QTO - Hiện đang là thời điểm thu hoạch sắn nguyên liệu, nhưng ở nhiều vùng trồng trọng điểm phía Tây Nam của tỉnh, không khí lại khá trầm lắng. Năng suất giảm mạnh, tỉ lệ tinh bột sụt giảm, trong khi giá thu mua không khởi sắc so với các niên vụ trước khiến nông dân rơi vào cảnh thất thu nặng nề.

Năng suất giảm mạnh

Ông Trần Chính, một trong những hộ trồng sắn lâu năm ở thôn Thanh Ô, xã Lìa, cho biết, chưa năm nào năng suất sắn lại thấp như năm nay, ước tính chỉ đạt khoảng 12-13 tấn/ha. Không chỉ giảm sản lượng, thời tiết mưa nhiều còn làm cây sắn bị chết thân, thối củ khá nhiều nên tỉ lệ tinh bột thấp, chỉ đạt khoảng 25%-27%.

Theo ông Chính, hiện tại sắn nguyên liệu có tỉ lệ tinh bột từ 30% trở lên được thương lái thu mua với giá từ 1.800-2.100 đồng/kg, còn dưới mức này thì giá bán rất thấp. Chưa kể để thu hoạch còn phải thuê nhân công với giá từ 150.000-200.000 đồng/ngày/người. Tính ra sau khi trừ các khoản chi phí, người trồng không có lãi. “Năng suất thấp, chất lượng giảm, bán không đủ chi phí. Tôi đang tính để vậy, chứ thu hoạch xong còn lỗ thêm. Vụ sau chắc bỏ sắn, chuyển sang trồng chuối hoặc cao su thôi”, ông Chính than thở.

Thu hoạch sắn tại xã Lìa - Ảnh: L.A

Thực tế không chỉ riêng gia đình ông Chính. Tại thôn A Quan, xã Lìa, ông Hồ A Làng cho biết 1ha sắn của gia đình ông năm ngoái thu được 12 tấn củ nhưng năm nay do mưa kéo dài khiến củ thối gần một nửa, ước tính chỉ còn khoảng 6-7 tấn. Dù thất thu, ông Làng vẫn phải nhờ người thân thu gom vì “bỏ đi thì tiếc”, nhưng ông thở dài: “Nếu cứ thế này thì chỉ vài năm nữa, chắc dân ở đây quay lưng với cây sắn”.

Theo nhiều hộ dân, phần lớn diện tích sắn tại khu vực này được đồng bào trồng theo tập quán cũ, ít bón phân và gần như không thâm canh nên đất bạc màu, năng suất giảm dần qua từng vụ. Nhiều vườn trước đây đạt 38-40 tấn/ha, nay chỉ còn 10-12 tấn/ha. Đặc biệt, niên vụ năm nay, bệnh khảm lá tiếp tục hoành hành, cộng với mưa lớn kéo dài khiến sắn thối củ hàng loạt, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng và sản lượng thu hoạch cũng như thu nhập của người trồng sắn.

Giám đốc Nhà máy tinh bột sắn Hướng Hóa Lê Ngọc Sáng cho hay, nhà máy hiện có vùng nguyên liệu gần 10.000ha. Hiện nhà máy đang thu mua từ 900-1.000 tấn sắn nguyên liệu mỗi ngày với giá 2.200 đồng/kg đối với sắn đạt tỉ lệ 30% tinh bột, tương đương cùng kỳ niên vụ 2023-2024.

Tuy nhiên, qua khảo sát của đơn vị, năng suất thu hoạch và sản lượng sắn đạt chất lượng của người trồng sắn năm nay thấp hơn rất nhiều so với năm trước vì bệnh khảm lá và thối củ. Dù vậy, doanh nghiệp vẫn đang phải tăng cường thu mua để hạn chế tình trạng sắn để lâu dưới đất càng hư hỏng, ảnh hưởng đến thu nhập của người trồng sắn.

Theo Chi cục trưởng Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Bùi Phước Trang, niên vụ 2024-2025, toàn tỉnh trồng hơn 20.000ha sắn, trong đó có khoảng 30% diện tích bị nhiễm bệnh khảm lá ở các mức độ khác nhau; năng suất dự ước chỉ đạt 18-20 tấn/ha. Mặt khác, đợt mưa kéo dài trùng thời điểm thu hoạch càng khiến diện tích sắn bị thối củ gia tăng, chất lượng giảm sâu. Với tình hình hiện nay, hiệu quả từ cây sắn niên vụ này được đánh giá là khá thấp trong nhiều năm trở lại đây.

Cấp thiết công nhận giống sắn kháng bệnh

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hồng Phương cho biết, xác định giống sắn mới kháng bệnh là yếu tố then chốt để vực dậy cây sắn, sở đã chỉ đạo Chi cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật nghiên cứu, trồng thử nghiệm thành công giống sắn HN1 với kết quả rất khả quan.

Cụ thể, giống này có khả năng kháng bệnh khảm lá tốt, năng suất đạt 30-35 tấn/ha, hàm lượng tinh bột từ 26%-30%, có tiềm năng thay thế giống sắn KM94 được trồng đại trà nhưng đang sa sút hiện nay. Tuy nhiên, theo bà Phương, dù đạt nhiều chỉ tiêu kỹ thuật, giống sắn HN1 vẫn chưa được công nhận lưu hành tại các tỉnh Bắc Trung bộ. Điều này gây khó khăn cho các địa phương muốn nhân rộng sản xuất giống mới nhằm giảm thiểu thiệt hại do dịch bệnh.

Năng suất sắn sụt giảm do nhiễm bệnh khảm lá - Ảnh: L.A

“Trong bối cảnh nhiều giống sắn cũ như KM94 đang mất dần ưu thế, năng suất thấp, bị bệnh khảm lá gây hại nặng nhiều năm liên tiếp, việc sớm công nhận và cho phép lưu hành các giống sắn mới như HN1, HN5, HN36 đã chứng minh khả năng kháng bệnh tốt tại nhiều vùng trồng sắn trong cả nước, khu vực miền Trung, đặc biệt là Quảng Trị, được xem là cấp thiết để khôi phục vùng nguyên liệu, ổn định sản xuất cho cả nông dân và nhà máy chế biến”, bà Phương nhấn mạnh.

Cũng theo bà Phương, trong nhiều năm qua, cây sắn đã đóng vai trò quan trọng trong sản xuất nông nghiệp của tỉnh, đặc biệt là đối với đồng bào dân tộc thiểu số Vân Kiều, Pa Kô ở các địa phương phía Tây Nam của tỉnh. Tuy nhiên, trước tình trạng năng suất giảm sâu, bệnh khảm lá gây hại nặng và thiệt hại do thời tiết diễn biến bất thường, cây sắn đang đứng trước nguy cơ mất vị thế. Do vậy, cùng với việc đưa giống sắn mới kháng bệnh vào sản xuất, ngành Nông nghiệp khuyến cáo người trồng sắn cần thay đổi tập quán canh tác, tăng cường thâm canh, bón phân hợp lý, luân canh đất nhằm cải thiện độ phì đất, hạn chế sâu bệnh và nâng cao năng suất.

Cụ thể, trước mắt cần tập trung thu hoạch những diện tích sắn chưa thu hoạch để tránh hư hỏng. Tổ chức vệ sinh đồng ruộng trước khi bước vào niên vụ mới, đặc biệt là thu gom toàn bộ tàn dư cây sắn của niên vụ trước để tiêu hủy; hướng dẫn người trồng sắn sử dụng giống sắn sạch bệnh, giống được lấy từ những vùng chưa bị bệnh khảm lá sắn. Đồng thời tập trung chăm sóc, tăng cường sử dụng phân hữu cơ để giúp cây sắn sinh trưởng tốt, đủ sức đề kháng với sâu bệnh, nhất là bệnh khảm lá. Về lâu dài, đơn vị sẽ phối hợp với các địa phương, nhất là những địa phương có diện tích sắn bị nhiễm bệnh nặng để khảo nghiệm, hỗ trợ kỹ thuật nhằm từng bước đưa các giống sắn mới kháng bệnh vào thay thế. Đây được xem là giải pháp căn cơ nhằm nâng cao năng suất, chất lượng và ổn định thu nhập cho người trồng sắn.

Lê An