QTO - Sáng 5/12, trong khuôn khổ kỳ họp thứ 10, Quốc hội đã tiến hành thảo luận tại hội trường về chủ trương đầu tư chương trình mục tiêu quốc gia về nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, phát triển kinh tế-xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi đến năm 2035.

Tham gia đóng góp ý kiến, đại biểu Hà Sỹ Đồng, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Quảng Trị bày tỏ lo ngại về sự chênh lệch giữa nhu cầu vốn thực tế và khả năng cân đối nguồn lực.

Theo đại biểu, nhu cầu vốn tối thiểu cho giai đoạn 2026-2030 ước tính trên 240.000 tỉ đồng, nhưng hiện tại khả năng cân đối mới chỉ đạt khoảng 100.000 tỉ đồng, tức là chưa đầy một nửa nhu cầu tối thiểu. Đáng chú ý, cơ cấu nguồn vốn dự kiến đang đặt gánh nặng lớn lên vai các địa phương khó khăn khi quy định tỉ lệ vốn đối ứng từ ngân sách địa phương lên tới 33% và huy động từ doanh nghiệp, cộng đồng là 28%.

Đại biểu Hà Sỹ Đồng phát biểu tại hội trường - Ảnh T.T

Đồng quan điểm này, đại biểu Hồ Thị Minh, Phó GĐ Sở Dân tộc và Tôn giáo, phân tích thực tế tại các vùng dân tộc thiểu số và miền núi, nhất là khu vực miền Trung-Tây Nguyên và các tỉnh phía Bắc, hầu hết đều đang phải nhận trợ cấp cân đối từ ngân sách Trung ương. Việc áp đặt tỉ lệ đối ứng 33% là rào cản quá lớn, dễ dẫn đến tình trạng nợ đọng xây dựng cơ bản, trong khi việc huy động 28% từ người dân tại các "vùng lõi nghèo" là điều rất khó khả thi.

Từ thực tế đó, các đại biểu kiến nghị Chính phủ cần xác định lại tỉ lệ đối ứng phù hợp, thậm chí xem xét miễn áp dụng đối ứng cho các xã nghèo và vùng thường xuyên chịu ảnh hưởng của thiên tai để chính sách mang tính nhân văn và khả thi hơn. Đồng thời, cần thiết lập nguyên tắc phân bổ cứng, dành ít nhất 70% vốn ngân sách Trung ương cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi, bảo đảm dòng vốn “chảy” đúng vào những nơi khó khăn nhất.

Bên cạnh câu chuyện nguồn vốn, vấn đề xác lập mục tiêu và thước đo hiệu quả cũng được mổ xẻ kỹ lưỡng. Đại biểu Hà Sỹ Đồng nhận định hệ thống chỉ tiêu hiện nay còn mang nặng tính "khẩu hiệu", thiếu cơ sở thực tiễn và chưa phản ánh đúng xuất phát điểm của từng vùng miền. Việc thiết kế mục tiêu cần chuyển dịch mạnh mẽ từ tư duy "đếm tiêu chí" sang "đánh giá kết quả thực chất", tránh tình trạng đặt mục tiêu cao ở đầu kỳ nhưng cuối kỳ lại xin điều chỉnh. Các chỉ số đo lường cần rõ ràng về cơ sở chính trị, pháp lý và thực tiễn, phản ánh đúng đặc thù sinh kế và hạ tầng của vùng đồng bào dân tộc thiểu số.

Liên quan đến mô hình quản lý, đại biểu Hồ Thị Minh nhấn mạnh việc tích hợp ba chương trình không đồng nghĩa với việc làm mất đi tính đặc thù của chính sách dân tộc. Chính sách dân tộc là lĩnh vực nhạy cảm, tác động sâu rộng và đã được thực hiện đồng bộ qua nhiều nhiệm kỳ.

Do đó, Bộ Dân tộc và Tôn giáo cần được giao vai trò chủ trì, chịu trách nhiệm phân bổ nguồn vốn hợp phần đặc thù thay vì chỉ đóng vai trò phối hợp hay hướng dẫn đơn thuần. Sự phân định rõ ràng về trách nhiệm của cơ quan chủ quản là yếu tố then chốt để tránh tình trạng đùn đẩy trách nhiệm khi xảy ra vướng mắc hoặc chậm giải ngân. Cũng ý kiến, đại biểu Hà Sỹ Đồng đề xuất cần tạo ra một "vùng an toàn pháp lý" để cán bộ dám nghĩ, dám làm, đồng thời đẩy mạnh phân quyền cho địa phương trong việc lựa chọn dự án, nhất là các dự án quy mô nhỏ, kỹ thuật đơn giản.

Đại biểu Hồ Thị Minh phát biểu tại hội trường - Ảnh T.T

Đi sâu vào các nội dung đầu tư cụ thể, đại biểu Hồ Thị Minh chỉ ra những bất cập trong việc hỗ trợ đất ở, đất sản xuất và nước sinh hoạt thời gian qua. Các chỉ tiêu này không đạt được kết quả như kỳ vọng bởi quỹ đất trong dân đã hạn chế, trong khi việc thu hồi đất từ các nông, lâm trường chưa được thực hiện triệt để, phần đất giao lại cho dân thường là đất xấu, cằn cỗi, không thể để canh tác.

Về nước sinh hoạt, cách làm đầu tư phân tán, nhỏ lẻ như khoan giếng hay lấy nước suối chưa qua xử lý đã không còn phù hợp và tiềm ẩn nhiều hệ lụy về môi trường cũng như sức khỏe. Giải pháp căn cơ là Nhà nước cần đứng ra đầu tư tập trung các công trình nước sạch quy mô lớn thay vì tiếp tục hỗ trợ manh mún.

Trước bối cảnh biến đổi khí hậu diễn biến phức tạp, tình trạng sạt lở đất xảy ra ngay cả khi trời nắng ráo, đại biểu Hồ Thị Minh đề xuất bổ sung một tiểu dự án riêng biệt về hỗ trợ tái định cư, định canh và sinh kế thích ứng với biến đổi khí hậu cho đồng bào vùng xung yếu. Cơ chế chỉ định thầu đối với các công trình khôi phục hạ tầng dân sinh trong vùng thiên tai cũng cần được cho phép để chính quyền địa phương kịp thời khắc phục hậu quả, ổn định đời sống người dân.

Để chương trình giai đoạn mới thực sự hiệu quả và khả thi cao, đại biểu Hà Sỹ Đồng kiến nghị ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số vào khâu giám sát. Toàn bộ danh mục dự án, tiến độ vốn và kết quả thực hiện cần được công khai trên nền tảng số để Mặt trận Tổ quốc và cộng đồng dân cư có thể giám sát theo thời gian thực. Đây được xem là điều kiện tiên quyết để phòng ngừa tiêu cực và thất thoát trong đầu tư. Đồng thời, Quốc hội cần quy định Chính phủ báo cáo chuyên đề giữa kỳ vào năm 2029, áp dụng bộ chỉ số KPIs độc lập để đánh giá hiệu quả, làm căn cứ khoa học cho việc phân bổ vốn ở giai đoạn tiếp theo.

Phương Hảo - Thanh Tuân - Diệu Linh