, sức mạnh của tiếng cười trên mảnh đất một thời gánh chịu nhiều đau thương của chiến tranh. Thiên tai và khí hậu khắc nghiệt, đất đai đã rèn giũa cho người dân nơi đây sự kiên cường, khả năng hài hước, ngạo nghễ, tự tin trước mọi hoàn cảnh.

Lần giở từng trang trong cuốn sổ của ông Nồng, chúng tôi được đọc “Bứt nhầm đuôi cọp”, “Củ khoai lang dài hai tỉnh”, “Cá đô bảy món”, “Bắt cọp đi cày”... là những câu chuyện trạng được trao truyền lại qua nhiều thế hệ, góp phần làm đặc sắc hơn loại hình văn hóa dân gian độc đáo của mảnh đất Vĩnh Hoàng.

Theo chị Hoàng Dạ Hương, Chủ nhiệm Câu lạc bộ (CLB) Chuyện trạng Vĩnh Hoàng, từ quả dưa, củ khoai, con cá, những điều tưởng chừng rất đỗi bình thường đã làm nên cái hay của chuyện trạng Vĩnh Hoàng mà không nơi nào có được. Ngoài ứng tác nên các câu chuyện trạng từ thực tế cuộc sống, người dân nơi đây còn được trời phú cho giọng nói nặng với nhiều thổ ngữ địa phương đặc trưng mà chỉ cần cất lời đã khiến người nghe cảm thấy lôi cuốn.

Chị Hương cho hay: “Những câu chuyện trạng có thể được phát triển về nội dung, sáng tạo hơn để phù hợp với thời đại và những đổi thay của xã hội nhưng phải giữ nét đặc trưng riêng có: Đó là mang lại cho người nghe tiếng cười sảng khoái, xua tan mệt mỏi sau những giờ lao động, học tập, sản xuất.”

Nỗ lực giữ gìn

Chuyện trạng Vĩnh Hoàng đã ngấm vào máu thịt của người dân nơi đây bởi cả làng đều có thể “nói trạng”. Tuy nhiên, làm thế nào để sức sống của những câu chuyện trạng vẫn tiếp tục lan tỏa trong đời sống Nhân dân, in sâu vào tâm hồn của thế hệ trẻ? Đó là câu hỏi khó được đặt ra cho những người am hiểu và nặng lòng với văn hóa quê hương.

Năm 2022, niềm vui đến với chị Hương và nhiều người dân Vĩnh Hoàng khi CLB Chuyện trạng Vĩnh Hoàng chính thức ra đời. Với nòng cốt là những người có năng khiếu và yêu thích chuyện trạng, đến nay, CLB có 33 thành viên sinh hoạt thường xuyên vào tối thứ 7, chủ nhật hàng tuần. Trong đó, thành viên nhỏ nhất 13 tuổi.

Trong các buổi sinh hoạt, những cô, bác lớn tuổi luôn quan tâm chỉ bảo, hướng dẫn cặn kẽ và trao truyền kinh nghiệm, thần thái kể chuyện cho các cháu thiếu niên, nhi đồng. Từ các câu chuyện của những nghệ nhân lớn tuổi và các ý tưởng sáng tạo mới mẻ của lớp trẻ, chị Hương chọn lọc, viết thêm được nhiều câu chuyện trạng có đủ ba phần mở, thân, kết, có hình ảnh minh họa và thời gian kể từ 3-5 phút. Điều này giúp các em nhỏ lứa tuổi học sinh dễ tiếp cận, dễ thuộc và dễ nhớ hơn.

Em Võ Hoàng Bảo Quân (SN 2009) vui vẻ nói: “Em yêu thích và bắt đầu học kể chuyện trạng từ lớp 3. Sau khi tham gia CLB, em được các cô chú, bác, các nghệ nhân cao niên truyền dạy nhiều kinh nghiệm, kỹ năng cũng như dàn dựng cho các tiết mục để tự tin đi biểu diễn, dự thi tại các cuộc thi văn hóa, văn nghệ trong trường học. Sinh hoạt trong CLB, lớn lên bằng những câu chuyện trạng hào sảng của quê nhà, em được nuôi dưỡng trí tuệ, tâm hồn, biết giữ tinh thần lạc quan để vượt qua những gian nan, thử thách và có ý thức xây dựng cuộc sống hạnh phúc hơn.”

Người dân Vĩnh Hoàng còn nỗ lực gìn giữ sản phẩm tinh thần đặc biệt của quê hương bằng nhiều cách như vẽ tranh chuyện trạng, tổ chức các đêm giao lưu, đối thoại chuyện trạng giữa nhiều thế hệ; sáng tác chuyện trạng và trao truyền cách kể cho con cháu trong gia đình...

Minh Đức