VOV.VN - Thỏa thuận mua tới 150 tiêm kích Gripen E từ Thụy Điển được kỳ vọng sẽ giúp tăng cường sức mạnh không quân Ukraine và góp phần thay đổi cục diện chiến sự kéo dài hơn 3 năm qua với Nga.

Thụy Điển và Ukraine vừa đạt bước tiến quan trọng trong việc mở rộng năng lực không quân của Kiev khi ký thỏa thuận hướng tới việc mua từ 100 đến 150 tiêm kích đa năng JAS 39 Gripen E – dòng chiến đấu cơ hiện đại nhất của Thụy Điển. Đây cũng là lần đầu tiên một thành viên NATO đề nghị cung cấp cho Ukraine số lượng máy bay chiến đấu lớn như vậy, mở ra cơ hội thay đổi đáng kể cán cân sức mạnh trên không.

Theo Tổng thống Volodymyr Zelensky, thỏa thuận ký ngày 22/10 với Thủ tướng Thụy Điển Ulf Kristersson là “một chương mới đầy ý nghĩa” trong quan hệ song phương và trong cấu trúc an ninh châu Âu nói chung.

Tiêm kích JAS 39 Gripen của Không quân Thụy Điển. Ảnh: Reuters

“Chúng tôi đang mở ra một chương hoàn toàn mới và thực sự có ý nghĩa trong quan hệ giữa Ukraine và Thụy Điển – cũng như với an ninh châu Âu”, ông Zelensky viết trên mạng xã hội X.

“Gripen là những máy bay tuyệt vời – nền tảng hàng không mạnh mẽ có thể đảm nhiệm nhiều loại nhiệm vụ khác nhau. Đây sẽ là sự tăng cường quan trọng cho cả Ukraine, Thụy Điển và châu Âu”, ông Zelensky nhấn mạnh.

Bước tiến lớn của không quân Ukraine

Từ khi xung đột với Nga nổ ra vào tháng 2/2022, Ukraine chủ yếu dựa vào các loại tiêm kích từ thời Liên Xô như Su-27, MiG-29 và oanh tạc cơ Su-24. Tuy nhiên, nhờ sự hỗ trợ của các đối tác phương Tây, Kiev đã dần mở rộng kho khí tài, bổ sung các máy bay tiêu chuẩn NATO như F-16 của Mỹ và Mirage 2000 của Pháp.

Dù vậy, số lượng chiến đấu cơ hiện đại này vẫn còn hạn chế, khiến Ukraine gặp khó trong việc bảo vệ cơ sở hạ tầng trọng yếu trước các đợt tập kích thường nhật của Nga. Theo giới phân tích, việc bổ sung Gripen – dòng tiêm kích đa năng tiên tiến do tập đoàn Saab của Thụy Điển chế tạo – sẽ giúp củng cố đáng kể năng lực phòng không của Ukraine.

Tổng thống Zelensky bày tỏ hy vọng Ukraine có thể nhận và đưa Gripen vào sử dụng ngay trong năm tới. “Đối với quân đội chúng tôi, Gripen là ưu tiên hàng đầu”, ông nói trong cuộc họp báo tại Thụy Điển.

Tuy nhiên, Thủ tướng Thụy Điển Ulf Kristersson lưu ý rằng đây sẽ là “hành trình kéo dài 10 – 15 năm”, đồng nghĩa với việc chưa có kế hoạch giao hàng ngay lập tức.

Đại diện Không quân Ukraine, ông Yurii Ihnat, cũng thừa nhận việc tiếp nhận máy bay từ Thụy Điển “không thể diễn ra sớm”, do các thương vụ như vậy cần phải được thông qua bằng thỏa thuận liên chính phủ, không phải giao dịch thương mại đơn thuần.

Dù còn nghi ngờ về tiến độ bàn giao, các chuyên gia cho rằng ngay cả khi chỉ nhận được phiên bản Gripen C/D đời cũ, sức mạnh không quân của Ukraine vẫn được cải thiện đáng kể.

“Chiến binh thông minh” trên bầu trời

Tiêm kích Saab JAS 39 Gripen được đánh giá là một trong những máy bay chiến đấu linh hoạt và tiết kiệm chi phí nhất thế giới. Nó có thể thực hiện đồng thời nhiệm vụ không đối không, không đối đất và trinh sát chiến thuật.

Phiên bản mới nhất Gripen E sử dụng động cơ General Electric F414G, đem lại khả năng tăng tốc mạnh và leo cao nhanh, đạt tốc độ tối đa Mach 2 (khoảng 2.130 km/h). Buồng lái được trang bị màn hình hiển thị toàn cảnh kỹ thuật số, giúp phi công nắm bắt tình huống chiến đấu theo thời gian thực.

Gripen E còn được tích hợp radar mảng pha chủ động AESA và hệ thống tác chiến điện tử tiên tiến, cho phép đối phó hiệu quả với các mối đe dọa tầm xa. Tháng 5/2025, dòng máy bay này trở thành chiến đấu cơ đầu tiên trên thế giới được điều khiển bởi trí tuệ nhân tạo (AI) – hệ thống “Centaur” đã thực hiện thành công ba chuyến bay thử nghiệm.

So với phiên bản cũ Gripen C/D, bản E/F có trọng lượng cất cánh lớn hơn (16,5 tấn so với 14 tấn), tầm hoạt động xa hơn và hệ thống điện tử vượt trội. Tuy nhiên, ngay cả các biến thể cũ vẫn là tài sản đáng giá cho không quân Ukraine, đặc biệt trong bối cảnh chiến tranh tiêu hao kéo dài.

Gripen có thể mang nhiều loại tên lửa không đối không tầm trung và tầm xa như MBDA Meteor, AIM-120 AMRAAM, IRIS-T và AIM-9 Sidewinder.

Theo chuyên gia quân sự Andrii Kharuk, ưu thế lớn của Gripen so với F-16 là khả năng mang tên lửa không đối không Meteor – loại vũ khí Mỹ chưa thể cung cấp cho Ukraine do không có mẫu tương đương.

Ngoài ra, Gripen còn sở hữu hệ thống trao đổi dữ liệu nội bộ tiên tiến hơn cả Link-16 của Mỹ, vốn đã bị loại bỏ khỏi các tiêm kích F-16 chuyển giao cho Kiev.

Gripen được thiết kế để hoạt động trong điều kiện dã chiến, với đội kỹ thuật nhỏ và thời gian chuẩn bị ngắn. Máy bay có thể cất hạ cánh trên đường cao tốc hoặc bãi đất phẳng, được nạp nhiên liệu và vũ khí nhanh chóng – một lợi thế quan trọng khi Nga thường xuyên tấn công các căn cứ không quân của Ukraine.

“Gripen được thiết kế ngay từ đầu để hoạt động trong điều kiện dã chiến. F-16 cũng có thể làm được, nhưng cần nhiều nhân lực, cơ sở hạ tầng và sự chuẩn bị kỹ lưỡng hơn rất nhiều”, chuyên gia hàng không Gareth Jennings của tạp chí quốc phòng Janes nhận định.

Chi phí vận hành mỗi giờ bay của Gripen chỉ khoảng 8.000 USD, trong khi MiG-29 có thể lên tới 15.000 USD. Thiết kế này phù hợp với chiến lược tác chiến linh hoạt mà Không quân Thụy Điển phát triển từ sau Thế chiến II – duy trì khả năng bảo dưỡng và chiến đấu ngay tại hiện trường.

Phi công Ukraine Vadym Voroshylov cho biết, Gripen có thể sẵn sàng cất cánh trở lại chỉ sau 10 phút hạ cánh, giúp tăng khả năng sống sót trước các đòn tấn công mặt đất của Nga. Thiết kế hốc hút gió hai bên thân cũng giúp giảm nguy cơ hút phải mảnh vỡ từ các sân bay bị tấn công.

Tuy nhiên, Gripen vẫn phụ thuộc vào nhiều linh kiện của Mỹ, trong đó có động cơ, nên Washington có thể có tiếng nói nhất định trong việc xuất khẩu và sử dụng loại máy bay này.

Gripen sẽ đóng vai trò gì trên chiến trường Ukraine?

Trong bối cảnh Nga ngày càng tăng cường sử dụng bom lượn và tên lửa tầm xa, năng lực đánh chặn của Ukraine trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Theo chuyên gia Justin Bronk (Viện RUSI, Anh), những chiếc Gripen trang bị tên lửa Meteor có thể giúp ngăn chặn các oanh tạc cơ Su-34 của Nga, vốn thường phóng bom lượn từ khoảng cách 60 - 100 km sau chiến tuyến.

“Tên lửa Meteor là loại duy nhất có tầm bắn đủ xa để đe dọa máy bay Nga trước khi chúng vào tầm phòng không tiền tuyến”, ông Bronk nói. Với tầm bắn trên 200 km, Meteor còn có thể giúp Ukraine mở rộng khả năng tấn công tới các khu vực biên giới Nga như Bryansk, Kursk, Belgorod, Rostov và Krasnodar.

Dù vậy, chuyên gia Kharuk cảnh báo rằng Gripen không phải “vũ khí kỳ diệu”, mà chỉ là “một công cụ hữu ích giúp Ukraine tăng cường năng lực chiến đấu”.

Tổng thống Zelensky cho biết Ukraine và Thụy Điển đã đạt thỏa thuận nội địa hóa sản xuất Gripen trên lãnh thổ Ukraine, song chưa công bố lộ trình cụ thể.

Theo chuyên gia Kharuk, Ukraine có thể nhận khoảng một tá Gripen đời cũ trong vòng 12 tháng tới, cùng linh kiện và phụ tùng đã được Thụy Điển chuyển giao từ tháng 9/2025.

“Những chiếc máy bay này không chỉ bù đắp cho tổn thất của Không quân Ukraine kể từ đầu chiến sự, mà còn mang lại bước tiến đáng kể về chất lượng”, ông Kharuk nói.

Theo VOV