QTO - Hằng năm, vào độ “Tháng bảy nước chảy qua bờ”, trời bắt đầu mưa lớn, nước lụt tràn bờ đê, ruộng lúa, cũng là lúc các loài thủy, hải sản từ phá Hạc Hải đua nhau ngược nước lên đồng. Thời điểm này, người dân sống quanh vùng tạm gác liềm, gác cày, tất bật sắm ngư cụ để đánh bắt cá, tôm…

Dồi dào cá tôm mùa nước nổi

Tháng 7 âm lịch, nông dân vừa thu hoạch xong vụ lúa hè-thu cũng là lúc mưa lớn bắt đầu. Nước lũ từ thượng nguồn sông Kiến Giang, Đại Giang đổ về, tạo thành mùa nước nổi mênh mông trên phá Hạc Hải.

Theo lời kể của các bậc cao niên, vào mùa nước nổi, các loài thủy, hải sản từ vùng đầm phá theo các con hói, rạch nước lội ngược dòng lên phía thượng nguồn. Nắm bắt được tập tính này, người dân lại tất bật bước vào mùa “đơm” cá, tôm, rạm.

Trong ký ức của ông Nguyễn Công Tính (87 tuổi), ở thôn Xuân Bắc 2-Hoa Thủy (xã Lệ Ninh), mùa nước nổi trên phá Hạc Hải luôn mang lại niềm vui cho gia đình ông và người dân quanh vùng. Thời bao cấp, ông Tính là đội trưởng Đội đánh bắt cá tôm của Hợp tác xã (HTX) Xuân Bắc.

Khu du lịch sinh thái Phá Hạc Hải - Ảnh: P.P

Hơn 30 năm không còn làm nghề, nhưng ông Tính vẫn nhớ như in những mùa nước nổi dồi dào tôm cá năm xưa. Khi ấy, đầm phá Hạc Hải có vô vàn sản vật. Dưới nước, không kể xiết các loài tôm, cua, cá, rạm… Trên trời, vô số chim trích, diệc, vịt trời, le le… Chỉ sau một đêm đánh bắt, các xã viên gánh về hàng tấn cá, tôm. Cuộc sống lúc ấy còn nhiều khó khăn, bữa cơm mỗi ngày phải độn thêm khoai sắn, nhưng nhờ nguồn sản vật dồi dào từ đầm phá, bao thế hệ người dân đã được nuôi lớn.

Theo lời ông Tính, ngày trước, để đánh bắt cá trên phá Hạc Hải, người dân chủ yếu dùng các ngư cụ thủ công làm từ tre nứa, trong đó nò là phổ biến nhất. Vào mùa nước nổi, người dân quanh vùng đầm phá Hạc Hải làm hàng trăm, hàng nghìn trộ nò men theo các con hói, lạch nước dọc bờ đê, bờ ruộng để “đơm” cá, tôm ngược dòng.

Trộ nò bao gồm nò và đăng (còn gọi là sáo), được xây dựng theo sơ đồ hình chữ V ngược theo dòng nước, tạo thành một “trận đồ” để đàn cá, tôm, rạm men theo đó mà vào. Cá, tôm khi đã vào nò thì không thoát ra được nhưng không hề bị tổn thương. Vì được đánh bắt theo cách này, sản vật luôn tươi sống và bán được giá cao.

Mai một nghề xưa

Mùa nước nổi năm nay lại về, chúng tôi lang thang đến các làng quê chuyên đánh bắt thủy, hải sản ven phá Hạc Hải, nhưng nghề “đơm” cá, tôm bằng nò giờ đã không còn. Thay vào đó, người làm nghề chủ yếu dùng rập, lưới, những công cụ của thời hiện đại.

Hàng chục năm làm nghề “đơm” nò, đến nay, gia đình bà Nguyễn Thị Toản (70 tuổi) ở thôn An Định-Hồng Thủy (xã Cam Hồng) đã chuyển sang nghề thả rập. Bà Toản cho biết, lúc cao điểm, gia đình bà có đến 50 trộ nò. Mỗi đêm “đơm” nò, gia đình bà thu được hàng chục kg thủy, hải sản, đặc biệt là tôm đất, đặc sản của vùng phá Hạc Hải, kiếm tiền triệu là chuyện thường. Gia đình bà Toản nhờ vậy mà nuôi con cái ăn học, trưởng thành.

Cá chép mùa nước nổi được đánh bắt trên phá Hạc Hải - Ảnh: P.P

Thế nhưng, những năm gần đây, nguồn lợi thủy, hải sản cạn dần, cùng với việc các vùng ruộng lớn quanh phá Hạc Hải đều được người dân “đấu thầu”, nghề “đơm” nò không còn phù hợp, người dân một phần chuyển qua nghề lưới, nghề rập, phần còn lại bỏ hẳn việc đánh bắt để làm công việc khác.  

Dọc theo các làng quê ven phá Hạc Hải, một số ít người vẫn còn làm nghề “đơm” cá ngược nước, nhưng những trộ nò năm xưa giờ được làm bằng lưới thay vì tre, nứa.

Nông dân Nguyễn Công Lý ở thôn Xuân Bắc 2-Hoa Thủy (xã Lệ Ninh) cho biết, gia đình anh đấu thầu ruộng làm lúa, tranh thủ đặt thêm 2 trộ nò bằng lưới quanh ruộng để đơm cá, tôm, kiếm thêm thu nhập. Vào mùa nước nổi, mỗi đêm, ông Lý kiếm được vài ba kg cá tôm, bán được 500-700 nghìn đồng. Nhưng cũng có những ngày cá tôm không có, những chuyến thăm nò cũng không đủ cho gia đình ăn ba bữa trong ngày.

Giữa vùng Vời thuộc đầm phá Hạc Hải, những năm gần đây, vợ chồng anh Nguyễn Công Xuân và chị Đỗ Thị Hòa đã xây dựng nên “Khu du lịch sinh thái Hạc Hải”. Vốn là một nông dân có hơn 30 năm gắn bó với vùng đầm phá này, khu du lịch sinh thái của anh chị “hút khách” không phải bởi cơ sở vật chất hoành tráng mà bởi nét hoang sơ và đặc sản cá, tôm tươi ngon từ chính vùng đầm phá này.

Đến đây, du khách còn được sống lại ký ức xưa qua những nông cụ, ngư cụ truyền thống của những người nông dân sống quanh đầm phá Hạc Hải. Cũng chỉ ở đây, chúng tôi mới gặp lại hình ảnh chiếc nò đan bằng tre và được nghe anh Xuân kể khá chi tiết về kỹ thuật xây trộ nò để “đơm” cá, tôm ngược nước trong mùa nước nổi - ký ức mà giờ chỉ còn trong hoài niệm…

Phan Phương