QTO - Từ bao đời nay, rừng dương (phi lao) ven biển được xem như “thành lũy xanh” bảo vệ làng biển trước gió mưa, bão tố. Nhưng thời gian gần đây, đặc biệt là sau đợt mưa bão dồn dập từ tháng 10 đến tháng 11, những cánh rừng dương dọc xã Bến Hải đã bị sóng lớn cuốn phăng ra biển. Người dân nơi đây không giấu được sự bất an khi chứng kiến “lá chắn truyền đời” bị thu hẹp từng ngày.

Đồi dương bị xâm thực nghiêm trọng

Trải qua mấy chục năm gắn bó với biển, ông Trần Văn Lợi ở thôn Hà Lợi Trung chưa bao giờ thấy đồi dương bị tổn thương nặng nề đến vậy. Đối với ông và nhiều cư dân bãi ngang, đồi dương không chỉ là khu rừng phòng hộ mà còn là ký ức, là điểm tựa tinh thần. Mùa hè, đồi dương giúp hạn chế cát bay, cát nhảy; mùa mưa bão, những hàng dương cao lớn trở thành hàng rào đầu tiên để bảo vệ nhà cửa và đất sản xuất của cả làng. Đồi dương còn là nơi những người mẹ, người vợ ngồi ngóng bóng những con thuyền đánh cá ngoài khơi xa trở về. Vì thế, khi từng thân cây cao lớn bị bật gốc, gãy đổ rồi biến mất theo con sóng, nỗi xót xa hiện rõ trong ánh mắt của cư dân miền biển.

Theo ông Lợi, đợt mưa bão vừa qua đã khiến sóng lớn lấn sâu vào đất liền từ 20-30m, tạo thành bờ vực cao 1-2m. “Ngày trước, đồi dương trải rộng, từ mép làng ra sát gần mép biển, diện tích chỉ tăng chứ không giảm. Mấy năm trở lại đây, bão lớn liên tục khiến rừng dương gãy đổ từng mảng. Từ tháng 10 đến nay, nhiều đoạn đường bê tông dẫn ra biển cũng bị đánh sập”, ông Lợi chia sẻ.

Từ tháng 10 đến nay, biển lấn sâu vào đất liền xã Bến Hải từ 20-30m, tạo thành bờ vực cao 1-2m - Ảnh: T.T

Nỗi lo của ông Lợi cũng là nỗi lo chung của cả thôn Hà Lợi Trung - nơi có hơn 2km đường bờ biển. Nếu như 3 năm trước, từ đồi dương ra đến chân sóng khoảng 700m, nhiều đoạn còn xa hơn, thì hiện nay con số ấy giảm chỉ còn 150 – 200m.

Ông Phạm Thế Hiển, Bí thư Chi bộ thôn cho hay: “Nay, chỉ cần gió mùa hoặc áp thấp nhiệt đới gây mưa dài ngày là nước biển đã tràn vào sát đồi dương. Chúng tôi rất lo. Nếu đồi dương mất đi thì nhà cửa cũng khó mà trụ vững”.

Bãi tắm cũng bị sạt lở

Không chỉ đồi dương bị tàn phá, bãi tắm cộng đồng Trung Giang-điểm nhấn quan trọng của dự án Phát triển cơ sở hạ tầng du lịch hỗ trợ tăng trưởng toàn diện khu vực sông Mê Kông giai đoạn 2 cũng rơi vào tình trạng sạt lở nghiêm trọng. Dự án được đưa vào sử dụng từ tháng 3/2025 và mới được UBND xã Bến Hải tiếp nhận quản lý từ tháng 10/2025.

Thế nhưng chỉ sau vài cơn bão lớn, toàn bộ lớp cát phía ngoài kè chắn sóng bị khoét sâu, hạ cốt nền gần 2,5m; phần chân móng kè cũng bị xâm thực khoảng 0,5m. Hơn 120m chiều dài kè bị hư hỏng, nguy cơ kéo theo 100m tiếp theo sạt đổ bất cứ lúc nào. Kết cấu bê tông, đá granite ốp đỉnh kè và các thang bộ bị gãy đứt, lún sụt.

Ông Nguyễn Văn Hồng, Chủ tịch UBND xã Bến Hải cho biết, địa phương đã lập báo cáo gửi cấp trên về tình trạng sạt lở, đồng thời đề xuất bố trí nguồn vốn để sửa chữa khẩn cấp bãi tắm cộng đồng Trung Giang. Riêng với đồi dương ở thôn Hà Lợi Trung, phương án trước mắt xã đưa ra là trồng thêm cây dương để khắc phục.

Cần một chiến lược bảo vệ bờ biển bền vững

Sự biến đổi địa hình bờ biển tại xã Bến Hải không phải là dấu hiệu đơn lẻ. Biển xâm thực mạnh mẽ đang đặt người dân vào thế bị động, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang ngày càng phức tạp, tần suất bão lớn gia tăng và tình trạng nước biển dâng rõ rệt. Đối với các xã vùng bãi ngang, rừng dương không chỉ là sinh kế phòng hộ tự nhiên mà còn là cấu phần quan trọng của hệ sinh thái ven bờ, là lớp “đệm” cần thiết để giảm tốc độ gió, cản sóng, chống xâm thực và ngăn sa mạc hóa.

Bãi tắm cộng đồng Trung Giang bị sạt lở nghiêm trọng - Ảnh: T.T

Việc mất rừng dương sẽ dẫn tới nhiều hệ lụy: Đất sản xuất bị cuốn trôi, các công trình dân sinh bị đe dọa, hoạt động đánh bắt, dịch vụ biển trở nên bấp bênh. Những khu vực dự kiến phát triển du lịch biển cộng đồng cũng bị thu hẹp cơ hội thu hút đầu tư.

Từ những phản ánh của người dân địa phương, có thể thấy nhu cầu cấp thiết nhất hiện nay là triển khai các giải pháp công trình và phi công trình nhằm bảo vệ bờ biển. Trước hết, việc khảo sát, lập dự án xây dựng kè biển kiên cố tại những điểm xung yếu cần được đẩy nhanh tiến độ. Kè chắn sóng với kết cấu đồng bộ, bền vững sẽ giúp giảm đáng kể tác động của sóng lớn. Đây cũng là giải pháp người dân đã nhiều lần đề xuất nhưng chưa được bố trí kinh phí.

Song song đó, cần khôi phục và mở rộng diện tích rừng dương phòng hộ. Mặc dù trồng mới rừng dương không thể thay thế ngay lập tức vai trò của những cánh rừng già, nhưng đây vẫn là giải pháp cần thiết để tạo lớp đệm sinh thái, giảm tốc độ xói lở. Công tác trồng rừng cần được tổ chức theo hướng bài bản, chọn giống phù hợp, bảo đảm mật độ và chất lượng cây trồng để tạo thành hệ thống chắn gió, chắn sóng bền vững.

Đối với khu vực bãi tắm cộng đồng Trung Giang, việc khẩn trương gia cố kè, vá lại các điểm sụt lún, bổ sung mái kè và phục hồi cốt nền là yêu cầu cấp bách. Công trình này vừa phục vụ cộng đồng dân cư, vừa là hạ tầng du lịch quan trọng, nên việc sớm đưa vào hoạt động trở lại sẽ góp phần ổn định sinh kế của người dân.

Về lâu dài, cần xây dựng chiến lược tổng thể quản lý bờ biển dựa trên nguyên tắc phát triển bền vững. Trong đó, phát triển du lịch phải đi kèm với bảo vệ hệ sinh thái; khai thác hải sản, nuôi trồng và hoạt động dân sinh ven biển phải được quy hoạch phù hợp với mức độ chịu tải của môi trường.

Người dân xã biển Bến Hải cần một vành đai phòng hộ đủ mạnh để yên tâm bám biển, bám làng; một bãi tắm cộng đồng an toàn để phát triển du lịch và một kế hoạch hành động cụ thể để sinh kế không bị đe dọa sau mỗi mùa mưa bão. Trong sự chờ đợi ấy, kỳ vọng lớn nhất của họ là những quyết sách sớm được triển khai, để đồi dương được gìn giữ cho hôm nay và cho cả mai sau.

Trần Tuyền