QTO - Trong hành trình hướng tới nền nông nghiệp xanh, Quảng Trị đang từng bước hiện thực hóa cam kết phát triển bền vững bằng mô hình sản xuất lúa giảm phát thải. Ở đó, mỗi hạt lúa không chỉ là sản phẩm nông nghiệp, mà còn mang trong mình “giá trị carbon”, một nguồn tài sản mới của thời đại kinh tế xanh.

Từ hạt lúa sạch đến “tài sản carbon”

Mô hình sản xuất lúa giảm phát thải tại tỉnh Quảng Trị được triển khai thông qua sự hợp tác giữa Sở Nông nghiệp và Môi trường, Viện Khoa học kỹ thuật Nông nghiệp Bắc Trung bộ và Công ty Green Carbon Japan. Vụ đông-xuân 2024-2025, mô hình được thực hiện thí điểm trên 60ha tại 2 xã Vĩnh Thủy và Trường Ninh. Đến vụ hè-thu 2025, mô hình đã mở rộng diện tích lên hơn 2.000ha tại các vùng trọng điểm lúa của tỉnh như: Triệu Phong, Triệu Bình, Vĩnh Thủy, Trường Ninh, Ninh Châu, Quảng Ninh.

Kết quả bước đầu cho thấy hiệu quả rõ rệt, việc  áp dụng kỹ thuật tưới khô xen ướt (AWD) giúp giảm trên 60% lượng khí mê-tan (CH₄) so với canh tác truyền thống, tương đương 3-3,3 tấn CO₂e/ha không phát thải ra môi trường. Ngoài ra, mô hình giúp tiết kiệm nước, giảm chi phí vật tư, hạn chế sâu bệnh và tăng lợi nhuận cho nông dân.

Gần 600ha lúa hữu cơ là nền tảng để hình thành vùng sản xuất lúa carbon thấp có giá trị cao trên địa bàn tỉnh - Ảnh: T.H

Giám đốc Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp Triệu Thuận (xã Triệu Bình) Nguyễn Biểu cho biết: Mô hình AWD được HTX triển khai trong vụ hè-thu vừa qua trên 90ha đã chứng minh hiệu quả thực tế với công cụ giám sát mực nước để kiểm soát kỹ thuật. So với các ruộng sản xuất thông thường, các ruộng áp dụng phương pháp AWD cho thấy lúa thông thoáng, rễ khỏe và năng suất vẫn được duy trì ổn định. Điều quan trọng hơn là người dân hiểu rằng cách làm này vừa có lợi cho môi trường, vừa mở ra hướng phát triển bền vững. Nếu sau này có cơ chế bán tín chỉ carbon, nông dân sẽ càng có động lực tham gia.

Hiện trên địa bàn tỉnh có gần 600ha lúa sản xuất hữu cơ, tập trung tại các xã: Vĩnh Thủy, Bến Hải, Hiếu Giang, Gio Linh, Triệu Bình, Triệu Cơ. Đây được xem là nền tảng thuận lợi để tích hợp mô hình hữu cơ với mô hình giảm phát thải, hình thành vùng sản xuất lúa carbon thấp có giá trị cao. Khi 2 hướng đi này được kết nối, mỗi hạt lúa sẽ không chỉ đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm, mà còn mang “dấu ấn carbon thấp”, yếu tố ngày càng được thị trường quốc tế quan tâm.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hồng Phương cho biết: “Việc sản xuất lúa giảm phát thải không chỉ góp phần thực hiện mục tiêu nông nghiệp xanh, mà còn mở ra cơ hội cho nông dân tiếp cận thị trường tín chỉ carbon trong tương lai. Với hơn 102.000ha lúa gieo trồng hằng năm, tỉnh có tiềm năng rất lớn để tham gia thị trường này, mang lại “cơ hội kép” vừa tăng thu nhập, vừa khẳng định vị thế của ngành nông nghiệp trong xu thế phát triển xanh”.

Định hướng “khơi thông” tiềm năng xanh

Dù nhiều triển vọng, hành trình “xanh hóa” cây lúa ở Quảng Trị vẫn còn không ít thách thức. Khó khăn lớn nhất là thay đổi thói quen sản xuất của nông dân, một yếu tố cốt lõi vốn đã gắn bó qua nhiều thế hệ. Giám đốc HTX SXKD Dịch vụ nông nghiệp Thủy Ba Tây (xã Vĩnh Thủy) Nguyễn Văn Lâm cho biết: “Qua 2 vụ sản xuất lúa phát thải thấp cho thấy, cái khó nhất cần phải làm được là thay đổi thói quen. Trước kia, người dân quen bơm nước đầy ruộng, nay phải học cách “nghe tiếng đất”, đo mực nước rồi mới tưới. Dù được động viên rất nhiều, nhưng người dân tuy tay làm theo kỹ thuật nhưng lòng vẫn đầy lo âu, cho đến khi mùa vụ kết thúc, thấy được kết quả thì mới tin tưởng”.

Mô hình sản xuất lúa giảm phát thải thực hiện tại Hợp tác xã SXKD Dịch vụ nông nghiệp Thủy Ba Tây, xã Vĩnh Thủy vụ đông-xuân 2025 - Ảnh: T.H

Bên cạnh đó, nước ta hiện chưa có cơ chế cụ thể để thương mại hóa tín chỉ carbon trong sản xuất lúa. Các quy trình đo đạc, báo cáo, thẩm định lượng phát thải cần công nghệ cao và chi phí lớn, vượt khả năng của nhiều HTX. Một số vùng sản xuất vẫn thiếu thiết bị cảm biến mực nước, dữ liệu số hóa còn rời rạc. Đặc biệt, thị trường tín chỉ carbon tự nguyện quốc tế đòi hỏi sự minh bạch tuyệt đối, trong khi khung pháp lý trong nước vẫn đang trong quá trình hoàn thiện.

“Chúng tôi kỳ vọng vào mô hình này, nhưng hiện chưa có đơn vị thu mua tín chỉ hay cơ chế chia sẻ lợi ích cụ thể. Mong rằng trong thời gian tới, Nhà nước sớm ban hành quy định rõ ràng để nông dân được hưởng lợi xứng đáng với công sức giảm phát thải”, Giám đốc HTX Nông nghiệp Triệu Thuận Nguyễn Biểu cho biết thêm.

Theo Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hồng Phương, định hướng trong thời gian tới, tỉnh sẽ tập trung đồng bộ hóa kỹ thuật và công nghệ để biến cây lúa thành “tài sản carbon”. Giải pháp trọng tâm là đẩy mạnh sử dụng phân bón hữu cơ, chế phẩm sinh học, giảm hóa chất trong sản xuất; áp dụng kỹ thuật AWD, nông lâm kết hợp, khuyến cáo nông dân không đốt rơm rạ, thực bì sau thu hoạch để giảm phát thải.

Bên cạnh đó, tiếp tục tăng cường chuyển giao, tập huấn kỹ thuật giúp nông dân làm chủ quy trình canh tác thân thiện với môi trường; chuyển giao kỹ năng số và nâng cao năng lực tiếp cận thị trường carbon cho HTX, nông dân; tiếp tục hoàn thiện nền tảng quản lý vùng trồng trực tuyến, kết nối dữ liệu từ cảm biến, drone và ảnh vệ tinh để bảo đảm tính minh bạch và sẵn sàng chủ động khi sàn giao dịch carbon chính thức đi vào hoạt động...

Thanh Hoa