QTO - Không dừng lại ở hỗ trợ “cần câu” hay “con cá” đơn lẻ, Chương trình mục tiêu quốc gia (CTMTQG) giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025 đang từng bước chuyển hướng mạnh mẽ sang đa dạng hóa sinh kế (ĐDHSK), phát triển các mô hình sản xuất phù hợp với điều kiện từng vùng, từng nhóm đối tượng. Từ đó, tạo sinh kế ổn định, nâng cao năng lực tự vươn lên của người nghèo, cận nghèo, hướng tới mục tiêu giảm nghèo thực chất và lâu dài.

Khi sinh kế được trao đúng chỗ

Gia đình anh Nguyễn Văn Khuyên, ở bản Cây Sú, xã Trường Sơn, từng nhiều năm liền thuộc diện khó khăn, thu nhập chỉ trông chờ vào nương rẫy. Năm 2024, anh Khuyên được hỗ trợ 5 triệu đồng để mua lợn giống phát triển sinh kế, đồng thời sửa sang chuồng trại, học cách chăm sóc, phòng bệnh theo hướng dẫn của cán bộ kỹ thuật. Không phụ công người nuôi, lứa lợn đầu tiên xuất chuồng cho anh khoản tiền đủ để  trang trải sinh hoạt và tái đàn. “Có đồng ra đồng vào mình mới mạnh dạn tính tiếp”, anh Khuyên cười bảo. Hiện tại, với mô hình chăn nuôi ổn định, kinh tế gia đình anh đã bớt chật vật hơn, đời sống cũng được nâng lên đáng kể.

Chủ tịch UBND xã Trường Sơn Hoàng Mạnh Hà cho biết: Xã luôn xác định rõ, sinh kế muốn bền thì phải chọn đúng mô hình, đúng đối tượng và theo sát quá trình triển khai. Trước mỗi đợt hỗ trợ, chính quyền xã đều rà soát kỹ nhu cầu của từng bản, từng hộ dân, ưu tiên những hộ thực sự có quyết tâm làm ăn, có điều kiện sản xuất, chăn nuôi phù hợp, đồng thời chủ động phối hợp với cán bộ khuyến nông, thú y bám sát cơ sở, hướng dẫn kỹ thuật chăn nuôi, phòng chống dịch bệnh, hạn chế rủi ro cho người dân.

Việc đa dạng hóa sinh kế, phát triển mô hình giảm nghèo tác động trực tiếp đến đời sống của người dân, đặc biệt ở các địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn - Ảnh: T.A

Là xã miền núi khó khăn, Trường Sơn được tỉnh quan tâm đầu tư cho công tác giảm nghèo. Trước sáp nhập, năm 2022, xã Trường Sơn cũ được phân bổ 200 triệu đồng để hỗ trợ sinh kế cho 17 hộ ở bản Cây Sú; năm 2023, nguồn vốn tăng lên 827 triệu đồng để hỗ trợ chăn nuôi cho 21 hộ ở bản Khe Cát, 17 hộ ở bản Cổ Tràng và 32 hộ ở bản Cây Cà. Đến năm 2024, xã tiếp tục được phân bổ hơn 1,06 tỉ đồng, hỗ trợ chăn nuôi cho 19 hộ ở bản Chân Trộng, 17 hộ ở Đá Chát, 19 hộ ở Thượng Sơn, 17 hộ ở Trung Sơn và 13 hộ ở bản Sắt. Không dừng lại ở hỗ trợ hộ đơn lẻ, xã còn được phân bổ thêm 1,8 tỉ đồng để triển khai các mô hình sinh kế tập trung gồm chăn nuôi lợn, dê sinh sản, tạo bước chuyển từ hỗ trợ manh mún sang tổ chức sản xuất có quy mô.

Xã Trường Xuân cũ cũng được đầu tư nguồn lực tương đồng. Từ 200 triệu đồng năm 2022 để hỗ trợ sinh kế cho 17 hộ ở bản Cây Sú, đến 827 triệu đồng năm 2023 và hơn 1,064 tỉ đồng năm 2024 để hỗ trợ chăn nuôi cho các hộ ở các bản: Khe Cát, Cổ Tràng, Cây Cà, Chân Trôộng, Đá Chát, Thượng Sơn, Trung Sơn và bản Sắt. Đồng thời, xã cũng được phân bổ 1,8 tỉ đồng để triển khai mô hình chăn nuôi lợn và dê sinh sản theo hướng tập trung, từng bước hình thành sinh kế ổn định cho người dân.

Sau sáp nhập, xã Trường Sơn kế thừa toàn bộ kết quả từ 2 xã cũ và tiếp tục đổi mới cách làm. Năm 2025, xã được phân bổ 1,28 tỉ đồng, trong đó đã giải ngân gần 496 triệu đồng để hỗ trợ 2 tổ hợp tác triển khai mô hình chăn nuôi gà ri lai thương phẩm. Việc chuyển sang hỗ trợ theo tổ hợp tác cho thấy việc giảm nghèo không chỉ giúp từng hộ đơn lẻ mà hướng tới liên kết sản xuất, nâng cao hiệu quả và tính bền vững.

Từ xã Trường Sơn nhìn rộng ra có thể thấy, công tác giảm nghèo trên địa bàn tỉnh đang chuyển từ hỗ trợ trước mắt sang tạo sinh kế lâu dài. Nguồn vốn của CTMTQG giảm nghèo bền vững được phân bổ về cơ sở, theo từng mô hình cụ thể, bám sát điều kiện thực tế của từng vùng. Nhờ đó, cơ cấu kinh tế nông thôn từng bước dịch chuyển theo hướng sản xuất hàng hóa, gắn nông nghiệp với dịch vụ, nâng cao thu nhập cho người dân.

“Đòn bẩy” giảm nghèo

Trong CTMTQG giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021-2025, Tiểu dự án 2 (thuộc Dự án 3)-ĐDHSK, phát triển mô hình giảm nghèo đã và đang khẳng định vai trò như một đòn bẩy quan trọng, tác động trực tiếp đến đời sống của người dân, đặc biệt ở các địa bàn vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, qua đó, giúp người dân có việc làm, thu nhập và từng bước thoát nghèo một cách bền vững.

Triển khai Tiểu dự án 2, tỉnh Quảng Bình cũ được phân bổ gần 59,7 tỉ đồng, trong đó đã giải ngân hơn 41,8 tỉ đồng, đạt 70,1% kế hoạch. Từ nguồn lực này, 185 mô hình sinh kế đã được triển khai, thu hút 4.498 hộ dân tham gia, trong đó phần lớn là hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ mới thoát nghèo. Những mô hình này không chỉ giúp người dân cải thiện thu nhập trước mắt mà còn tạo tiền đề để tổ chức lại sản xuất ở vùng khó khăn.

Tại tỉnh Quảng Trị cũ, quy mô triển khai lớn hơn, với tổng kinh phí phân bổ gần 139 tỉ đồng. Đến cuối năm 2024, tỉ lệ giải ngân đạt trên 50% và ước đến hết năm 2025 đạt gần 77% kế hoạch giai đoạn. Từ nguồn lực này, 234 mô hình, dự án giảm nghèo đã được xây dựng và triển khai, với sự tham gia của gần 4.900 hộ dân. Cùng với hỗ trợ giống, vốn và vật tư, công tác tập huấn, chuyển giao khoa học kỹ thuật, dạy nghề cũng được lồng ghép, góp phần nâng cao năng lực sản xuất cho người dân.

Theo đánh giá của lãnh đạo nhiều địa phương, việc ĐDHSK, phát triển mô hình giảm nghèo đã góp phần quan trọng vào việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn, cải thiện điều kiện sống, tạo việc làm và tăng thu nhập cho người dân. Đáng chú ý, chương trình còn tạo chuyển biến trong nhận thức, tạo động lực để nhiều hộ nghèo chủ động vươn lên, thậm chí tự nguyện xin thoát nghèo, trở thành những nhân tố tích cực trong cộng đồng.

Tuy vậy, thực tiễn triển khai cũng cho thấy không ít thách thức. Một số mô hình sinh kế chưa thực sự bền vững, thiếu tiêu chí giám sát sau hỗ trợ; tỉ lệ hộ thoát nghèo bền vững từ mô hình còn thấp, vẫn phụ thuộc nhiều vào nguồn lực nhà nước, việc sáp nhập đơn vị hành chính và tổ chức vận hành chính quyền địa phương 2 cấp cũng khiến đội ngũ cán bộ làm công tác giảm nghèo ở cơ sở bị xáo trộn, ảnh hưởng đến tính liên tục của chương trình... “Những vấn đề đặt ra cho thấy, để việc ĐDHSK, phát triển mô hình giảm nghèo thực sự phát huy vai trò trong giảm nghèo bền vững, cần tiếp tục hoàn thiện cách làm, lựa chọn mô hình sát thực tế hơn, tăng cường liên kết chuỗi giá trị, nâng cao năng lực cán bộ cơ sở và huy động thêm nguồn lực xã hội. Chỉ khi sinh kế gắn chặt với thị trường và được tổ chức bài bản, mục tiêu giảm nghèo bền vững mới có thể đi đến tận gốc”, Phó Chủ tịch UBND xã Thượng Trạch Nguyễn Trường Chinh nhận định.

Tâm An