Người Anh cả của Đoàn Đ73 lịch sử, người tiên phong kiếm tìm lời giải bài toán về điện cho miền Trung

Trong những ngày này, khi ngành Điện Quảng Trị đang hướng tới kỷ niệm 50 năm ngày truyền thống, mỗi một cán bộ công nhân đã từng tham gia công tác xây dựng-sản xuất-kinh doanh điện trên địa bàn Quảng Trị luôn nhớ về một con người mà cuộc đời và sự nghiệp gắn bó với ngành điện trong những giai đoạn gian khó nhưng rất đỗi tự hào của đất nước; người anh cả của Đoàn Đ73 lịch sử, của những người làm nên ánh sáng điện trên quê hương Quảng Trị anh hùng - ông là Văn Giai, nguyên Giám đốc Công ty Điện lực 3 giai đoạn 1987- 1995, người tiên phong kiếm tìm lời giải bài toán về điện cho miền Trung.

Lãnh đạo Đoàn Đ73 thông qua phương án cấp điện phục vụ Đông Hà năm 1975 - Ảnh: SỸ SÔ

Sinh ra trong một gia đình có truyền thống hiếu học và cách mạng của làng Phú Hưng phường xưa (nay là Phú Hưng, xã Hải Phú, huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị), năm 1949- lúc mới 16 tuổi ông đã rời xa làng quê thân yêu của mình lên Ba Lòng- vùng chiến khu của Quảng Trị để tham gia kháng chiến. Năm 1952, sau khi ra Bắc, được Nhà nước cho đi đào tạo, ông từng tham gia công tác tại Nhà máy điện Lào Cai, là Trưởng phòng Điều độ Công ty Điện lực trực thuộc Bộ Điện và Than.

Sau chiến thắng mùa hè năm 1972, vùng giải phóng của Quảng Trị mở rộng, đặc biệt là sau khi Hiệp định Paris có hiệu lực, trong khi chiến trường toàn miền Nam đang là thời điểm ác liệt nhất, người lãnh đạo điều độ hệ thống điện của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa lúc bấy giờ được lọt vào tầm ngắm của Bộ Điện và Than để bắt đầu dấn thân cho sự phát triển điện của vùng đất phía Nam vĩ tuyến 17.

Tháng 5/1973, Bộ Điện và Than đã thành lập Đoàn công tác Đ73 vào Quảng Trị để tiếp quản, khôi phục và phát triển hệ thống điện trên vùng đất mới giải phóng, giao cho ông Văn Giai làm Trưởng đoàn. Và từ đây cuộc đời ông đã gắn với điện miền Trung như là một định mệnh, là sự “bắt nguồn từ tiền tuyến lớn…”, như ông từng nói.

Miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước thống nhất, non sông thu về một mối, sau thời kỳ quân quản ban đầu, ngày 7/10/1975, Bộ Điện và Than ra quyết định thành lập Công ty Điện lực miền Trung, ông Văn Giai tiếp tục những cống hiến của mình trên cương vị Giám đốc Nhà máy điện Quảng Trị, Giám đốc sở Quản lý và Phân phối điện Bình Trị Thiên cho đến năm 1979.

Do nhu cầu của ngành cũng như sự sắp đặt của số phận, ông Văn Giai đã rời xa vùng đất Bình Trị Thiên khói lửa để có điều kiện cống hiến cho sự nghiệp chung của ngành điện miền Trung, nối tiếp sứ mệnh của các vị lãnh đạo điện lực tiền nhiệm tại khu vực như Cao Thành Tài, Đỗ Chanh… Kéo dài hơn 11 năm sau ngày thống nhất đất nước là giai đoạn khó khăn do thiếu thốn cả nhiên liệu, nguyên vật liệu, phụ tùng thay thế cho các cỗ máy Diesel cũ kỹ để sản xuất những kWh điện quý hiếm cho xã hội.

Tiếp theo đó, sự nghiệp đổi mới mà Đảng khởi xướng và lãnh đạo từ năm 1986 bước đầu tạo ra sự thông thoáng của các chính sách, tạo được động lực lớn cho nền sản xuất hàng hóa nhưng với một hành trang ít ỏi của nguồn năng lượng điện càng làm cho sự khó khăn của ngành điện nói chung và điện lực miền Trung nói riêng tăng lên gấp bội.

Có thể nói rằng trong giai đoạn này, dù với bất kỳ cương vị nào, là Trưởng phòng Kỹ thuật, Phó giám đốc (từ năm 1979- 1987) và Giám đốc Công ty Điện lực 3 (từ năm 1987-1995), hoạt động có tính xuyên suốt của ông là sự phấn đấu hết mình trong việc tìm lời giải cho bài toán điện miền Trung.

Nếu như khi 16 tuổi, người thanh niên ưu tú ấy biết dấn thân vào căn cứ kháng chiến Ba Lòng thì chính 16 năm cuối cùng của quãng đời công tác trong ngành điện, những năm tháng khi ông gắn bó với Công ty Điện lực miền Trung, Công ty Điện lực 3 tại 16 Lê Thánh Tôn-Đà Nẵng đầy ắp những kỷ niệm, hay khi ông đang tất bật hối hả trên những cung đường của miền Trung, của nước Việt thân yêu, ông thực sự để lại dấu ấn sâu đậm của một con người hết lòng vì sự lớn mạnh của điện lực khu vực miền Trung-Tây Nguyên đầy nắng và gió.

Qua lần giở từng trang viết của ông về một thời gian khổ, qua câu chuyện của những đồng nghiệp đã từng cộng sự với ông nhiều năm, qua chứng kiến, cảm nhận về ông trong những lần tiếp xúc, càng khẳng định trong tôi hình ảnh một con người luôn đau đáu trong khối óc, con tim một chiến lược rõ ràng, luôn trăn trở nghĩ suy để tìm tòi các giải pháp với một ý chí quyết tâm cao, một con người luôn tích cực tìm kiếm cơ hội, sự đồng thuận, trợ giúp và luôn hành động dứt khoát, chất chứa đầy sự sáng tạo, cởi mở, tiên phong và đôi lúc có phần thận trọng…Dường như ông đã vận dụng hết những bẩm sinh, thiên phú có được cho đại cuộc, cho việc đạt đến mục đích, để đi đến tận cùng lời giải cho bài toán điện miền Trung.

Nói đến ông Văn Giai, chắc hẳn những cộng sự gần gũi ông, những đối tác từng đối thoại căng thẳng, từng hợp tác chia sẻ với ông trong công việc sẽ có được những điều tường tận, những cảm nhận về ông. Với tôi, trước hết ông là con người biết hội tụ và trở thành điểm hội tụ.

Vì rằng, vào những thời điểm bắt đầu đổi mới với bao khó khăn chồng chất, thời điểm mà những xung đột về tư duy, nhận thức trong mỗi một con người, hoặc giữa những người khác nhau, xung đột của cơ chế mới và cũ đang ở đoạn cao trào…và nhiều điều khác nữa nhưng với ông, bằng sự quyết tâm, bằng sự tận tâm đến chân thành nên dù chỉ là một cán bộ lãnh đạo chuyên ngành hẹp ở khu vực miền Trung nhưng ông đã tranh thủ được sự nhất trí cao, sự ủng hộ nhiệt thành của các lãnh đạo 6 tỉnh lớn là Bình Trị Thiên, Quảng Nam-Đà Nẵng, Nghĩa Bình, Phú Khánh, Gia Lai-Kon Tum, Đắk Lắk, của Chính phủ và các bộ, ngành Trung ương để lo việc chung toàn miền.

Chính nhờ sự hội tụ đó, nên vào những giai đoạn khó khăn của đất nước, miền Trung vẫn có được những thủy điện Vĩnh Sơn, Sông Hinh, Yaly... sánh cùng Hòa Bình, Phả Lại, Trị An ở hai miền Nam, Bắc, có được Trạm 500kV Đà Nẵng-trung tâm phụ tải của miền Trung cùng với Trạm 500kV Pleiku để tụ hội những nguồn thủy điện to lớn sau này...

Ông Nguyễn Minh Tiến, nguyên Phó Giám đốc Công ty Điện lực 3 có nhận xét rằng, ông Văn Giai là một con người bẩm sinh về đối ngoại, qua cách thức ông tiếp cận với các tổ chức tài chính, các nhà tài trợ, các công ty điện lực trong và ngoài nước, các vị lãnh đạo trung ương, các bộ, ngành.

Với ông, chỉ bằng chính thái độ trân trọng, cầu thị, bằng cách làm việc chi tiết, chặt chẽ, bằng việc giữ đúng nguyên tắc trong đàm phán, thuyết phục và bằng những khác biệt, những điểm nhấn cần tạo ra cho đối tác để có được từ đối tác sự chia sẻ, đồng cảm và có phần nhượng bộ… Tất cả những điều đó cũng không ngoài mục đích cao nhất mà ông và đồng sự cần đạt đến là miền Trung đủ điện và điện tốt.

Là người chủ trương đi đầu trong sự sáng tạo và tính nhạy bén nhưng thái độ thận trọng, chắc chắn trong giải quyết công việc, thực thi chính sách…luôn ăn sâu vào máu thịt ông. Chính trong buổi ban đầu kiếm tìm chân lý, khi những chính sách lạc hậu chưa hẳn đã về miền xưa cũ, khi chính sách mới chưa thể áp dụng ngay thì việc ông đã mạnh dạn mời một luật sư để lo công tác pháp lý cho công ty, điều đó không phải nhiều nơi có được.

Ông còn được xem là người biết ủng hộ, đề cao việc tập hợp, tìm kiếm, chia sẻ thông tin… Cùng với việc chăm lo nâng cấp Bản tin nội bộ và cho ra đời Bản tin Điện lực miền Trung đã giúp công ty quảng bá hình ảnh, tìm kiếm sự đồng cảm sẻ chia, sự đồng thuận, những góp ý xác thực từ phía người dân, doanh nghiệp và chính quyền mong có được sự phát triển toàn diện của Công ty Điện lực 3.

Là con người của tổ chức, qua những việc cụ thể như chỉ đạo tập trung nhân lực cho Sở truyền tải, Trung tâm thí nghiệm, Trung tâm máy tính, Phòng Điều độ A3, Ban quản lý thủy điện YaLy… tại thời điểm đầu những năm 90; gửi những kỹ sư điện ra Hà Nội để đào tạo đội ngũ điều độ viên miền cho khu vực miền Trung; mở hàng chục lớp tiếng Anh giao tiếp; mượn mấy căn nhà của Thông tấn xã Việt Nam tại Đà Nẵng để đào tạo tiếng Anh chuyên ngành về điện cho cán bộ…

Có thể thấy rằng, ông là người luôn chú trọng đến chất lượng đội ngũ, luôn chuẩn bị nhân lực cho tương lai, luôn đón đầu những nhiệm vụ mới để cho ra đời những tổ chức mới phù hợp.

Những tố chất của người giám đốc công ty đã tạo cho ông vị thế của người anh cả, để rồi tôi vẫn luôn nhớ như in cái cảm giác, tâm trạng mà cán bộ nhân viên công ty khi đợi chờ ông về sau mỗi chuyến công tác xa để nhận được từ ông những thông tin về tình hình ngành điện, tình hình thời sự, những nhận định của ông về thời cuộc, những định hướng cho công việc trong bối cảnh mới. Đó là một cảm giác rất hiếm gặp trong thời đại công nghệ thông tin phát triển hiện nay.

Nhớ đến ông, tôi lại nhớ đến sự trân trọng của đồng bào Gia Lai-Kon Tum qua những khẩu hiệu chào mừng treo trên các thị trấn dưới chân đèo An Khê, Mang Yang dọc Quốc lộ 19 những năm 1988, 1989 khi nhận được quyết định của Nhà nước về đầu tư thủy điện Yaly và những ký ức về Vĩnh Sơn, Sông Hinh…một thời.

Tôi lại nhớ đến làng chuyên gia Liên Xô trên công trường xây dựng thủy điện Hòa Bình và những tính toán của ông khi thực hiện cơ chế thuê ngày đối với các chuyên gia Nga để giải quyết các vấn đề của thủy điện Yaly. Tôi nhớ đến những chiếc máy vô tuyến điện của hệ thống điều độ A3 và các B điều độ của các sở điện lực có thể gọi xa đến vài trăm kilômét trong bối cảnh ngành bưu điện chưa thoát ra khỏi hệ thống tổng đài từ thạch.

Tôi nghĩ về những kỷ niệm và sự khắc khoải của ông khi đứng trên đỉnh đèo Hải Vân kiếm tìm những đốm sáng ít ỏi có được từ những cỗ máy diesel của thành phố Đà Nẵng bên vịnh Liên Chiểu về đêm. Nhớ đến khẩu phần ăn nhanh cho cán bộ Công ty Điện lực 3 sau buổi nói chuyện của giám đốc và triển khai nhiệm vụ tại địa chỉ 37 Hải Phòng…

Đã gần 30 năm từ ngày ông Văn Giai giã từ công việc, đã mười mấy năm ông về giữa lòng đất mẹ. Đất nước quê hương đổi mới phát triển không ngừng, những lãnh đạo ngành điện miền Trung thế hệ sau ông đã tiếp bước dựng xây, tạo nên những điểm nhấn trên các công trình điện mang lại ý nghĩa to lớn cho phát triển kinh tế-xã hội, an ninh-quốc phòng, những điểm nhấn về phương thức quản lý ngành trong điều kiện mới. Điện miền Trung tuy quy mô nhỏ nhưng cũng đã sánh vai cùng hai đầu đất nước về thực hiện các chỉ tiêu kinh tế, kỹ thuật, quản lý…

Thắp nén hương lên bàn thờ ông, tôi vẫn có cảm giác rằng, ông đang suy tư, trăn trở đang hiện diện đâu đó trên mảnh đất Quảng Trị quê hương, nơi ghi dấu Đoàn Đ73 lịch sử, hay trên mỗi công trình điện của miền Trung thân yêu, nơi nhiều lắm những khó khăn nhưng vẫn đầy ắp những kỷ niệm và những điều đáng tự hào, nơi đồng nghiệp của ông luôn tiếp tục gìn giữ, phát huy bồi đắp truyền thống 50 năm điện lực Quảng Trị và góp phần nâng tầm phát triển điện lực miền Trung, ngành điện lực Việt Nam sau gần 70 năm xây dựng trưởng thành để xứng đáng với sự đi lên của đất nước.

Phan Văn Vĩnh