Đề xuất của Mỹ về các bảo đảm an ninh kiểu Điều 5 của NATO được xem là bước ngoặt ngoại giao đáng chú ý nhằm chấm dứt xung đột Nga-Ukraine. Song vấn đề lãnh thổ vẫn là lằn ranh đỏ của Ukraine, đe dọa làm đổ vỡ mọi nỗ lực hòa đàm do Mỹ dẫn dắt.

Sau gần 4 năm chiến sự khốc liệt, những tín hiệu mới đang thắp lên hy vọng mong manh về một lối thoát cho cuộc xung đột Nga-Ukraine. Trong nỗ lực tái khởi động tiến trình hòa bình, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đưa ra đề xuất được coi là táo bạo nhất kể từ đầu cuộc chiến đó là cung cấp cho Ukraine các bảo đảm an ninh kiểu Điều 5 của NATO. Tuy nhiên, ẩn sau đề xuất đó, vấn đề lãnh thổ vẫn còn là nút thắt then chốt, đe dọa làm chệch hướng mọi nỗ lực hòa giải.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky và Đặc phái viên Mỹ Steve Witkoff tại Berlin. Ảnh: AP

Bảo đảm an ninh kiểu Điều 5 - Bước ngoặt từ Washington

Theo tiết lộ của một quan chức Mỹ, các nhà đàm phán Mỹ đã đề nghị dành cho Kiev những bảo đảm an ninh vững chắc, mang tính pháp lý nhằm ngăn chặn nguy cơ Nga tái phát động chiến sự trong tương lai. Dù chi tiết chưa được công bố nhưng việc Mỹ nhắc đến bảo đảm an ninh tương tự Điều 5 của NATO ngay lập tức gây chú ý tại châu Âu - nơi nhiều quốc gia từ lâu đã lo ngại rằng Ukraine có thể bị bỏ lại sau khi chiến sự chấm dứt. 

Phát biểu tại Nhà Trắng, Tổng thống Trump khẳng định một thỏa thuận hòa bình “đang đến gần hơn bao giờ hết”. Ông Trump cho biết Mỹ đang phối hợp chặt chẽ với châu Âu để xây dựng một kế hoạch bảo đảm an ninh đủ mạnh, đủ ràng buộc nhằm mang lại hòa bình lâu dài, thay vì chỉ là một lệnh ngừng bắn tạm thời.

Thủ tướng Đức Friedrich Merz gọi đề xuất của Mỹ là “đáng chú ý” và “mang tính đột phá”. Ông nhấn mạnh rằng lần đầu tiên các bên đạt được sự đồng thuận tương đối rõ ràng về việc ngừng bắn phải đi kèm với các bảo đảm an ninh vững chắc từ Mỹ và châu Âu. Theo ông Merz, triển vọng đạt được thỏa thuận hòa bình vào trước Giáng sinh hiện đang hoàn toàn phụ thuộc vào phía Nga.

Khi lãnh thổ trở thành phép thử lớn nhất

Dù bức tranh tổng thể mang màu sắc lạc quan, những phát biểu của Tổng thống Trump về vấn đề lãnh thổ đã nhanh chóng phủ bóng hoài nghi lên tiến trình đàm phán. “Thực tế là họ đã mất những vùng đất đó”, ông Trump nói và ám chỉ khả năng Ukraine phải chấp nhận nhượng bộ lãnh thổ như một phần của thỏa thuận hòa bình.

Việc nhượng bộ lãnh thổ là điều đặc biệt nhạy cảm đối với Kiev. Kể từ khi Nga mở rộng chiến dịch quân sự vào thàng 2/2022, Ukraine luôn coi việc bảo vệ toàn vẹn lãnh thổ là nguyên tắc bất khả xâm phạm. Việc chấp nhận mất Crimea hay các vùng ở Donbass không chỉ là sự nhượng bộ chiến lược mà con là cú sốc lớn đối với người dân Ukraine.

Giới chức Mỹ khẳng định, Washington không gây sức ép trực tiếp song thừa nhận đã đưa ra những ý tưởng gợi suy nghĩ liên quan đến lãnh thổ. Cách diễn đạt mơ hồ ấy càng khiến dư luận Ukraine lo ngại rằng việc bảo đảm an ninh có thể đi kèm với một cái giá quá đắt.

Châu Âu nhập cuộc sâu hơn

Không chỉ Mỹ, các cường quốc châu Âu cũng đang đóng vai trò ngày càng chủ động. Sau các cuộc thảo luận tại Berlin, một tuyên bố chung của các nhà lãnh đạo châu Âu đã phác thảo khuôn khổ thỏa thuận trong đó Liên minh châu Âu cam kết tham gia bảo đảm an ninh cho Ukraine.

Văn kiện đề cập đến khả năng triển khai một lực lượng đa quốc gia do châu Âu dẫn dắt, với sự hỗ trợ của Mỹ, nhằm giám sát lệnh ngừng bắn và răn đe các hành động tấn công trong tương lai.

Đáng chú ý, khuôn khổ này cũng cho phép Ukraine duy trì lực lượng quân đội khoảng 800.000 binh sĩ – con số vượt xa giới hạn mà Nga từng yêu cầu. Điều này cho  thấy châu Âu đang cố gắng cân bằng giữa nhu cầu an ninh của Ukraine và áp lực từ Moscow.

Ngoài ra, tuyên bố chung còn nhấn mạnh một “cam kết pháp lý ràng buộc” nhằm hỗ trợ Ukraine trong trường hợp bị tấn công trở lại, cùng với các gói đầu tư dài hạn để tái thiết đất nước và thúc đẩy tiến trình gia nhập Liên minh châu Âu. Với Kiev, đây là tín hiệu quan trọng cho thấy Ukraine không bị cô lập trong bàn cờ ngoại giao.

Nga giữ lập trường cứng rắn

Điện Kremlin nhiều lần khẳng định mọi thỏa thuận hòa bình phải thừa nhận thực tế trên chiến trường – cách nói này ám chỉ đến việc Nga kiểm soát Crimea và phần lớn các vùng lãnh thổ ở Donbass.

Cố vấn chính sách đối ngoại của Tổng Thống Nga, ông Yuri Ushakov, cảnh báo Nga sẽ có “phản ứng rất mạnh” nếu các đề xuất do châu Âu và Ukraine đưa ra làm thay đổi những điều khoản về lãnh thổ cho Moscow trong các dự thảo trước đó.

Nga cũng phản đối mạnh mẽ việc Ukraine nhận được các bảo đảm an ninh mang tính tương đương NATO, cho rằng điều này đi ngược lại yêu cầu trung lập của Kiev – một trong những mục tiêu cốt lõi mà Moscow nêu ra ngay từ đầu cuộc chiến.

Thời khắc then chốt cho tương lai của Ukraine và châu Âu

Về phía Ukraine, các cuộc đàm phán kéo dài nhiều giờ với phái đoàn Mỹ do đặc phái viên Steve Witkoff và ông Jared Kushner dẫn đầu đã mang lại “tiến triển rất tốt”, theo Bộ trưởng Quốc phòng Rustem Umerov. Ông đánh giá cao vai trò trung gian của Washington, đồng thời khẳng định Ukraine sẵn sàng tìm kiếm hòa bình nếu điều đó không làm tổn hại đến chủ quyền và an ninh lâu dài của đất nước.

Tuy vậy, Kiev vẫn kiên định lập trường không nhượng bộ lãnh thổ, coi đây là lằn ranh đỏ của bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào và nhấn mạnh mọi bảo đảm lần này phải có tính pháp lý ràng buộc, được bảo đảm bằng hành động cụ thể, chứ không chỉ là lời hứa chính trị.

Giới quan sát cho rằng những gì đang diễn ra không chỉ định hình tương lai của Ukraine, mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến trật tự an ninh châu Âu. Trong bối cảnh đó, đề xuất bảo đảm an ninh của Mỹ có thể trở thành điểm tựa cho một thỏa thuận lịch sử - nếu các bên tìm được tiếng nói chung về lãnh thổ. Ngược lại, nếu vấn đề này không được giải quyết một cách thuyết phục, nguy cơ đổ vỡ là rất rõ ràng.

Theo VOV