QTO - Từng là địa bàn “nóng” về tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống, thôn Xóm Mới, xã Bến Quan hôm nay đã ghi nhận những chuyển biến rõ nét trong việc thay đổi nhận thức cộng đồng. Thành quả ấy được tạo nên từ sự vào cuộc bền bỉ của chính quyền cơ sở, đặc biệt là vai trò của những người có uy tín trong thôn, bản.

Từ hủ tục đến bài toán thay đổi nhận thức

Thôn Xóm Mới có 73 hộ dân với 285 nhân khẩu, hầu hết là đồng bào Bru-Vân Kiều. Cuộc sống người dân nơi đây còn nhiều khó khăn, trình độ dân trí không đồng đều, điều kiện tiếp cận thông tin còn nhiều hạn chế. Trong một thời gian dài, những tập tục lạc hậu như tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống từng tồn tại dai dẳng, trở thành nỗi trăn trở lớn của cấp ủy, chính quyền địa phương.

Theo chị Hồ Thị Hiếu, Trưởng thôn Xóm Mới, khoảng hơn 10 năm trước, tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống là vấn đề nan giải nhất của thôn. Do điều kiện sinh hoạt khép kín, tập quán truyền đời và thiếu hiểu biết về hệ lụy lâu dài, không ít gia đình vẫn giữ quan niệm kết hôn sớm, thậm chí kết hôn giữa những người có quan hệ huyết thống gần. “Nhiều năm trước, có những trường hợp gia đình còn tìm cách né tránh chính quyền. Nếu không có cách làm phù hợp thì rất khó tiếp cận và vận động”, chị Hồ Thị Hiếu chia sẻ.

Bà Hồ Thị Hoa nói chuyện với trẻ em gái về hệ lụy của kết hôn sớm - Ảnh: H.Q

Trước thực trạng đó, chính quyền xã xác định công tác tuyên truyền, vận động là nhiệm vụ trọng tâm, mang tính lâu dài. Dưới sự chỉ đạo của Đảng ủy, UBND xã, thôn Xóm Mới đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ, phù hợp với đặc thù vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Thay vì tuyên truyền theo lối hành chính, thôn Xóm Mới lựa chọn cách làm gần dân, sát dân, “đi từng ngõ, gõ từng nhà”, gặp trực tiếp các hộ gia đình có con em trong độ tuổi vị thành niên để giải thích cặn kẽ về tác hại của tảo hôn và hệ lụy của hôn nhân cận huyết thống đối với sức khỏe sinh sản, chất lượng dân số và tương lai của trẻ em.

Để tăng tính thuyết phục, thôn phối hợp với cán bộ y tế, cán bộ dân số xã truyền thông bằng những câu chuyện thực tế, những trường hợp cụ thể về trẻ sinh ra bị dị tật, suy giảm sức khỏe do hôn nhân cận huyết thống, hay những hệ lụy về kinh tế-xã hội khi kết hôn quá sớm.

Người có uy tín trở thành “cầu nối” của sự đổi thay

Một trong những yếu tố tạo nên chuyển biến rõ nét ở thôn Xóm Mới chính là việc phát huy vai trò của những người có uy tín trong cộng đồng. Họ là những người hiểu phong tục, tập quán, nói được tiếng nói của dân bản và có sức ảnh hưởng lớn trong đời sống tinh thần của người dân. Trong số đó, bà Hồ Thị Hoa, người đồng bào dân tộc Bru-Vân Kiều là một hạt nhân tích cực, bền bỉ trong công tác phòng, chống tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống.

Sinh ra và lớn lên giữa bản làng, từng trải qua đói nghèo và những tập tục lạc hậu, bà Hồ Thị Hoa sớm nhận ra rằng nếu không thay đổi nhận thức, cái nghèo sẽ mãi đeo bám các thế hệ. Trong khi nhiều bạn bè cùng trang lứa lấy chồng từ khi còn rất trẻ, bà Hồ Thị Hoa vẫn kiên trì theo đuổi con đường học tập rồi trở về quê hương dạy chữ cho con em trong thôn. “Những năm đứng trên bục giảng, tôi không ít lần chứng kiến học sinh của mình phải bỏ dở việc học để lập gia đình khi chưa đủ tuổi. Điều ấy khiến tôi rất day dứt. Từ đó, bên cạnh việc dạy chữ, tôi tranh thủ đến từng nhà, kiên trì trò chuyện với phụ huynh, vận động học sinh tiếp tục đến trường, không vội vã kết hôn”, bà Hoa chia sẻ.

Giờ đây, dù đã ngoài 70 tuổi, bà Hoa vẫn đều đặn “đi từng ngõ, gõ từng nhà” để thuyết phục các bậc cao niên, các gia đình thay đổi nếp nghĩ. Chính sự chân thành và bền bỉ ấy đã dần làm thay đổi những tập tục lạc hậu tồn tại nhiều năm trong thôn bản.

Cũng chính nhờ sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, các đoàn thể và những hạt nhân tích cực trong thôn, từ năm 2015 đến nay, Xóm Mới không còn xảy ra tình trạng hôn nhân cận huyết thống. Tình trạng tảo hôn giảm mạnh, có năm không ghi nhận trường hợp nào. Ông Võ Văn Quyền, Phó Trưởng phòng Văn hóa-Xã hội xã Bến Quan cho biết, thời gian qua thôn Xóm Mới là một trong những địa bàn làm tốt công tác tuyên truyền, vận động người dân chấp hành chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà nước về hôn nhân và gia đình. Kết quả này không chỉ góp phần nâng cao nhận thức của người dân mà còn giúp cải thiện chất lượng sức khỏe cho trẻ em vùng đồng bào dân tộc thiểu số, tạo điều kiện để các em được đến trường và từng bước nâng cao đời sống.

Thực tế cho thấy, để đẩy lùi những hủ tục tồn tại lâu đời, không thể trông chờ vào những giải pháp ngắn hạn. Đó là cả một quá trình bền bỉ, cần sự vào cuộc đồng bộ và đồng thuận của cấp ủy, chính quyền, đoàn thể và đặc biệt là những người có uy tín trong cộng đồng. Khi nhận thức thay đổi, hủ tục lùi xa, sự đổi thay của bản làng sẽ ngày càng rõ nét, mở ra nhiều hướng đi bền vững cho sự phát triển của bản làng trong thời gian tới.  

Phạm Quỳnh