QTO - Gần hai thập niên hiện diện tại Quảng Trị, Tổ chức Viện trợ Nhân dân Na Uy (NPA) đã trở thành một trong những lực lượng nòng cốt trong công cuộc khắc phục hậu quả bom mìn tại địa phương. Mỗi quả bom được phát hiện, mỗi mét vuông đất được làm sạch không chỉ xóa đi một mối hiểm nguy mà còn mở ra cơ hội sống, sản xuất và phát triển cho hàng nghìn người dân. Bằng sự bền bỉ, chuyên nghiệp, NPA đã và đang góp phần đưa Quảng Trị tiến gần hơn đến mục tiêu “tỉnh an toàn”.

Những cuộc “chạy đua” sinh tử

Chiều 22/11/2025, sau những trận mưa lớn gây xói lở đất dọc bờ suối thôn Cây Tăm, xã Bến Quan, người dân bất ngờ phát hiện một vật thể kim loại lớn lộ ra khỏi lớp bùn đất. Ngay lập tức, thông tin được báo về cơ quan quân sự địa phương. Rạng sáng 24/11/2025, Đội xử lý bom mìn lưu động (EOD) của NPA nhanh chóng có mặt tại hiện trường.

Tuy nhiên, kết quả kiểm tra thực địa cho thấy mức độ nguy hiểm vượt xa dự đoán ban đầu. Đó là một quả bom MK82 nặng 227kg, chứa hơn 87kg thuốc nổ, trong tình trạng đặc biệt bất ổn. Đầu nổ đuôi còn nguyên, trong khi đầu nổ đầu đã bị gãy ngang, quả bom có nguy cơ phát nổ bất cứ lúc nào khi va chạm.

Ưu tiên tuyệt đối an toàn cho cộng đồng, đội EOD quyết định không di dời mà thực hiện hủy nổ tại chỗ. NPA phối hợp cùng chính quyền xã Bến Quan, công an, quân sự địa phương tổ chức phong tỏa khu vực, di dời người dân trong phạm vi nguy hiểm. Đến chiều cùng ngày, quả bom được hủy nổ thành công, trả lại sự bình yên cho thôn Cây Tăm.

Ông Mai Văn Việt, Quản lý hoạt động NPA tại Quảng Trị, cho biết: “Đây là trường hợp cấp bách, đòi hỏi sự phối hợp tuyệt đối do quả bom có sức công phá rất lớn. Việc hủy nổ tại chỗ là bắt buộc để bảo đảm an toàn. Sự đánh giá cao của chính quyền và người dân là nguồn động lực lớn để chúng tôi tiếp tục nỗ lực”.

Đằng sau từng cuộc xử lý khẩn cấp là một hành trình quy mô và bền bỉ, từ khảo sát, lập bản đồ, đến rà phá, xử lý tin báo - Ảnh: T.A

Vụ việc ở Cây Tăm chỉ là một trong hàng chục nghìn lần NPA có mặt kịp thời để bảo vệ tính mạng người dân kể từ khi đặt chân đến Quảng Trị vào năm 2007. Đằng sau từng cuộc xử lý khẩn cấp là một hành trình quy mô và bền bỉ, từ khảo sát, lập bản đồ, đến rà phá, xử lý tin báo, đào tạo cán bộ… Đó là những bước đi nền tảng để biến các vùng đất đầy nguy hiểm thành những cánh đồng, khu dân cư, công trình hạ tầng an toàn.

Những quả bom nằm im lìm dưới lòng đất suốt hàng chục năm đã khiến nhiều vùng quê ở Quảng Trị phải đối mặt với nỗi bất an dai dẳng. Trước thực trạng ấy, NPA đã chung tay cùng chính quyền, các nhà tài trợ và các tổ chức hành động bom mìn khác trong công tác khắc phục hậu quả chiến tranh tại địa phương.

Góp phần đưa Quảng Trị tiến gần mục tiêu “tỉnh an toàn”

Sau khi hòa bình lập lại, Quảng Trị là một trong những địa phương chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của chiến tranh và là tỉnh đứng đầu cả nước về diện tích đất bị ô nhiễm bom, mìn, vật nổ. Dù chính quyền, quân đội và Nhân dân đã nỗ lực xử lý bom mìn còn sót lại để tái định cư, ổn định đời sống, nhưng bom mìn vẫn là mối đe dọa lớn đối với sự an toàn của người dân địa phương trong các hoạt động hằng ngày và là trở ngại lớn cho sự phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh.

Với sự nỗ lực của địa phương và sự quan tâm, hỗ trợ của các bộ, ngành trung ương, từ năm 1996, Quảng Trị là tỉnh đầu tiên được Chính phủ cho phép thí điểm hợp tác với các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ nước ngoài thực hiện các dự án khắc phục hậu quả bom mìn sau chiến tranh, trong đó phải kể đến NPA. Từ khi triển khai hoạt động tại Việt Nam (2007), tổ chức này đã kiên trì thực hiện những công việc đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối và sức bền đáng nể, như: Khảo sát, lập bản đồ, rà phá, xử lý tin báo, đào tạo năng lực cho cán bộ địa phương.

Tại tỉnh Quảng Trị (cũ), từ năm 2007 đến nay, các đội NPA đã đi qua từng triền đồi, cánh rừng, khu dân cư để khảo sát và xác lập bản đồ hơn 619km² đất ô nhiễm bom, đạn chùm. Từ khối dữ liệu đồ sộ ấy, các đội kỹ thuật của NPA lần lượt tiến hành rà phá, góp phần làm sạch 52,2km² và những diện tích được trả lại này nhanh chóng trở thành đất sản xuất, đất ở, đất dành cho các công trình hạ tầng.

Cùng thời gian đó, hơn 16.300 tin báo từ người dân và chính quyền đã được xử lý, từ những quả bom lớn còn nguyên ngòi nổ đến vô số vật liệu chiến tranh nằm rải rác trong rừng, trên nương rẫy. Tổng cộng hơn 137.000 vật liệu nổ đã được thu gom và hủy nổ an toàn, mang lại sự yên tâm trực tiếp cho 126.000 người dân tại các vùng từng chịu nguy cơ cao.

Đặc biệt, năm 2012 đánh dấu một bước ngoặt quan trọng khi NPA hỗ trợ xây dựng Trung tâm Hành động bom mìn Quảng Trị (QTMAC). Từ đó đến nay, QTMAC trở thành “hệ thống thần kinh” kết nối dữ liệu, điều phối hoạt động giữa các tổ chức quốc tế, lực lượng quân đội và chính quyền địa phương. Nhờ trung tâm này, công tác rà phá trong tỉnh vận hành thống nhất, chính xác và liên tục, góp phần gia tăng đáng kể hiệu quả xử lý ô nhiễm.

Đội Xử lý bom mìn lưu động của NPA tham gia vào việc hủy nổ quả bom MK82 tại xã Bến Quan - Ảnh: T.A

Đối với tỉnh Quảng Bình (cũ), dù chỉ mới bắt đầu thực hiện vào năm 2020, NPA đã ghi dấu ấn bằng tốc độ triển khai nhanh, bền vững. Trong thời gian ngắn, tổ chức đã khảo sát và lập bản đồ 194km² đất ô nhiễm bom, đạn chùm, bàn giao đầy đủ dữ liệu cho Trung tâm Điều phối của tỉnh để phân bổ nhiệm vụ rà phá một cách khoa học.

Theo tính toán, khi toàn bộ khu vực này được làm sạch, khoảng 140.000 người dân sẽ được hưởng lợi. Những bản đồ ô nhiễm mà NPA bàn giao đã giúp tỉnh đưa ra các quyết định về việc mở rộng sản xuất, quy hoạch giao thông, xây dựng trường học, triển khai các dự án thủy lợi, những lĩnh vực trước đây thường phải “giẫm chân tại chỗ” vì thiếu thông tin chính xác về bom mìn.

Bà Nguyễn Thị Thùy Trang, Quản lý Chương trình NPA tại Quảng Trị, thừa nhận rằng càng đi sâu vào công việc, khối lượng phải xử lý càng lớn hơn nhiều so với hình dung ban đầu. Nhưng chính điều đó lại khiến họ kiên trì hơn, bởi mỗi khu vực được làm sạch là một cộng đồng được an toàn hơn, một cơ hội phát triển mới được mở ra. Theo bà Trang, hoạt động của NPA tại Việt Nam có được là nhờ nguồn tài trợ từ Chính phủ Hoa Kỳ và Chính phủ Na Uy thông qua đại sứ quán hai nước.

“Hàng nghìn héc-ta đất đã được giải phóng, mang lại điều kiện sản xuất, giảm tai nạn và đóng góp tích cực cho phát triển cộng đồng. Tuy nhiên, trong tổng số 619,5km² đất bị khẳng định ô nhiễm, mới khoảng 260km² được các tổ chức hành động bom mìn tại tỉnh làm sạch, nghĩa là hơn nửa diện tích vẫn đang chờ được rà phá. Nhiều địa phương vẫn còn những khu vực khẳng định ô nhiễm bom mìn, nơi người dân vẫn phải đối mặt với rủi ro khi mở rộng sản xuất hay xây dựng hạ tầng vì nguy cơ tiềm ẩn dưới lòng đất. Chính vì vậy, chúng tôi cam kết tiếp tục đồng hành với Quảng Trị thực hiện chương trình khắc phục hậu quả bom mìn, hoàn thành mục tiêu “tỉnh an toàn””, bà Trang khẳng định.

Tâm An