Chủ động phòng chống bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá, lùn sọc đen

(QT) - Bệnh vàng lùn (Rice Grassy Stunt Virus - RGSV), lùn xoắn lá (Rice Ragged Stunt Virus - RRSV) và mới đây thêm loại bệnh lùn sọc đen (Rice blackstreaked dwart virus - RBSDV) đã xuất hiện phổ biến trên đồng ruộng nước ta. Bắt đầu từ các tỉnh miền núi phía Bắc, bệnh đã lan ra khắp cả nước, từ đồng bằng sông Cửu Long, đến châu thổ sông Hồng, và mới đây dịch đã xuất hiện ở các tỉnh miền Trung như Quảng Nam, Nghệ An, Hà Tĩnh, gây hậu quả vô cùng nghiêm trọng. Không riêng cây lúa mà các loại dịch bệnh trên đã phá hoại cả cây bắp và nguy cơ lây lan sang những loại cây trồng khác vẫn đang là câu hỏi lớn chưa có câu trả lời. Điều nan giải là những loại bệnh do vi rút thông qua môi giới truyền bệnh là rầy nâu (đối với bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá), còn bệnh lùn sọc đen môi giới truyền bệnh là rầy lưng trắng và rầy nâu nhỏ. Đây là những loại bệnh không có thuốc điều trị, khi cây trồng nhiễm bệnh chỉ có cách duy nhất là tiêu hủy, phun thuốc xử lý, vệ sinh đồng ruộng mới có thể gieo cấy trở lại được.

	Theo kỹ sư Nguyễn Văn Khoa, Trưởng phòng kỹ thuật Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh, muốn phòng ngừa tốt, trước hết phải nhận diện kịp thời, chính xác dịch bệnh. Bệnh vàng lùn xuất hiện với các triệu chứng: cây lúa lúc mới nhiễm bệnh bị lùn, chiều cao cây không đồng đều, cây đẻ nhiều nhánh (chồi), lá xoè ngang và ngắn, phiến lá hẹp, cứng, màu xanh hoặc vàng da cam, trên lá có nhiều đốm rỉ sắt, sau đó chuyển nhanh sang màu vàng và khô lụi từng đám lúa hoặc cả ruộng; khi nhổ lên thấy rể lúa kém phát triển, ngắn và sau đó rể bị chết.

Trước những diễn biến phức tạp và nguy cơ tàn phá dữ dội của các loại dịch bệnh kể trên, mới đây Bộ NN và PTNT đã có chỉ thị về việc phòng chống dịch trên lúa đông xuân ở các tỉnh phía Bắc và Nam Trung bộ. Theo đó, Bộ đề nghị các địa phương giám sát chặt chẽ dịch bệnh, đẩy mạnh công tác dự báo bằng cách khẩn trương xây dựng các bẫy đèn để theo dõi rầy di trú và có biện pháp phòng trừ môi giới truyền bệnh. Các Chi cục BVTV phải điều tra diễn biến dịch bệnh, cung cấp thông tin kịp thời, chính xác đến người dân. Chỉ thị cũng nêu rõ, nếu nơi nào lúa nhiễm bệnh trên 20% diện tích thì phải tiêu hủy toàn bộ. Nằm ở khu vực miền Trung, Quảng Trị có các điều kiện rất thuận lợi cho việc phát sinh lây nhiễm bệnh trên cây lúa do. Đây là vùng chuyển tiếp khí hậu giữa hai miền Nam - Bắc, Đông - Tây, đặc biệt hiện nay khi các tỉnh lân cận như Quảng Nam, Nghệ An, Hà Tĩnh đã bị bệnh hại nặng thì nguy cơ bệnh xuất hiện tại Quảng Trị là khá lớn. Mặt khác, cơ cấu về giống lúa hiện nay ngày càng có xu hướng tăng nhanh các giống lúa chất lượng cao như HC95, Hương Thơm (HT1), P6... đây là các giống nhiễm rầy nâu rất nặng. Bên cạnh đó nông dân ở nhiều nơi vẫn còn tập quán gieo dày (6-7kg/sào), ruộng lúa rậm rạp là điều kiện thích hợp cho rầy nâu trú ẩn và gây hại. Việc quá lạm dụng phân vô cơ, bón nhiều phân đạm, không sử dụng phân chuồng, phân hữu cơ, hoặc bón phân lai rai làm cho cây lúa mềm yếu cũng là điều kiện thích hợp thu hút và tích lũy rầy nâu. Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật không tuân thủ nguyên tắc “4 đúng” cũng là một tác nhân làm cho sâu bệnh nhờn thuốc, việc dùng thuốc trừ sâu bừa bãi, phun thuốc trừ sâu cuốn lá, bọ trỉ, rệp mềm khi chưa cần thiết đã làm mất cân bằng sinh thái ruộng lúa, thiên địch bị diệt cũng là cơ hội để rầy có cơ hội bùng phát và gây hại nặng giai đoạn sau. Thực tế vụ hè thu 2009 vừa qua cho thấy, trên địa bàn tỉnh nhiều nơi do phun thuốc không tuân thủ nguyên tắc 4 đúng nên phải bơm đi bơm lại 2-3 lần mà vẫn bị cháy rầy. Một điều cũng cần phải thẳng thắn nhìn nhận việc triển khai công tác phòng trừ dịch bệnh qua các cấp về đến nông dân thực hiện còn chậm, thiếu đồng loạt, chưa có chế tài bắt buộc trong kiểm soát dịch, tình trạng buôn bán, sử dụng, quản lý thuốc BVTV còn lỏng lẻo... là những mối nguy cơ khi phải trực tiếp đối mặt với dịch bệnh nguy hiểm xảy ra trên địa bàn. Về dịch bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá, lùn sọc đen đang diễn biến phức tạp ở các địa phương, trong cuộc họp mới đây tại Sở NN và PTNT, Chi cục trưởng Chi cục BVTV tỉnh Lê Minh Kết cho rằng, với khả năng lây lan nhanh, tốc độ phát triển mạnh, lại gần các địa phương đã bị nhiễm, dịch bệnh nguy hiểm này có đến tỉnh Quảng Trị hay không có lẽ chỉ còn là vấn đề thời gian. Vì vậy, ngay từ bây giờ, các địa phương và mỗi người dân phải nhận thức được tác hại vô cùng to lớn của dịch bệnh này đối với cây trồng, vấn đề an ninh lương thực, uy tín và chất lượng nông sản trên thị trường để có phương án phòng ngừa hữu hiệu, hạn chế thấp nhất những thiệt hại có thể xảy ra. Theo kỹ sư Nguyễn Văn Khoa, Trưởng phòng kỹ thuật Chi cục Bảo vệ thực vật tỉnh, muốn phòng ngừa tốt, trước hết phải nhận diện kịp thời, chính xác dịch bệnh. Bệnh vàng lùn xuất hiện với các triệu chứng: cây lúa lúc mới nhiễm bệnh bị lùn, chiều cao cây không đồng đều, cây đẻ nhiều nhánh (chồi), lá xoè ngang và ngắn, phiến lá hẹp, cứng, màu xanh hoặc vàng da cam, trên lá có nhiều đốm rỉ sắt, sau đó chuyển nhanh sang màu vàng và khô lụi từng đám lúa hoặc cả ruộng; khi nhổ lên thấy rể lúa kém phát triển, ngắn và sau đó rể bị chết. Bệnh lùn xoắn lá: cây bị bệnh lùn, lá xanh đậm, rìa lá bị rách và gợn sóng, dọc theo gân lá có u bướu, chóp lá bị biến dạng, xoắn tít; lúa không trổ được hoặc nghẹn đòng, đôi khi có nhiều chồi mọc ra từ các đốt thân của cây lúa, nếu trổ được thì hạt cũng bị lép. Còn bệnh lùn sọc đen xuất hiện triệu chứng cây lúa bị lùn, lá màu xanh đậm, mép lá xoăn, rách và không bị vàng, dọc theo gân chính của thân cây có sáp sần sùi và có sọc đen. Bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá gây hại từ khi cây lúa mới gieo đến giai đoạn trổ đòng. Cây lúa càng non càng dễ bị nhiễm bệnh và tác hại càng lớn. Nếu cây lúa bị bệnh thời kỳ trước khi làm đòng thì không hình thành bông, còn bị bệnh ở thời điểm đòng trổ, thì khi trổ, bông bị đen, hạt lép, ảnh hưởng đến năng suất, có khi mất trắng. Các bệnh do vi rút nói chung và bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá, lùn sọc đen hiện nay không có thuốc để phòng trừ, khi cây trồng bị hại chỉ có cách duy nhất là tiêu hủy để tránh lan tràn ra diện rộng, với việc phòng trừ trước hết và chủ yếu là phải diệt môi giới truyền bệnh (các loại rầy) và thực hiện các biện pháp canh tác. Để chủ động đối phó với bệnh vàng lùn, lùn xoắn lá, lúa lùn sọc đen, nhất là trong điều kiện hiện nay do ảnh hưởng của thiên tai, nguồn giống lúa tại địa phương đang thiếu hụt, ngành Nông nghiệp phải nhập giống từ các địa phương về, công tác kiểm dịch chưa chặt chẽ, vẫn còn nhiều sơ hở thì nguy cơ dịch bệnh là rất lớn, vì vậy ngay từ bây giờ các địa phương cần phải có các phương đẩy mạnh công tác tuyên truyền về đối tượng dịch hại mới trên cây lúa để người nông dân được biết và tham gia một cách chủ động. Ngành Nông nghiệp, nhất là Chi cục BVTV tỉnh cần tăng cường công tác dự báo, triển khai tập huấn chuyên môn nghiệp vụ về điều tra, phát hiện, các biện pháp tham mưu chỉ đạo phòng chống dịch cho cán bộ và nông dân, nhất là các vùng có lưu lượng giao thông phát triển như dọc tuyến Quốc lộ 1A. Ưu tiên chuẩn bị một cơ số thuốc BVTV dự trữ tại tỉnh để cung ứng nhanh, xử lý nhanh khi có rầy nâu xuất hiện. Hiện nay các địa phương đang được khẩn trương triển khai sản xuất vụ đông xuân 2009-2010, trong khi các tác nhân khách quan cũng như chủ quan làm xuất hiện các bệnh hại lúa là rất rõ ràng, do đó theo khuyến cáo của các nhà chuyên môn, để hạn chế thấp nhất những thiệt hại có thể xảy ra, ngoài việc thực hiện nghiêm túc biện pháp thâm canh, cần tăng cường ứng dụng chương trình “3 giảm 3 tăng”, khuyến khích ứng dụng sạ hàng, sạ thưa, bón phân đầy đủ cân đối, bón đạm theo bảng so màu lá lúa, không nên phun thuốc trừ sâu quá sớm trước 40 ngày sau sạ. Sử dụng thuốc BVTV phải tuân thủ theo nguyên tắc “4 đúng”, xây dựng quy chế ràng buộc về chống dịch đối với các chủ tài nguyên thực vật bị nhiễm dịch. Để sớm phát hiện các loại bệnh do vi rút gây hại cho cây trồng cần phải xây dựng hệ thống bẫy đèn trong vùng trồng lúa toàn tỉnh để kiểm soát các loại rầy một cách cụ thể theo từng ngày. Các bệnh vi rút hại lúa đã để lại hậu quả vô cùng nặng nề đối với một số địa phương trong cả nước và nguy cơ lan tràn ra diện rộng trong đó có tỉnh Quảng Trị là điều cần phải cảnh giác. “Phòng bệnh hơn chữa bệnh” đó là nguyên lý tồn tại duy nhất đúng hiện nay. Hoàng Đức