icon facebook Facebook icon phone Liên hệ
icon category Chuyên mục

Một làng lúa ở cạnh làng hoa

  • 15:42, 28/07/2025
  • icon gmail
  • icon facebook
  • icon youtube

 

N

dsdfbsdf
dsdfbsdf

Có bài viết về làng xã Quảng Trị trên tạp chí địa phương cho biết: theo sách “Ô châu cận lục” của Dương Văn An, vào giữa thế kỷ XVI, huyện Võ Xương có 59 xã/làng thì trên đất Đông Hà đã có các làng/xã như sau: Hướng Ngao (sau đổi là Điếu Ngao), Hạ Đô, Thượng Đô (sau đổi là Thượng Nghĩa)...

Đông Hà thời các chúa Nguyễn theo Lê Quý Đôn trong sách “Phủ biên tạp lục” là đất của hai tổng An Đôn và tổng An Lạc thuộc huyện Đăng Xương, phủ Triệu Phong, xứ Thuận Hoá. Thuộc tổng An Đôn có các xã, phường sau: Vĩnh Phúc (tức Vĩnh Phước), Lai Phúc (tức Lai Phước), Vân An, Đại Áng, Trung Chỉ, Lập Thạch, Phú An, Lãng Phúc, Điếu Ngao, Đông Hà, Liên Trì (tức Tây Trì), Đông Vu (tức Đông Lai), Thượng Đô (tức Thượng Nghĩa)... Các xã/phường của vùng Đông Hà hiện nay thuộc tổng An Lạc, huyện Thành Hóa lúc bấy giờ có: An Lạc, Nghĩa An, Đại Độ, Thượng Độ, Đình Tổ, Đông Lai, Thượng Nghĩa...

tuan

Đình làng Thượng Nghĩa thuộc loại đình trần, còn gọi là đình lộ thiên, đặc trưng cho cư dân Việt từ phía Bắc di dân vào Nam trong buổi đầu khai sơn phá thạch, mặt đình hướng phía hói Sòng, lưng tựa vào đất đai vững chãi, là một địa chỉ sinh hoạt tâm linh quý giá từ bao đời nay. Người dân Thượng Nghĩa không chỉ lập làng ở đây mà còn tiến lên vùng quê Cam Lộ, đi vào Triệu Phong để khai lập nên những xóm thôn mới, lan tỏa tên gọi gốc rễ gần xa. Dù đi đâu, về đâu, người dân nơi này vẫn luôn đề cao nguồn cội, tôn vinh tổ tiên, xưng tụng công đức những người có nhiều cống hiến với làng, với nước, giáo hóa các thế hệ về tình người, nhân nghĩa trước sau như tên gọi đẹp đẽ của làng, mỹ tự là Thượng Nghĩa. Những giá trị tốt đẹp của ngàn xưa vẫn được nâng niu, gìn giữ và được tô bồi trong cuộc sống hôm nay.

Bà con Thượng Nghĩa kẻ trước người sau, tiền khai khẩn, hậu khai canh, rồi lớp lớp bao người quần tụ về đây, đất lành chim đậu đã tạo dựng nên gương mặt quê hương, trong đó có những dòng họ như họ Hoàng với ngôi nhà thờ Hoàng tộc đã thành di tích lịch sử trên mảnh đất này. Ông Hoàng Đức Trang, một người dân làng Thượng Nghĩa cho biết: “Chính ở nhà thờ họ Hoàng của chúng tôi đã vinh dự chứng kiến chi bộ Đảng đầu tiên của khu vực Đông Giang được thành lập vào ngày 2/10/1945, khi Cách mạng tháng Tám vừa mới thành công. Sau này nhà thờ họ Hoàng được Nhà nước công nhận là di tích lịch sử”.

Trải qua thời gian cùng với bao biến thiên lịch sử, những năm gần đây, Thượng Nghĩa đã trở thành địa chỉ ven đô của thành phố Đông Hà với nhiều đổi thay đáng mừng, từng bước đi lên trong hành trình của quê hương. Đương nhiên gần như là quy luật, trong bước tiến của mỗi vùng quê, bên cạnh những cơ hội thì không thể không nói đến những khó khăn, thách thức cần được nhìn nhận và khắc phục để vượt qua, tiến về phía trước. Mảnh đất này cũng trở thành một địa chỉ mà cấp trên quan tâm khi muốn phát triển phường ven đô thành phố Đông Hà, để có thể phát triển đúng hướng, góp phần làm thay đổi bộ mặt của đô thị tỉnh lỵ tỉnh Quảng Trị. Ông Nguyễn Văn Kiệt, Bí thư, Chủ tịch UBND phường Đông Giang chia sẻ: “Thượng Nghĩa là một địa bàn có nhiều nỗ lực để phát triển kinh tế địa phương, trong đó là nông nghiệp ven đô, góp phần vào bước tiến của quê hương”.

Những đổi mới về nhiều mặt của một vùng quê có truyền thống lâu đời như Thượng Nghĩa cho thấy nỗ lực và sự đồng lòng từ trên xuống dưới nhằm kiến thiết nơi đây thành một địa chỉ ngày càng đáng yêu và đáng sống. Đó cũng là mong mỏi cháy bỏng của tiền nhân đi trước, cũng như hậu thế bước tiếp hôm nay.

Phạm Xuân Dũng

“Bắt hôi” ở mỗi vùng miền có thể khác nhau về tên gọi nhưng địa phương nào có hồ nuôi cá thì cũng có công đoạn “bắt hôi” trước khi vệ sinh hồ và xả nước trở lại. Bản chất này là bắt tôm cá trong hồ của gia chủ sau khi họ thu hoạch xong. Tuy nhiên ở làng Thượng Nghĩa, “bắt hôi” có những nét đặc trưng so với nhiều địa phương khác.

Về Thượng Nghĩa “bắt hôi”

Người mua tự cân cá để trả tiền cho chủ hồ -Ảnh: M.T

Làng Thượng Nghĩa ngập trũng nên thường thu hoạch cá vào tháng 9 dương lịch hằng năm để tránh lụt ngập hồ. Trong làng có hơn 10 hồ nuôi cá của hộ và nhóm hộ.

Vào dịp này, cứ sáng sớm là mấy đứa cháu đập cổng ầm ầm kêu: Chú ơi! Đi “bắt hôi” cá lấy hên. Tôi mở toang cổng đã thấy mọi người lũ lượt tiến về mấy hồ cá cuối làng. “Nhanh lên chú, vui lắm!”, đám trẻ sốt ruột lại giục. Hòa vào không khí “bắt hôi” của dân làng, tôi lại có cảm giác náo nức như thời còn thơ bé. Tuổi thơ của tôi đã đi qua bao bận “bắt hôi” cá lấm lem bùn đất.

Thông thường mỗi lần thu hoạch cá, chủ hồ sẽ mướn người bắt cá theo lối cuốn chiếu. Nghĩa là nước hút cạn đến đâu, quân của gia chủ dàn thành hàng ngang mò bắt sạch cá đến đấy. Thành phần “bắt hôi” sẽ ở phía sau và tiến dần theo dấu chân của quân chủ nhà đã qua.

Đám trẻ con bọn tôi luôn nhớ lời mạ dặn: “Nhớ “bắt hôi” phải luôn đi phía sau hai sải chân, đừng leo lên phía trước, chủ nhà đập què giò nghe con”.

“Bắt hôi” cũng phải biết “đối ngoại” với quân của chủ nhà, làm thế nào họ thương tình để sót vài con cá nhỏ trong đám cỏ, hoặc nhét cá ngay dưới dấu chân đã đi qua và làm hiệu để người “bắt hôi” thọc tay xuống bắt.

Hồi đó tôi có một đứa bạn, mỗi lần bọn tôi lao xuống cào nát bùn đất chí chóe tranh giành mấy con cá nhỏ thì nó chỉ ngồi trên bờ quan sát. Đến khi mọi người về hết, nó vẫn cứ ngồi đó, mắt đăm đăm nhìn ra mặt hồ tả tơi bùn đất, nứt nẻ dưới trưa nắng rát.

Rồi một lúc sau, bạn tôi ì ạch xách về một bao đầy cá lóc to bự. Thì ra cu cậu ngồi quan sát nơi nào lớp bùn dày nhất trong hồ, cá tràu to thường chui sâu xuống đáy bùn nằm im chờ nước. Đến trưa nắng nóng chịu ngộp không thấu sẽ trồi lên mặt bùn. Mấy con này thường rất to béo.

Còn “bắt hôi” ở làng Thượng Nghĩa thì rất khác.

Bất kỳ gia đình nào thu hoạch cá đều không cần thuê người mà người dân trong làng tự nguyện đến “bắt hôi”. Cá bắt được là lộc trời cho người “bắt hôi” nhưng mỗi khi bắt được con cá vừa ý, người “bắt hôi” tự cân trọng lượng và trả tiền sòng phẳng cho gia chủ.

Gia chủ cũng hào phóng thêm vài con cá, con tôm biếu ông bà hoặc các cháu nhỏ. Mỗi khi bắt được con cá ưng ý, tiếng reo hò lại vang lên náo nhiệt cả một vùng quê.

Theo các bậc cao niên thì kiểu “bắt hôi” thế này xuất hiện từ lâu đời và trở thành nét văn hóa của người dân làng Thượng Nghĩa, thể hiện tình làng nghĩa xóm, nghĩa cử cao đẹp như tên gọi của làng.

‘Các chủ hồ cũng chia thời gian thu hoạch cá để mùa hội “bắt hôi” kéo dài và người làng được hưởng nhiều lộc, lại không bị thương lái ép giá.

Thức ăn cho cá ở đây đều có từ tự nhiên như lúa, cám, rau, chuối, ốc bươu... nên thịt cá thơm ngon nức tiếng. Những lần thu hoạch cá, người từ các nơi đổ về đông nghịt nhưng chỉ có người làng mới được hưởng suất “bắt hôi”.

Đứng xa nhìn cũng có thể dễ dàng nhận ra người trong làng nhờ... đồng phục. Bởi vì xuống hồ một lúc thì áo đỏ, vàng, hay xanh rồi cũng nhuộm một màu bùn, đồng phục của ruộng đồng.

Nếu bạn muốn có những phút giây thảnh thơi sau bao nỗi lo toan, nhọc nhằn thì hãy ngược ra Bắc, qua cầu Đông Hà, rẽ về đường Thanh Niên. Tại đây, bạn sẽ gặp những cánh đồng lúa mênh mang đang thì con gái và thưởng thức hương thơm lúa chín giữa khoảng không gian tĩnh mịch, hoài niệm. Nếu muốn tìm hiểu thêm về giá trị lịch sử của mảnh đất này thì ngay cuối cánh đồng ấy, sau rặng tre xanh, có một ngôi làng cổ Thượng Nghĩa tồn tại mấy trăm năm cùng đất nước. Và nếu muốn tham gia hội “bắt hôi” của làng thì hãy ghé thăm vào khoảng thời gian từ tháng 9 dương lịch hằng năm.

Làng Thượng Nghĩa thuộc địa bàn Khu phố 4, phường Đông Giang, TP. Đông Hà, có khoảng 160 hộ, xấp xỉ 660 khẩu. Làng được thành lập vào cuối thế kỷ XV. Dưới thời vua Lê Thánh Tông đã thực hiện chính sách di dân vào phía Nam, một bộ phận cư dân từ miền Bắc Trung Bộ đã vào khai phá đất đai, lập nên làng xã. Làng Thượng Nghĩa được ra đời trong thời kỳ đó. Tên làng lúc đầu mới thành lập là Thượng Đô. Theo sách “Ô Châu cận lục” của Dương Văn An, làng Thượng Đô là một trong 59 làng/xã thuộc huyện Vũ Xương, phủ Triệu Phong. Sang đến thời các chúa Nguyễn, làng Thượng Đô thuộc tổng An Lạc, huyện Đăng Xương, phủ Triệu Phong. Thời nhà Nguyễn, làng Thượng Đô đổi thành Thượng Nghĩa, thuộc tổng An Lạc, huyện Đăng Xương.

tin liên quan

Trên những dòng suối đẹp ở Quảng Trị
Trên những dòng suối đẹp ở Quảng Trị
Quảng Bình (cũ) nay là Quảng Trị không chỉ được biết đến là “vương quốc hang động”, là miền biển xanh-cát trắng mà còn có vô số dòng suối hoang sơ, trong vắt và mát lành; những ngọn thác hùng vĩ, ảo diệu dưới ánh nắng mặt trời. Những điểm đến hấp dẫn này đang níu chân du khách khi đến Quảng Bình trong mùa hè này.
Ra biển câu mực nhảy, mực nháy
Ra biển câu mực nhảy, mực nháy
QTO - Đến bây giờ, các món ăn ngon, hấp dẫn được chế biến từ mực nhảy, mực nháy đang trở thành đặc sản thu hút du khách của nhiều nhà hàng, quán ăn ở các bãi tắm Cửa Việt, Cửa Tùng, Mỹ Thủy của tỉnh Quảng Trị... Ít người biết rằng, để đánh bắt được những con mực nhảy, mực nháy, ngư dân đã dùng nhiều “độc chiêu” để dẫn dụ mực từ lòng đại dương bao la...
Điểm diễn giải, giáo dục môi trường lý tưởng
Điểm diễn giải, giáo dục môi trường lý tưởng
(QBĐT) - Vườn thực vật thuộc Vườn Quốc gia Phong Nha-Kẻ Bàng hiện thu hút khá nhiều học sinh, sinh viên, du khách đến tham quan trải nghiệm. Nơi đây đã và đang trở thành một trung tâm học tập thực địa, địa điểm diễn giải, giáo dục môi trường lý tưởng…