QTO - Giữa những đại lộ dẫn ra thế giới, vẫn có một lối nhỏ mà ông luôn đau đáu trở về, đó là quê nhà. Cũng từ những lần trở về ấy, ông lại tìm thấy cho mình một động lực mới: Cống hiến cho quê hương bằng chính tài năng và trí tuệ. Trong cuộc trò chuyện cùng phóng viên (P.V) Báo và phát thanh, truyền hình Quảng Trị, Giáo sư, Tiến sĩ khoa học Nguyễn Ngọc Thành - người Việt Nam đầu tiên được phong học hàm Giáo sư cấp Nhà nước tại cả Ba Lan và Việt Nam - đã chia sẻ về một hành trình đặc biệt: Đi xa để thế giới biết đến Việt Nam, rồi trở về để quê hương được kết nối với thế giới.

- P.V: Thưa Giáo sư, từ một làng quê nghèo ở miền Trung, ông đã đi qua nhiều cột mốc quan trọng: Học Trường THPT Quốc học Huế, rồi du học tại Ba Lan từ năm 1980. Vậy điều gì là nền tảng giúp ông theo đuổi con đường khoa học lâu dài?

- GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành: Tất cả đến một cách tự nhiên. Những năm học lớp chuyên Toán và tuổi thơ gắn với cha tôi - một giáo viên Toán - đã sớm nuôi dưỡng niềm say mê trong tôi. Khi bước vào đại học, tôi còn rất trẻ, chưa thật rõ ràng định hướng tương lai. Lúc đó, tôi được Nhà nước cử đi học ngành Khoa học máy tính - một lĩnh vực còn mới mẻ nhưng tôi nhận ra nó mở ra nhiều triển vọng và cơ hội để mình có thể đóng góp cho quê hương, đất nước và cho khoa học.

- P.V: Giữa rất nhiều lựa chọn, vì sao ông lại gắn bó với khoa học, thay vì một con đường khác?

- GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành: Với tôi, khoa học giống như một định mệnh. Từ những năm cấp 2, tôi đã say mê tìm tòi những điều mới mẻ trong Toán học, không chỉ dừng lại ở việc giải bài tập. Lên cấp 3, học chuyên Toán ở Trường THPT Quốc học Huế, rồi khi vào đại học, tôi có điều kiện để tự khẳng định, tự đặt vấn đề và nghiên cứu. May mắn lớn nhất của tôi là trong thời gian học đại học và làm nghiên cứu sinh, tôi gặp một Giáo sư người Ba Lan có niềm đam mê mãnh liệt với khoa học. Sự đồng hành và truyền cảm hứng từ ông đã giúp tôi nuôi dưỡng và phát triển niềm đam mê của mình.

GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành được Tổng thống Ba Lan trao Huân chương Công trạng hạng Nhất năm 2023 - Ảnh: Nhân vật cung cấp

- P.V: Con đường khoa học vốn không dễ dàng. Có bao giờ ông nghĩ đến việc dừng lại, chuyển sang một lĩnh vực khác đơn giản hơn?

- GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành: Tôi sống ở Ba Lan những năm 90, thời kỳ đất nước chuyển đổi chế độ, kinh tế vô cùng khó khăn. Thu nhập của giới khoa học lúc ấy rất thấp, có lúc tôi cảm thấy không thể tiếp tục vì cuộc sống tối thiểu cũng khó đảm bảo. Và tôi đã từng nghĩ đến việc từ bỏ. Nhưng chính vợ tôi - một người học ngành Tâm lý - đã nói: “Anh cần phải làm những điều mà anh giỏi nhất”. Tôi hiểu rằng điều tôi làm tốt nhất chính là nghiên cứu khoa học. Nhìn lại, đó là quyết định may mắn nhất của cuộc đời.

- P.V: Với hơn 500 công trình khoa học, hàng chục tiến sĩ do ông hướng dẫn, vai trò lãnh đạo tại nhiều hội đồng quốc tế…, theo ông, thành tựu nào có ý nghĩa bền vững nhất?

- GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành: Tôi đặc biệt trân trọng chuỗi hội thảo quốc tế về hệ thống thông tin thông minh (ACIIDS) mà tôi sáng lập năm 2009, tổ chức lần đầu tại Trường đại học Quảng Bình. Đây là môi trường học thuật quốc tế để các nhà khoa học gặp gỡ, trao đổi, từ đó hình thành những kết nối lâu dài. Nhờ đó, chúng tôi đã đưa gần 20 nghiên cứu sinh Việt Nam sang làm tiến sĩ tại các trường đại học hàng đầu châu Âu, châu Á, đồng thời mở rộng kết nối giữa các trường đại học Việt Nam với thế giới. Đến nay, chuỗi hội thảo này vẫn tiếp tục được duy trì.

- P.V: Như ông vừa chia sẻ, không chỉ đưa tri thức toàn cầu về Việt Nam, giáo sư còn đưa nhiều sự kiện khoa học lớn về tổ chức tại quê hương. Điều gì thôi thúc ông làm điều đó?

- GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành: Điều thôi thúc lớn nhất chính là mong muốn thế hệ trẻ Việt Nam có điều kiện phát triển khoa học. Từ khi học ở nước ngoài, tôi luôn nghĩ rằng mình có nghĩa vụ hỗ trợ thế hệ kế cận. Một đất nước chỉ có thể phát triển bền vững nếu biết đầu tư cho khoa học. Đó là động lực lâu dài để tôi đỡ đầu cho nhiều chuỗi hội thảo tại Việt Nam và trực tiếp hướng dẫn các nghiên cứu sinh trẻ.

GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành chuyện trò cùng sinh viên Trường đại học Quảng Bình-Ảnh: D.H

- P.V: Vậy ông nghĩ rằng đâu là yếu tố quyết định thành công của một nhà khoa học?

- GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành: Khoa học trước hết là tạo ra tri thức mới, vì thế đam mê là điều tiên quyết. Bên cạnh đó, cần nỗ lực, kiên trì, quyết tâm và đặc biệt là sự bền bỉ. Hiện nay, liêm chính khoa học là vấn đề được nhấn mạnh. Nếu một nhà khoa học thiếu trung thực, muốn thành công nhanh chóng, chắc chắn sẽ vi phạm đạo đức nghiên cứu. Cuối cùng, khoa học không thể thực hiện đơn độc, cần sự cởi mở, hợp tác và một môi trường để trao đổi cùng các cộng sự.

- P.V: Gần nửa thế kỷ sống xa quê nhưng ông vẫn giữ chất giọng miền Trung đặc trưng. Việc gìn giữ ngôn ngữ và văn hóa Việt có ý nghĩa như thế nào với ông?

- GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành: Suốt mấy chục năm ở nước ngoài, dù các con tôi đều sinh ra tại đó, tôi vẫn luôn tâm niệm phải giữ gìn văn hóa và ngôn ngữ Việt Nam. Bởi thực chất, chúng tôi vẫn là người Việt. Một người Việt mà đánh mất ngôn ngữ và văn hóa của mình thì chẳng khác nào “lơ lửng”, không biết mình thuộc về đâu. Vì vậy, trong gia đình tôi, việc gìn giữ yếu tố văn hóa Việt luôn được đặt lên hàng đầu. Trong mỗi người xa quê như chúng tôi, có thể thấy rõ sự giao thoa của hai nền văn hóa là châu Á và châu Âu. Và nếu biết trân trọng, giữ gìn thì đó chính là một lợi thế trong ứng xử, giao lưu với bạn bè quốc tế.

- P.V: Người ta thường gọi ông là “lưỡng quốc giáo sư”. Còn với chính cảm nhận của mình, ông tự định danh mình là ai?

 - GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành: Trước hết, tôi luôn xem mình là một người Việt Nam. Ở nước ngoài, họ gọi tôi là giáo sư Ba Lan nhưng vẫn là hình ảnh một giáo sư mang dáng dấp Việt Nam. Cảm nhận mình là ai rất quan trọng, bởi dù trong môi trường nào thì gốc rễ dân tộc vẫn định hình bản sắc của tôi. Với các đồng nghiệp quốc tế, điều họ quan tâm trước hết là nền tảng khoa học nhưng trên tất cả, tôi vẫn luôn tự hào khẳng định: Tôi là một người Việt Nam.

- P.V: Nếu gửi một thông điệp đến các bạn sinh viên, kỹ sư trẻ, ông sẽ nói gì?

- GS.TSKH Nguyễn Ngọc Thành: Các bạn đang sống trong một giai đoạn vừa nhiều cơ hội, vừa đầy thách thức. Đây là thời điểm mà thế hệ trẻ có thể làm được rất nhiều điều nếu biết tận dụng. Trí tuệ nhân tạo mang lại những tiềm năng to lớn nhưng cũng đồng thời đặt ra nguy cơ thay thế con người ở nhiều lĩnh vực. Vì thế, điều quan trọng là phải biết nắm bắt, học hỏi và sử dụng AI như một công cụ để phát triển bản thân, từ đó khẳng định vị trí và vai trò của mình trong xã hội.

- P.V: Cảm ơn ông vì những chia sẻ ý nghĩa này!

 Diệu Hương (thực hiện)