Những mất mát, thiệt hại nặng nề do thiên tai gây ra gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh rằng ứng phó chủ động với biến đổi khí hậu không còn là lựa chọn, mà là con đường duy nhất để giảm thiểu rủi ro.

Tổng thiệt hại do thiên tai gây ra từ đầu năm 2025 đến nay, lên đến khoảng 35.000 tỷ đồng. (Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN)

Từ đầu năm 2025 đến nay, thiên tai ngày một khốc liệt và biến động không ngừng, gây thiệt hại nặng nề về người và của tại nhiều địa phương.

Trong bối cảnh đó, Văn phòng Liên Hợp Quốc về Giảm nhẹ rủi ro thiên tai đã chọn chủ đề cho Ngày Quốc tế Giảm nhẹ rủi ro thiên tai (13/10) năm 2025 là “Đầu tư tăng cường khả năng chống chịu để giảm thiểu rủi ro thiên tai.”

Đây là lời kêu gọi hành động quyết liệt để bảo vệ cộng đồng và tránh phải chi trả những khoản tiền khổng lồ cho việc khắc phục hậu quả thiên tai.

Dồn dập “tiếng súng” từ thiên tai

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp cho biết từ đầu năm 2025 đến nay, trên phạm vi cả nước đã xảy ra 20 loại thiên tai với diễn biến dồn dập, khốc liệt, mang nhiều yếu tố bất thường, vượt mức lịch sử và xảy ra trên phạm vi rộng (đặc biệt là bão, dông lốc, mưa lớn, lũ quét).

Trong đó, có những cơn bão di chuyển rất nhanh trên biển nhưng lại chậm khi vào đất liền, gây mưa lớn kéo dài. Quy luật về bão cũng đảo lộn, khi cơn bão đầu mùa hướng thẳng vào miền Trung, cuối mùa lại vào miền Bắc - đây là điều hiếm thấy trong lịch sử ở Việt Nam.

Đáng nói hơn, các cơn bão xảy ra gần đây đã gây mưa lớn cực đoan, dẫn đến lũ vượt mức lịch sử trên nhiều tuyến sông (như sông Thương cao hơn lũ năm 1937 là 0,76m, sông Lô vượt mức năm 1969 là 0,90m, sông Bưởi tại Thanh Hóa vượt mức năm 1971 là 0,08m); gây ngập lụt nghiêm trọng.

Cùng với đó, nhiều khu vực liên tiếp hứng chịu các đợt thiên tai, hình thành tình trạng “bão chồng bão, lũ chồng lũ,” mưa lớn kèm theo sấm sét kinh hoàng; rồi lũ quét, sạt lở đất, nhất là tại các tỉnh miền núi và trung du Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ,... đã đe dọa nghiêm trọng đến an toàn giao thông, đê điều, hồ đập; nhiều người, nhà cửa, tài sản bị lũ cuốn trôi.

Chỉ riêng trận mưa lớn sau bão số 11 (bão Matmo) với lượng mưa lớn đã khiến nhiều đô thị lớn phía Bắc (đặc biệt như Thái Nguyên, Cao Bằng, Bắc Ninh, Hà Nội) chìm trong biển nước. Tài sản tích cóp, vay mượn trong chợp mắt trôi theo dòng nước; nhìn đâu cũng cảnh tan hoang, tiếc xót.

Thống kê cho thấy tính đến ngày 9/10, thiên tai trên cả nước đã khiến 238 người chết và mất tích, 367 người bị thương; gần 260.000 ngôi nhà bị hư hỏng, tốc mái; gần 556.000 ha lúa, hoa màu và cây trồng khác bị ngập úng, thiệt hại; hơn 15.000 con gia súc và gần 1,45 triệu con gia cầm bị chết hoặc cuốn trôi; hơn 40.000 ha nuôi trồng thủy sản bị ảnh hưởng.

Tổng thiệt hại do thiên tai từ đầu năm đến nay khoảng 35.000 tỷ đồng.

Theo ước tính, thiệt hại về người do thiên tai từ đầu năm 2025 đến nay tương đương 47% so với cùng kỳ năm 2024, trong khi thiệt hại kinh tế bằng khoảng 37% so với cùng kỳ. Năm 2024, thiên tai đã khiến làm 519 người chết, mất tích (gấp hơn 3 lần so với năm 2023 và 2,5 lần trung bình 10 năm trước đó); 2.212 người bị thương; thiệt hại về kinh tế ước khoảng 91.622 tỷ đồng.

Đó là những con số rất đau lòng. Nhưng thiệt hại vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Thực tế cho thấy con số thiệt hại trên mới chỉ là ước tính, chưa bao gồm hàng chục nghìn tỷ đồng sửa chữa ôtô bị ngập sau mưa lũ ở các tỉnh phía Bắc, đặc biệt là tại các địa phương như Thái Nguyên, Hà Nội.

Tính đến ngày 11/10, mưa lũ đã làm 1.577 nhà bị thiệt hại, hư hỏng nặng; 230.197 nhà bị ngập. (Ảnh: Hòa Nam/Vietnam+)

“Tính sơ bộ, thiên tai năm nay đã kéo giảm 0,2% điểm tăng trưởng của Việt Nam,” Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp nói và cho biết Chính phủ, cộng đồng đã cố gắng nỗ lực vượt qua hàng loạt các cơn bão trong năm 2025, nhưng đến nay đã có những loại hình thiên tai đã vượt quá sức chịu đựng của một nhóm người dân, đặc biệt nhóm yếu thế.

Nâng cao khả năng chống chịu thế nào?

Trong bối cảnh tình hình mưa, lũ được dự báo còn diễn biến phức tạp, theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, “mệnh lệnh sống còn” đặt ra là công tác dự báo, phòng chống thiên tai cần phải luôn sẵn sàng, đảm bảo chuyên nghiệp và thích ứng an toàn hơn.

Đó không chỉ là việc chủ động dự báo, cảnh báo diễn biến thời tiết, thiên tai bằng những hình ảnh minh hoạ dễ hiểu, thể hiện tác động cho từng đối tượng; tăng năng lực của hệ thống chính trị từ sớm, từ xa (nhất là đối với chính quyền địa phương cấp xã, phường), mà ứng phó với biến đổi khí hậu còn là bài toán phát triển bền vững.

Đặc biệt, việc vận dụng linh hoạt phương châm “4 tại chỗ” phải phù hợp với đặc điểm của các hộ dân cư và địa phương, đồng thời phát huy vai trò lực lượng xung kích cơ sở cùng với vai trò của người đứng đầu, để góp phần giảm thiểu thiệt hại do thiên tai trên địa bàn, nhất là đối với khu vực miền núi có địa hình dễ bị chia cắt.

Cùng với đó là việc cần thiết quy hoạch từng vùng hợp lý với điều kiện tự nhiên, thổ nhưỡng, phát triển đô thị thích ứng với biến đổi khí hậu và nhất là xây dựng phương án ứng phó khẩn cấp cho các tình huống thiên tai.

Việc phát triển hạ tầng phải gắn liền với phòng, chống thiên tai; đánh giá, dự báo đầy đủ tác động từ các yếu tố địa chất, dòng chảy trong quá trình xây dựng hệ thống kết cấu hạ tầng khi triển khai các công trình, dự án. Đầu tư cho cơ sở hạ tầng, xây dựng các công trình phòng chống lũ như đê điều, kè biển cần tính đến yếu tố phòng tránh thiên tai ở cấp độ cao.

Quan trọng hơn, thích ứng khí hậu phải được lồng ghép trong chiến lược phát triển quốc gia. Trong đó, tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, năng lượng tái tạo, bảo vệ tài nguyên nước, đất, đặc biệt là tài nguyên rừng (được ví như “lá phổi xanh”) - không còn là sự lựa chọn, mà là điều kiện phát triển, là “mệnh lệnh sống còn.”

Những con số thiệt hại do bão chồng bão, lũ chồng lũ vừa qua không chỉ là sự mất mát lớn về người, tài sản, kinh tế, mà còn là sự gián đoạn sinh kế, nỗi đau trong lòng người dân và sức ì của cả nền kinh tế địa phương.

Bài học nhãn tiền trên càng thêm khẳng định rằng ứng phó chủ động với biến đổi khí hậu không còn là lựa chọn, mà là con đường duy nhất để phát triển bền vững. Chỉ khi biến sự chủ động thành hành động nhất quán, mới thoát khỏi vòng xoáy “thiệt hại - khắc phục - tái thiệt hại.”

Trong bối cảnh đó, chiều nay, Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) sẽ tổ chức Lễ mít tinh hưởng ứng Ngày Quốc tế Giảm nhẹ rủi ro thiên tai và Ngày ASEAN về Quản lý thiên tai với chủ đề: “Đầu tư tăng cường khả năng chống chịu để giảm thiểu rủi ro thiên tai.”

Chủ đề trên cũng là lời kêu gọi hành động quyết liệt, nhằm hướng tới sự thay đổi trong tư duy: “Hãy đầu tư xây dựng khả năng chống chịu ngay từ bây giờ để bảo vệ cộng đồng và tránh phải chi trả những khoản tiền khổng lồ cho việc khắc phục hậu quả thiên tai trong tương lai.”

Về phía Liên hợp quốc tại Việt Nam, Điều phối viên thường trú Pauline Tamesis gửi lời chia buồn sâu sắc tới các gia đình có người thân bị thiệt mạng và những địa phương đang gánh chịu thiệt hại nặng nề do bão, mưa lũ trong thời gian qua.

Bà Pauline Tamesi nhấn mạnh Liên hợp quốc sẽ luôn đồng hành cùng Việt Nam trong các nỗ lực phòng tránh sớm và nâng cao năng lực ứng phó; đồng thời cam kết huy động nguồn lực phù hợp với các ưu tiên của Chính phủ, triển khai các hành động nhanh để đáp ứng nhu cầu cấp thiết.

Trưởng đại diện Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) tại Việt Nam Silvia Danailov, cũng lưu ý tình trạng khẩn cấp sau diễn biến thiên tai vừa qua một lần nữa nhắc nhở về tầm quan trọng của việc đầu tư vào công tác chuẩn bị và ứng phó rủi ro thiên tai, giảm thiểu và xây dựng khả năng phục hồi.

Đã đến lúc, các nhà khoa học, nhà quản lý và cả người dân cần phải chung tay hợp sức không để bị động. Nhà khoa học nghiên cứu, hiến kế để có giải pháp hữu hiệu; nhà quản lý cần lắng nghe, hiệu chỉnh chính sách điều hành thích ứng hướng đến thực tiễn đời sống và trục xoay quanh người dân.

Đặc biệt, mỗi người dân sống ở thời kỳ biến động khôn lường của thời tiết cần chủ động lắng nghe cảnh báo, chủ động phòng ngừa giảm thiệt hại ở mọi cấp độ tại nhà và tham gia với cộng đồng để đắp đê để giữ phố, giữ làng.

Theo Vietnam+