QTO - Ba Đồn-vùng đất bên dòng sông Gianh hiền hòa, không chỉ nổi tiếng bởi truyền thống văn hóa lâu đời, cảnh sắc thanh bình mà còn làm nên thương hiệu riêng nhờ kho tàng ẩm thực dân dã phong phú mà đậm đà bản sắc. Ẩm thực nơi đây không cầu kỳ, không kiểu cách nhưng chứa đựng cả một trời thương nhớ bởi mỗi món ăn đều kết tinh từ bàn tay khéo léo của những người phụ nữ dịu dàng, duyên dáng, cần mẫn và nghĩa tình. Những món ăn dân dã như bánh đa, bánh đúc, bánh xèo, cháo canh…, đều mang hồn cốt của một miền quê gió Lào cát trắng. Trong muôn vàn hương vị ấy, có một món ăn giản dị, làm nên niềm tự hào của người dân Ba Đồn, đó là món xôi ram.

Với người Ba Đồn, xôi ram là tên gọi quen thuộc, là một chỉnh thể ẩm thực đầy duyên dáng, vừa dân dã mà lại rất hấp dẫn. Cái độc đáo của món ăn này không chỉ nằm ở sự kết hợp thú vị giữa cái dẻo thơm của xôi và cái giòn rụm, đậm đà của ram, mà còn ở cách người dân nơi đây tạo nên nó-mộc mạc, tỉ mỉ và đậm tình.

Để có xôi ngon dẻo, nếp phải chọn được loại nếp thơm, trắng mẩy, ngâm nước ấm qua đêm rồi đem hong bằng nồi, hay bằng chõ. Khi xôi vừa chín tới thì đảo đều cho tơi, để không bị vón cục, rồi ủ kín trong khăn để xôi được nóng. Xôi ấy không cần thêm mỡ hay đậu, không màu mè, chỉ đơn sơ là nếp chín dẻo thơm, ăn hoài không ngán. Điều đặc biệt là người Ba Đồn ăn rất sành. Đó là, xôi phải được ăn kèm với ram!

Ram-người miền Bắc thường gọi là chả cuốn, là món ăn khá phổ biến của người miền Trung, nhưng món ram Ba Đồn thì không thể lẫn vào đâu được. Món ram làm rất công phu mà vẫn giữ được cái mộc mạc thường ngày. Thịt lợn được chọn phần nạc vai hoặc nạc mông, băm nhuyễn. Khách du lịch đến nơi đây, thưởng thức ram Ba Đồn là nhớ mãi.

Bởi những người chuyên làm ram họ thường dùng phương pháp băm thủ công hơn là xay. Thịt băm có vị dai, ngọt, còn thịt xay thường mềm nhũn, cảm giác không ngon bằng. Thịt sau khi băm trộn cùng gia vị: Hành tím, tiêu, bột canh, ướp khoảng 15 phút đem cuốn trong bánh tráng mỏng, được tráng bằng thủ công, vừa dẻo, vừa dai, khi rán lên có độ giòn vàng ruộm mà không hề vỡ vụn.

Xôi ram-món ăn dân dã, hấp dẫn - Ảnh: T.Đ

Ngày xưa, chỉ đến ngày giỗ, Tết mới có xôi ram. Chợ Đồn cũng có bán xôi ram dạo nhưng thỉnh thoảng mạ mới cho mấy hào mua một gói xôi ram bọc trong lá chuối, ăn mà nhớ mãi đến bây giờ. Trẻ con mê tít cái vị thơm dẻo của xôi, vị béo, giòn tan của ram; người lớn lại chuộng cái đậm đà mộc mạc; còn khách thập phương về chợ phiên ăn món xôi ram Ba Đồn như một đặc sản. Ngày nay trước các cổng trường học nhiều nơi, người ta cũng bán xôi ram, tôi cũng hòa đồng cùng các cháu để thưởng thức cho biết, nhưng chẳng có nơi nào xôi ram đậm đà như ở Ba Đồn.

Người Ba Đồn thường ăn sáng theo cách rất dân dã, nếu ăn cháo canh kèm với ram thì vào quán. Cái âm thanh ram rán xèo xèo vang lên, thơm lừng cả không gian. Khi ram vừa chín vàng giòn, người chủ quán khéo léo gắp ra cho ráo mỡ. Những dĩa ram vàng ruộm, dài chừng ngón tay cái, giòn tan bên ngoài, nhưng bên trong vẫn giữ được độ mềm ngọt của thịt, ấy là sức hấp dẫn của món ram. Nếu thích món xôi ram thì vào quán cóc ven đường, vỉa hè. Ở đó có bánh cuốn, bánh xèo, bánh tráng, bánh ướt, có cả xôi ram.

Ăn xôi ram cũng phải biết cách mới ngon, lấy nắm xôi nhỏ, kẹp cái ram rồi đưa lên miệng, ăn từng miếng nhỏ để thưởng thức cái vị dẻo thơm của xôi quyện với vị béo, giòn và đậm đà của ram. Chấm xôi với muối lạc hay ăn kèm ram thì tùy sở thích. Có người lấy bánh phồng tôm, kẹp xôi ram; có người thích nắm bằng tay, vo tròn xôi, cuốn ram chấm với nước mắm chanh tỏi ớt, thứ nước chấm cay nồng mà đậm đà hương vị của người miền Trung. Dù cách nào thì món xôi ram vẫn là đặc sản của vùng đất Ba Đồn được nhiều người ưa thích.

Ngày nay, món xôi ram đã vượt ra khỏi khuôn khổ của những mâm cơm cúng ngày giỗ, ngày Tết, để hiện diện một cách trang trọng và gần gũi trong các dịp cưới hỏi, tân gia, hiếu hỉ… Không chỉ dừng lại ở bữa cơm gia đình, nhiều nhà hàng, quán ăn cũng đưa xôi ram vào thực đơn như một món đặc trưng, được thực khách gần xa ưu tiên lựa chọn. Xôi ram không đơn thuần là món ăn, mà còn mang trong mình giá trị tinh thần sâu sắc, là sợi dây gắn kết giữa hiện tại với quá khứ, giữa con người với quê hương.

Trong bức tranh ẩm thực của vùng đất Ba Đồn, xôi ram tuy mộc mạc nhưng mang hồn cốt riêng. Ẩm thực nơi đây không phô trương, không ồn ào, nhưng chính vẻ chân chất, bình dị lại tạo nên nét duyên thầm để rồi cứ nhớ và mang theo. Món xôi ram giản dị mà đậm đà ấy chính là một mảnh ghép không thể thiếu, góp phần làm nên bản sắc ẩm thực đặc trưng của Ba Đồn phong phú, gắn bó với đời sống thường nhật.

Xôi ram-một món ăn, một ký ức giản dị mà thấm sâu đến tận đáy lòng. Đó là hương vị thân quen gắn bó suốt bao tháng năm. Đó cũng là tình cảm mộc mạc, chân thành và bền bỉ như chính con người Ba Đồn chịu thương chịu khó, dân dã mà đậm đà hương vị tình quê.

Trần Đình