Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh - Người cán bộ kiên trung, cốt cán thời dựng Đảng

Là một trong những thanh niên Việt Nam yêu nước được dự lớp huấn luyện chính trị tại Quảng Châu, Trung Quốc của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên vào cuối năm 1927 và trở thành hội viên của tổ chức này, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đã tích cực hoạt động và nhanh chóng trở thành một trong những người lãnh đạo của Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ. Với vai trò tiền phong, đồng chí Nguyễn Đức Cảnh đã nỗ lực góp sức mình vào sự ra đời của Đông Dương Cộng sản Đảng và Đảng Cộng sản Việt Nam, trở thành một cán bộ cốt cán, có nhiều cống hiến thời dựng Đảng.

Từ hoạt động yêu nước đến người lãnh đạo Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ

Đồng chí Nguyễn Đức Cảnh sinh ra trong một gia đình nhà nho yêu nước ở làng Diêm Điền, tổng Hổ Đội, huyện Thụy Anh (thị trấn Diêm Điền, huyện Thái Thụy), tỉnh Thái Bình. Trong 15 năm đầu cuộc đời, Nguyễn Đức Cảnh đã trải qua biến cố mất cha, được ông Nguyễn Đạo Quân, ông Trần Mỹ - những người bạn học cũ của cha đưa về nuôi và cho học hành. Nhất là thời kỳ ở tại nhà quan Tuần phủ Trần Mỹ, Nguyễn Đức Cảnh được học chương trình tiểu học, sống giản dị, chăm chỉ học hành. Thi đỗ Thành Chung, Nguyễn Đức Cảnh sang Nam Định học, từ đây, ông bắt đầu những hoạt động yêu nước đầu tiên. Trong môi trường học tập mới, Nguyễn Đức Cảnh kết bạn với những người cùng chung chí hướng, giàu chí khí như Nguyễn Danh Đới, Nguyễn Văn Năng, Đặng Xuân Thiều... Ngoài thời gian học tập trên lớp, Nguyễn Đức Cảnh thường đến ngôi nhà số 7, phố Bến Ngự - nơi tụ hội, đầu mối liên lạc của các sĩ phu yêu nước Bắc kỳ và Trung Kỳ để đọc sách báo tiến bộ và bàn về thời cuộc, tìm hiểu các tài liệu về hoạt động chống thực dân Pháp của các bậc tiền bối Phan Đình Phùng, Hoàng Hoa Thám, Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh… từ đó, có sự chuyển biến về nhận thức, để tìm hiểu và dấn thân vào con đường đấu tranh cách mạng.

Chịu tác động bởi phong trào đấu tranh yêu nước của giai cấp vô sản tại các nhà máy sợi, nhà máy tơ, nhà máy điện… ở Nam Định nói riêng và phong trào đấu tranh của công nhân trong cả nước nói chung, Nguyễn Đức Cảnh và nhóm học sinh của trường Thành Chung Nam Định đã hòa mình vào đời sống của giai cấp công nhân, nông dân nghèo. Những trải nghiệm sâu sắc ban đầu ấy cho anh thấy nỗi khổ nhục của những người dân mất nước và tâm tư, nguyện vọng của giai cấp công nhân trước thời cuộc. Giữa lúc đó, tiếng bom của Phạm Hồng Thái ở Sa Diện mưu giết toàn quyền Đông Dương ở Quảng Châu (6/1924), sự kiện Nguyễn Ái Quốc trở về Quảng Châu (11/1924) bắt liên lạc với tổ chức Tâm tâm xã, tìm gặp chí sĩ Phan Bội Châu bàn về con đường cứu nước; và nhất là việc thành lập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (6/1925) đã tác động sâu sắc đến Nguyễn Đức Cảnh và những thanh niên Việt Nam yêu nước đương thời.

Trăn trở một khát vọng tìm đường cứu nước, tháng 9/1927, Nguyễn Đức Cảnh, Lý Hồng Nhật, Nguyễn Công Thu bí mật xuất dương đi dự lớp huấn luyện chính trị kéo dài ba, bốn tháng tại số nhà 13A đường Văn Minh (Quảng Châu, Trung Quốc); rồi được phái về các địa phương miền Bắc, Trung, Nam để gây dựng cơ sở và tiếp tục vận động thanh niên yêu nước đi dự lớp huấn luyện chính trị tiếp theo. Anh đã tự nguyện gia nhập Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên (Thanh niên), quyết tâm đi theo con đường cách mạng mà lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã vạch ra. Ngày 9/12/1927, Nguyễn Đức Cảnh kết thúc lớp huấn luyện chính trị, trở về nước mang theo bao niềm vui, những dự định và quyết tâm mới.

Trở về Việt Nam, Nguyễn Đức Cảnh tiếp tục hoạt động trong phong trào công nhân trên lập trường của Thanh niên. Thấu triệt nguyên lý của chủ nghĩa Mác - Lênin về “lý luận phải gắn liền với thực tế” được học từ lớp huấn luyện chính trị, Nguyễn Đức Cảnh nhận thấy cần phải tăng cường đi thực tế trong các nhà máy, hầm mỏ nhiều hơn, để gây dựng và mở rộng cơ sở cách mạng. Từ đó, đã đề đạt với Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ chủ trương đưa hội viên đi thực tế trong các cơ sở công nghiệp và được Kỳ bộ chấp nhận. Tháng 2/1928, Nguyễn Đức Cảnh được Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ cử xuống Hải Phòng hoạt động. Sau thời gian ngắn hoạt động tại Hải Phòng, Nguyễn Đức Cảnh được cử bổ sung làm Ủy viên Ban Chấp hành Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ, trực tiếp làm Bí thư Tỉnh bộ Thanh niên Hải Phòng. Thời gian này, anh tập trung vào công tác huấn luyện, đào tạo cán bộ cách mạng; tuyên truyền để gây dựng và phát triển cơ sở ở Hải Phòng, đặc biệt là vùng mỏ Hồng Quảng - những nơi tập trung gần 20% công nhân của cả nước nhằm củng cố và phát triển các chi bộ Thanh niên và các cơ sở công hội trong công nhân. Nỗ lực hoạt động và năng lực tổ chức cao, chỉ trong một thời gian ngắn, Nguyễn Đức Cảnh đã chỉ đạo thành lập nhiều tổ chức chi bộ Thanh niên ở vùng mỏ...

Tháng 8/1928, trên cương vị Bí thư Tỉnh bộ Thanh niên Hải Phòng, Nguyễn Đức Cảnh bí mật lên Hà Nội dự hội nghị Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ. Báo cáo về phong trào cách mạng và hoạt động của Tỉnh bộ Thanh niên Hải Phòng, sau khi nêu những ưu điểm của Thanh niên Hải Phòng, Nguyễn Đức Cảnh thẳng thắn vạch rõ những thiếu sót như: nhiều nơi ở vùng mỏ chưa có cơ sở của Thanh niên; hội viên Thanh niên Hải Phòng phần lớn đều xuất thân từ thành phần tiểu tư sản trí thức, công nhân rất ít…; và đề nghị phải tăng cường tổ chức của Thanh niên trong hầm mỏ, nhà máy, xí nghiệp; phải kết nạp nhiều công nhân vào Thanh niên. Theo anh, cần phải thâm nhập vào giai cấp công nhân, gieo hạt giống cách mạng trong giai cấp công nhân, nhất là các hội viên Thanh niên xuất thân từ thành phần tiểu tư sản càng cần phải thâm nhập vào giai cấp công nhân, tiếp thu ý thức giai cấp công nhân để cải tạo mình… Những quan điểm này cùng với những hoạt động nhiều mặt, có hiệu quả của Nguyễn Đức Cảnh trong và sau hội nghị đã tỏ rõ khả năng và vai trò của một người lãnh đạo phong trào công nhân Việt Nam. Nguyễn Đức Cảnh đã có bước trưởng thành vượt bậc từ một thanh niên yêu nước, một công nhân thành nhà cách mạng chuyên nghiệp - một trong những người lãnh đạo Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ.

Tham gia sáng lập Đông Dương Cộng sản Đảng và Đảng Cộng sản Việt Nam

Đứng trước sự phát triển mạnh mẽ cả về số lượng và chất lượng của phong trào công nhân, Nguyễn Đức Cảnh và các đồng chí tiên tiến nhất trong Tỉnh bộ Thanh niên Hải Phòng và Kỳ bộ Thanh niên Bắc Kỳ thấy rõ việc vừa phải tiếp tục mở rộng phong trào, vừa phải tăng cường công tác giáo dục lý luận chính trị, giác ngộ giai cấp cho hội viên. Tại các lớp huấn luyện chính trị đào tạo cán bộ, với trình độ lý luận, thực tiễn sâu sắc và bản lĩnh chính trị vững vàng cùng những trải nghiệm trong phong trào công nhân, Nguyễn Đức Cảnh đã giúp các học viên dễ dàng tiếp thu bài giảng, nắm vững được lý luận, phương pháp và đường lối chiến lược, sách lược cách mạng của Đảng… Đặc biệt chú ý đến công tác giáo dục lập trường cách mạng vô sản, phân tích, làm cho học viên nhận thức được tính đúng đắn của tư tưởng cách mạng vô sản, triệt để giác ngộ lý tưởng cộng sản; khắc phục những hạn chế trong nhận thức, uốn nắn những lệch lạc trong tư tưởng, trong hoạt động công tác; tạo điều kiện cho mọi học viên rèn luyện, từng bước trưởng thành trong đấu tranh cách mạng, Nguyễn Đức Cảnh thực sự là một trong những cán bộ làm công tác tư tưởng đầu tiên của Đảng với nhiều đóng góp xuất sắc.

Sự lớn mạnh của phong trào công nhân và phong trào yêu nước Việt Nam khi có ánh sáng chủ nghĩa Mác - Lênin soi đường đã làm cho Nguyễn Đức Cảnh và các đồng chí tiên tiến trong Thanh niên thấy rõ hoạt động và tầm vóc của Thanh niên không còn đủ sức lãnh đạo phong trào. Yêu cầu phải thành lập bộ chỉ huy thống nhất trong phạm vi rộng lớn hơn là đòi hỏi khách quan của phong trào cách mạng Việt Nam cuối thập niên 1920 và cũng là quan điểm của Nguyễn Đức Cảnh về việc cần phải tổ chức một chi bộ cộng sản, để từ đó phát triển và thống nhất tổ chức trong cả nước. Thực hiện chủ trương này, tháng 3/1929, Nguyễn Đức Cảnh bí mật rời Hải Phòng về Hà Nội để cùng các đồng chí bàn việc lập chi bộ cộng sản đầu tiên. Tiếp đó, một trong những công việc cần phải chuẩn bị cho việc thành lập Đảng là soạn thảo Tuyên ngôn, Điều lệ Đảng và Nguyễn Đức Cảnh, Trịnh Đình Cửu được giao trọng trách này. Đáp ứng yêu cầu của thực tiễn, không lâu sau khi Đông Dương Cộng sản Đảng được thành lập, các thành viên còn lại của Thanh niên ở Trung Quốc và Nam Kỳ cũng tuyên bố thành lập An Nam Cộng sản Đảng. Sự ra đời của hai tổ chức cộng sản này tác động đến các thành viên của Thanh niên và tác động mạnh mẽ đến tư tưởng, tổ chức của Tân Việt Cách mạng Đảng. Vì vậy, những đảng viên tiên tiến của Tân Việt Cách mạng Đảng đã họp bàn và quyết định thành lập Đông Dương Cộng sản Liên đoàn.

Sự xuất hiện ba tổ chức cộng sản tại Việt Nam cho thấy sự lớn mạnh của phong trào cách mạng trong nước; xu hướng vô sản đã trở thành chủ lực trong xu thế phát triển; đồng thời cũng chấm dứt vai trò và ảnh hưởng của tổ chức Thanh niên trong phong trào cách mạng nước ta. Vai trò đầu tàu của Đông Dương Cộng sản Đảng, trong đó có Nguyễn Đức Cảnh đối với phong trào công nhân nói riêng và phong trào cách mạng cả nước nói chung một lần nữa lại thúc đẩy sự phát triển của phong trào công nhân và phong trào cách mạng Việt Nam tiến lên. Tuy nhiên, yêu cầu cần thiết phải đoàn kết và thống nhất trong lãnh đạo, sớm khắc phục tình trạng chia rẽ về tổ chức và phải có một Đảng Cộng sản - đội tiền phong của giai cấp và dân tộc, thống nhất lãnh đạo phong trào cách mạng cả nước đã trở nên bức thiết. Mùa xuân năm 1930, như một tất yếu khách quan của lịch sử, đáp ứng nhu cầu và khát vọng của phong trào cách mạng cả nước về sự cần thiết phải có một “Đảng cách mạng, để trong thì vận động và tổ chức dân chúng, ngoài thì liên lạc với các dân tộc bị áp bức và vô sản giai cấp mọi nơi”, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh đã kịp thời, quyết đoán triệu tập và chủ trì hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản Việt Nam (từ ngày 6/1/1930 đến ngày 7/2/1930), tại Cửu Long, Hương Cảng. Trên cơ sở nhận thức rõ tầm quan trọng của hội nghị và trách nhiệm của mình trong sự kiện trọng đại này, các đại biểu dân chủ thảo luận, bàn bạc và đi đến thống nhất trong tư tưởng và hành động, thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.

Tại Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, lần đầu tiên Nguyễn Đức Cảnh được trực tiếp gặp lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và cuộc gặp mặt lần này mang lại cho Nguyễn Đức Cảnh sự phấn chấn, vững tin hơn vào Đảng Cộng sản Việt Nam và các văn kiện của Đảng do Người soạn thảo. Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời không chỉ đánh dấu sự chuyển biến về chất của giai cấp công nhân Việt Nam, chấm dứt sự khủng hoảng đường lối của cách mạng nước ta, mà còn tạo ra một bước ngoặt quan trọng trong tiến trình cách mạng giải phóng dân tộc ở Việt Nam, trong đó có sự góp sức không nhỏ của Nguyễn Đức Cảnh.

Với những nỗ lực hoạt động không mệt mỏi, với những đóng góp có ý nghĩa của đồng chí Nguyễn Đức Cảnh trong phong trào công nhân Việt Nam, trong tổ chức công đoàn, nhất là sự kiện tham dự và sáng lập Đông Dương Cộng sản Đảng (1929) và Đảng Cộng sản Việt Nam (1930) đã không chỉ phản ánh kết quả hoạt động và cống hiến của đồng chí trong tiến trình vận động thành lập Đảng ta mà còn cho thấy vai trò tiền phong, cốt cán của người cộng sản Nguyễn Đức Cảnh, để lại một tấm gương mẫu mực cho các thế hệ cán bộ, đảng viên của Đảng học tập và noi theo.

TS. VĂN THỊ THANH MAI