QTO - Gọi là xóm nhà tạm, bởi những ngôi nhà nơi đây đều xây dựng trái phép. Nhưng để buộc người dân tháo dỡ không phải là điều dễ dàng, khi họ vốn là những cư dân vạn đò đang cần mảnh đất để “an cư lạc nghiệp”.

Xóm phụ nữ và trẻ em

Người mới đến cứ nghĩ rằng khu dân cư này được quy hoạch hợp pháp và những người dựng nhà sinh sống nơi đây cũng đang sinh sống hợp pháp trên đất của mình. Thế nhưng, thực tế lại không phải như vậy. Họ vốn là những cư dân vạn đò trên sông Gianh ở thôn Tiên Xuân, xã Nam Ba Đồn (trước đây thuộc xã Quảng Tiên, TX. Ba Đồn), vì không có đất ở và những hiểm nguy, bất trắc của đời sông nước nên quyết định lên bờ.

Nói là khu dân cư, nhưng đó chỉ là những ngôi nhà tạm bợ được người dân dựng lên để ở. Ở tạm nhưng nhiều gia đình cũng đã gắn bó với mảnh đất bãi bồi ven sông Gianh gần 10 năm nay. Có nhà chỉ dựng cọc tre làm trụ, bao quanh bằng bạt ni lon. Có nhà dựng cọc thép, quây tồn làm tường để ngăn mưa gió. Diện tích mỗi nhà cũng chỉ vỏn vẹn khoảng 10m2. Xóm chỉ toàn phụ nữ và trẻ em, còn những người đàn ông trụ cột đều đã đi làm xa. Người theo bạn thuyền vào miền Nam đánh cá. Người đi xuất khẩu lao động nước ngoài. Hôm chúng tôi đến, những người phụ nữ này dường như không muốn chạm mặt người lạ.

Xóm nhà tạm của những hộ dân vạn đò thôn Tiên Xuân tồn tại gần 10 năm qua - Ảnh: C.H

Người dân thôn Tiên Xuân, vốn gốc gác là cư dân vạn đò trên sông Gianh. Dân vạn đò có truyền thống, mỗi khi con cái thành gia lập thất, tách ra sống riêng, họ đều để dành của hồi môn cho con một chiếc thuyền. Cứ như vậy, con thuyền vừa là nhà, vừa là phương tiện để mưu sinh. Vợ chồng trẻ Nguyễn Thị Tâm (SN 1996) và Hoàng Văn Tám (SN 1994) cũng vậy. Sau khi cưới, vợ chồng Tâm đã từng có những năm tháng sống cảnh “gạo chợ, nước sông”, chật vật, tạm bợ trên những con thuyền nhỏ giữa dòng sông Gianh. Nhưng cuộc mưu sinh nơi dòng sông, cửa bể, lênh đênh nay đây mai đó, ngày càng khó khăn. Họ hiểu rằng, nếu không lên bờ sẽ không thể có cơ hội thay đổi số phận của mình được. Vậy là năm 2017, họ quyết định lên bờ định cư.

Ngôi nhà của đôi vợ chồng trẻ này ở ngay đầu xóm. Sau nhiều năm sinh sống, chốn an cư của Tâm cũng chỉ bịt bạt, tuềnh toàng và khá tạm bợ. Nguyễn Thị Tâm kể: “Chúng em là vợ chồng trẻ, mới lập gia đình, ba mẹ đều khó khăn. Dân vạn đò làm cũng chỉ đủ ăn, lấy đâu ra mấy trăm triệu đồng để mua đất. Thời điểm quyết định lên bờ định cư, do không có đất, đành phải liều đến đây cắm cọc dựng nhà tạm để có nơi tránh mưa, che nắng. Vừa dựng nhà xong, chồng em đi xuất khẩu lao động nên nhà chỉ có 3 mẹ con. Mỗi khi mưa gió, bão lũ, 3 mẹ con lại phải di cư để tránh trú. Em mong chính quyền địa phương tạo điều kiện cấp đất để gia đình sinh sống ổn định. Còn nếu phải mua đất đấu giá theo quy định, chúng em không đủ tiền mà "đấu" với người khác".

Chỉ vì bất đắc dĩ

“Chúng em biết dựng nhà trên đất chưa được chính quyền địa phương cho phép là sai, nhưng không thể làm khác được”, chị Hoàng Thị Huề (SN 1992) phân bua với chúng tôi. Chuyện gia đình chị Huề từ bỏ cuộc sống vạn đò đến đây làm nhà, ai cũng biết, cũng hiểu và cảm thông. Huề kể: “Em ở xã Tiến Hóa (cũ) theo chồng về đây sinh sống. Trước đây gia đình em cũng là dân vạn đò, nên từ nhỏ cũng đã quen sống đời sông nước. Vì năm đó, em không giữ được đứa con nên vợ chồng mới dắt díu nhau lên đây làm nhà”.

Chuyện đau lòng đó xảy ra năm 2016. Lúc đó, gia đình Huề còn sống trên thuyền. Chồng đi biển biền biệt, Huề hai tay vừa chăm 2 con nhỏ, vừa nấu nướng, làm việc nhà. Trong lúc Huề đang loay hoay làm việc ở đuôi thuyền, không kịp để ý, thằng bé mới hơn 2 tuổi bò ra mạn thuyền và không may rơi xuống sông. Đến khi không nghe thấy tiếng con bi bô nói chuyện nữa, chị mới biết, nhưng mọi việc đã quá muộn. Từ đó, chị rất sợ phải sống cảnh lênh đênh sông nước. Cuối cùng, vợ chồng bàn nhau lên bờ định cư. Nhưng lên bờ thì ở đâu. Nhà cửa, đất đai không có. Quay về nhà nội thì nhà đã không còn chỗ, bởi ông bà đang sống cùng gia đình người anh trai và một chú em. Lên nhà ngoại cũng không còn đất, mà mua đất thì không có tiền. Tính hết cách vợ chồng Huề mới đánh liều đến dựng nhà tạm trên bãi bồi ven sông Gianh này.

Ở xóm nhà tạm này, không chỉ gia đình của chị Huề có con nhỏ bị mất do đuối nước, mà cũng đã có một vài trường trẻ em rơi xuống sông bị tử vong. Từ những vụ tai nạn đau lòng đó, khiến nhiều gia đình trẻ vạn đò này tìm cách lên bờ để dựng nhà ở tạm. Với họ, lên bờ cũng là cách để con trẻ được an toàn hơn. Tính đến năm 2019, xóm nhà tạm này có đến 18 hộ dân tự ý đến làm nhà trái phép trên đất của địa phương quản lý.

Đợi chủ trương của tỉnh

Thời điểm những gia đình vạn đò dựng nhà trái phép ở đây, chính quyền địa phương cũng đã phát hiện và nhiều lần tổ chức vận động tháo dỡ, lập biên bản, mời đến trụ sở xã làm việc, nhưng giải quyết như thế nào thì chưa có phương án. Xử phạt dân lấn chiếm đất trái phép thì không đành lòng, bởi người dân thực sự có nhu cầu và đó là nhu cầu chính đáng. Nhưng nếu không giải quyết thì chính quyền sai vì đã buông lỏng quản lý. Cấp đất, giao đất cho dân thì phải có chủ trương của cấp trên. Sự việc cũng đã được báo cáo lên TX. Ba Đồn (cũ), nhưng nhiều năm qua vẫn “dẫm chân tại chỗ”. Sau khi tuyên truyền, vận động, đã có 9 hộ dân tháo dỡ, 9 hộ còn lại chưa biết đi đâu về đâu.

Vừa qua, những hộ dân nơi đây có đơn mong muốn chính quyền địa phương tạo điều kiện cấp đất ở, nhưng cấp như thế nào địa phương không thể tự quyết được. Vậy là 9 hộ dân với 42 nhân khẩu này vẫn tiếp tục sinh sống trong những ngôi nhà tạm xây dựng không phép, còn chính quyền địa phương vẫn chưa tìm được “lời giải” hợp tình, hợp lý.

Chủ tịch UBND xã Nam Ba Đồn Nguyễn Văn Khánh cho biết: “Từ khi phát hiện sự việc cho đến nay, chính quyền địa phương đã nhiều lần tuyên truyền, vận động để người dân tự tháo dỡ nhưng không thành. Thực tế họ đều là dân vạn đò, chưa có đất ở ổn định. Trước đó, để tạo điều kiện cho người dân có cuộc sống ổn định, UBND xã Quảng Tiên (cũ) đã đề nghị TX. Ba Đồn lập dự án phát triển quỹ đất, quy hoạch chi tiết phân lô, giải phóng mặt bằng để đưa vào đấu giá quyền sử dụng đất, với diện tích 3,2ha nhưng đến nay vẫn chưa thực hiện được. Sự việc vượt quá thẩm quyền của chính quyền địa phương. Địa phương đang đề xuất, xin chủ trương của tỉnh để tháo gỡ những bất cập, khó khăn, vướng mắc. Qua đó sớm giải quyết sự việc theo đúng theo quy định của pháp luật; đồng thời tạo điều kiện thuận lợi cho người dân”.

Dương Công Hợp