QTO - Cách đây gần 60 năm, tháng 1/1967, một đơn vị công binh làm nhiệm vụ rà phá bom mìn mang mật danh F73 thuộc Thị đội Đồng Hới đã được thành lập. Trong suốt những năm tháng chiến tranh chống Mỹ cứu nước ác liệt, các chiến sĩ công binh F73 (còn gọi là đội rà phá bom mìn F73 Đồng Hới) đã kiên cường, quả cảm, lập nhiều chiến công rà phá, tháo gỡ bom mìn, góp phần giải phóng luồng lạch, thông tuyến vận tải hàng ra tiền tuyến. Nhiều tấm gương chiến sĩ đã hy sinh anh dũng, trong đó có Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân liệt sĩ Đặng Y. Những chiến công của các anh các chị mãi là bản anh hùng ca bên dòng Nhật Lệ và sẽ không bao giờ bị lãng quên.

Bài 1: 'Khắc tinh' của bom mìn, thủy lôi

Năm 2017, lần đầu tiên những cựu chiến binh của đội rà phá bom mìn F73 Đồng Hới tổ chức buổi gặp mặt thân mật nhân kỷ niệm 50 năm Ngày truyền thống của đơn vị. Những chàng trai tuổi mười chín, đôi mươi thuở trước giờ đều đã quá tuổi thất thập. Tuổi già, người còn, người mất, các dũng sĩ “khắc tinh” của bom mìn, thủy lôi ngồi lại bên nhau cùng nhớ về thời chiến đấu oanh liệt, về những đồng đội đã hy sinh cả tuổi xuân vì độc lập, tự do của đất nước. Và có lẽ, đó sẽ là buổi gặp gỡ cuối cùng của các cựu chiến binh F73…

Trong ký ức của ông Đoàn Thị (SN 1947, nguyên Phó trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Bình cũ), từ năm 1965, đế quốc Mỹ đã tung lực lượng không quân và hải quân tăng cường đánh phá miền Bắc mà chủ yếu là "Vùng cán xoong" Quảng Bình. Ngoài thủ đoạn dùng máy bay RF 101 trinh sát do thám ban ngày, chúng thường cho máy bay B57 hoạt động ban đêm bất kể mọi thời tiết. B57 là loại phản lực cường kích. Ngoài chức năng ném bom, chụp ảnh trinh sát, B57 còn làm nhiệm vụ rải bom từ trường, thủy lôi phong tỏa các cửa biển, cửa lạch và dọc các con sông để ngăn chặn tuyến vận tải của ta.

Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân liệt sĩ Đặng Y hy sinh khi mới tròn 21 tuổi - Ảnh: M.N

Tại thị xã Đồng Hới lúc bấy giờ có nhiều đội thuyền của các hợp tác xã vận tải chuyên làm nhiệm vụ vận chuyển hàng hóa quân sự từ Đồng Hới dọc sông Nhật Lệ lên Quán Hàu đến các trạm trung chuyển của Đoàn 559 ở Long Đại. Bước sang năm 1966, cuộc "chiến tranh phá hoại" của Mỹ càng lan rộng. Mật độ bom mìn dày đặc mà đặc biệt là lượng thủy lôi và bom từ trường từ cửa biển Đồng Thành dọc theo tuyến sông Nhật Lệ, gây nhiều khó khăn trong công tác vận tải đường thủy. Đã có nhiều thuyền vận tải của Đồng Thành, Bảo Ninh, Phú Hải vướng thủy lôi, bom từ trường phát nổ. Thuyền đắm, hàng mất và nhiều người hy sinh.

Theo cuốn “Lịch sử Đảng bộ Đồng Hới (1930-1975)”, ý tưởng của lãnh đạo thị xã Đồng Hới về việc thành lập một đội rà phá bom mìn hình thành khi địch bắt đầu sử dụng các vũ khí mới, như: Bom nổ chậm, bom từ trường…; phải nhờ bộ đội công binh tỉnh xuống hỗ trợ, hướng dẫn dân quân tự vệ địa phương để phá, tháo gỡ. Xã Bảo Ninh được lựa chọn làm thí điểm triển khai mô hình đội rà phá bom mìn và phát huy hiệu quả. Lần lượt các xã, phường rồi huyện, thị dần thành lập các đội chuyên trách rà phá bom mìn. Đến tháng 1/1967, đội công binh F73 Đồng Hới đã được thành lập gồm 37 cán bộ, chiến sĩ do đồng chí Nguyễn Chương, Thị đội trưởng chỉ huy. Các đồng chí: Nguyễn Như Thạch, Xã đội trưởng Đồng Phú làm Đội trưởng; Đoàn Văn Chớ làm Đội phó.

Trong quá trình chiến đấu, đội công binh F73 Đồng Hới có đợt ra quân phá một lúc 300 quả bom từ trường, giải phóng hàng chục kilômét đường thủy, đường bộ. Tháng 3/1967, Tỉnh đội Quảng Bình lấy đội công binh F73 Đồng Hới làm nòng cốt, sáp nhập 4 đội trong tỉnh: F73 (Đồng Hới), F74 (Lệ Thủy), F75 (Bố Trạch), F76 (Quảng Trạch) thành đội rà phá bom F73 của Tỉnh đội.

Thanh niên Đồng Hới lên đường nhập ngũ năm 1973 - Ảnh: Tư liệu

Ông Nguyễn Xuân Nghiêm (SN 1952, nguyên Chánh Thanh tra TP. Đồng Hới, chiến sĩ đội rà phá bom mìn F73 Đồng Hới) vừa qua cơn bạo bệnh, nhưng khi được hỏi về những năm tháng anh dũng đó, vẫn không khỏi bồi hồi xúc động. Ông gia nhập đội khi chiến tranh chống Mỹ bước vào giai đoạn ác liệt. Nhiệm vụ của ông và đồng đội là tổ chức rà phà, tháo gỡ bom mìn mà ưu tiên hàng đầu là thủy lôi, bom từ trường để giải phóng luồng lạch, thông tuyến vận tải hàng ra tiền tuyến.

Trong ký ức của ông, thành viên của đội là những chiến sĩ dân quân gan dạ, dũng cảm, có kinh nghiệm chiến đấu từ các xã, phường điều động lên. Biết trước công việc nguy hiểm, mẹ của ông lo lắng và đã mấy lần lên xin cho ông về, không làm nữa. Còn với ông, thời điểm đó, cả nước sục sôi đánh Mỹ, tinh thần quyết chiến quyết thắng luôn vang dội trong tâm trí của chàng trai trẻ đôi mươi. Ông còn nhớ mãi lần ông cùng đồng đội được “truy điệu sống” trước khi đi làm nhiệm vụ.

“Những chàng trai trẻ trong đội quây quần bên nhau chia sẻ bữa ăn cuối cùng gồm những món ăn đơn sơ của quê nhà, như mít non xào với khuyết khô... Anh em ôm nhau khóc không ăn được gì vì biết sau bữa ăn này sẽ có người hy sinh. Nhưng, tinh thần chiến đấu của đội rà phá bom mìn F73 Đồng Hới thì chẳng hề phai nhạt. Chúng tôi vẫn tiếp tục lên đường rà phá bom mìn, thủy lôi”, ông Nghiêm bồi hồi chia sẻ.

Ông Nguyễn Viết Kỉm (SN 1954, phường Đồng Hới) là một trong những chiến sĩ quả cảm của đội rà phá bom mìn F73 Đồng Hới. Ông vẫn còn nhớ mãi những lần làm nhiệm vụ của gần 60 năm về trước. Thời gian đầu, công việc hoàn toàn lạ lẫm với anh em, nên cứ vừa làm vừa học, lại được sự hỗ trợ của cán bộ từ Thị đội Đồng Hới. Các chiến sĩ tháo gỡ bom mìn bằng phương pháp thủ công, thô sơ, nhưng rất hiệu quả. Cứ trên mỗi chiếc thuyền nan có 2 chiến sĩ, một sợi dây dài khoảng 100m kéo theo đằng sau là những chiếc thùng phuy kim loại rỗng. Khi chèo ngang qua nơi có thủy lôi, bom từ trường bị kích hoạt gây nổ ngay sau lái thuyền. Cũng có những trường hợp, thủy lôi nổ chỉ cách thuyền vài mét làm cho thuyền bị chìm và hất văng cả người xuống sông.

Ông Đoàn Thị trầm ngâm nhớ lại, trong cuộc chiến thầm lặng đó, đã có những tấm gương hy sinh anh dũng của các chiến sĩ đội rà phá bom mìn F73 Đồng Hới, như: Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân liệt sĩ Đặng Y, các liệt sĩ: Nguyễn Như Thạch, Hà Công Phúc, Hoàng Viết Tài… Và cả những tấm gương chiến đấu quả cảm, không quản ngại gian khổ của các thành viên trong đội. Điểm đặc biệt là đội còn có 3 nữ dân quân vừa làm công tác hậu cần, vừa làm cứu thương.

Chiến tranh đã lùi xa, nhưng những câu chuyện về các chiến sĩ rà phà bom mìn Đồng Hới ngày nào vẫn còn vang vọng mãi. Gần 60 năm trôi qua, các thành viên của đội nay chỉ còn chưa đến 10 người, tuổi cao sức yếu, nhưng ký ức về thời oanh liệt đó vẫn chưa bao giờ quên. Đặc biệt, ký ức về người đồng đội Đặng Y, hy sinh khi mới tròn 21 tuổi với bao ước mơ tương lai còn dang dở vẫn luôn day dứt mãi khôn nguôi.

Mai Nhân

Bài 2: Chuyện người con làng Đồng Hải anh hùng