*NGUYỄN TRIỀU THƯƠNG, Giám đốc Sở Ngoại vụ Quảng Trị
Là đầu cầu giới tuyến của 2 miền Bắc- Nam trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, nên sau ngày đất nước thống nhất, Quảng Trị phải gánh chịu hậu quả hết sức nặng nề của chiến tranh. Ước tính 82% tổng diện tích đất tự nhiên của tỉnh bị ô nhiễm bom mìn, cao nhất trong toàn quốc.
Các dự án phi chính phủ nước ngoài tích cực hỗ trợ các đối tượng bị tàn tật và tai nạn bom mìn ở tỉnh Quảng Trị -Ảnh: H.N.K
Kể từ sau khi chiến tranh kết thúc đến nay, tỉnh Quảng Trị có trên 8.500 nạn nhân bom mìn, chiếm 1,2% dân số, trong đó 31% nạn nhân là trẻ em.
Ngoài ra, tỉnh có trên 37.000 người khuyết tật, chiếm 6% dân số, trong đó hơn 9.000 người là nạn nhân chất độc da cam/dioxin, nhiều gia đình di chứng đã để lại đến thế hệ thứ ba.
Hậu quả chiến tranh, thiên tai thường xuyên, cùng với các thách thức phi truyền thống khác đã và đang là những trở lực rất lớn đối với sự phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Quảng Trị, nhất là khi trên 70% dân số của tỉnh sống phụ thuộc vào sản xuất nông nghiệp và ngân sách vẫn chủ yếu nhờ trợ cấp từ Chính phủ.
Sau 50 năm xây dựng lại quê hương từ hoang tàn, đổ nát, tỉnh Quảng Trị đã hồi sinh mạnh mẽ. Thực hiện chủ trương, đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước, xác định nội lực là quyết định, ngoại lực là quan trọng, tỉnh Quảng Trị luôn quan tâm đến công tác đối ngoại và hội nhập quốc tế, trong đó chú trọng đến công tác viện trợ phi chính phủ nước ngoài.
Góp phần vào công cuộc khắc phục hậu quả chiến tranh và giải quyết các vấn đề xã hội không thể không nhắc đến sự hỗ trợ, đồng hành của các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ nước ngoài dành cho tỉnh Quảng Trị.
Đến nay, tỉnh Quảng Trị là địa phương có nhiều hoạt động hợp tác phi chính phủ nước ngoài nhất trong toàn quốc, với 34 tổ chức phi chính phủ nước ngoài và 23 tổ chức quốc tế đã và đang triển khai các chương trình, dự án hợp tác phát triển.
Bên cạnh việc duy trì quan hệ hợp tác với các tổ chức, đối tác truyền thống như: PTVN, MAG, NPA, CRS (lĩnh vực khắc phục hậu quả bom mìn); World Vision International, Plan International, MCNV (lĩnh vực hỗ trợ phát triển), Quảng Trị đã tích cực tìm kiếm, kết nối, tiếp xúc để thiết lập quan hệ với một số tổ chức, nhà tài trợ khác như: Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID), Cơ quan Hợp tác quốc tế Hàn Quốc (KOICA), Cơ quan Viện trợ Ai Len (Irish Aid), Văn phòng Hợp tác Quốc phòng Hoa Kỳ (CDC), Đại sứ quán các nước Trung Quốc, Ấn Độ, Thái Lan... và một số tổ chức phi chính phủ nước ngoài như Medipeace (Hàn Quốc), Project BOM (Hàn Quốc), GCS (Hàn Quốc).
Trong giai đoạn 2011-2020, tổng viện trợ phi chính phủ nước ngoài của 778 dự án tại Quảng Trị đạt khoảng 270 triệu USD, tương đương khoảng 5.945 tỉ đồng. Con số này không phải là nhiều, nhưng là khoản viện trợ không hoàn lại, tập trung vào các đối tượng có nhu cầu được hỗ trợ, giúp đỡ trên khắp địa bàn của tỉnh và ở nhiều lĩnh vực khác nhau, trong đó tập trung vào khắc phục hậu quả chiến tranh, y tế, giáo dục, giải quyết các vấn đề xã hội, hỗ trợ phát triển kinh tế.
Trong hai năm 2020- 2021, có 122 chương trình, dự án, viện trợ phi dự án mới được vận động từ nguồn vốn phi chính phủ nước ngoài với giá trị cam kết không hoàn lại đạt 59,3 triệu USD, tương đương khoảng 1.364 tỉ đồng, bằng khoảng 10% tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn tỉnh, chiếm hơn 10% tổng giá trị viện trợ phi chính phủ nước ngoài của cả nước.
Đặc biệt, năm 2020 là năm Quảng Trị đạt kỷ lục về giá trị viện trợ cam kết với 76 khoản viện trợ, tổng trị giá hơn 55 triệu USD. Ngoài các khoản viện trợ dự án, rất nhiều tổ chức phi chính phủ nước ngoài và tổ chức quốc tế đã tích cực hỗ trợ Quảng Trị phòng, chống COVID-19 với các khoản viện trợ vật tư y tế, nhu yếu phẩm và các chương trình đào tạo tập huấn.
Quảng Trị được đánh giá luôn là điểm sáng về thu hút, vận động và sử dụng hiệu quả nguồn vốn viện trợ phi chính phủ nước ngoài của cả nước trong nhiều năm liền.
Nhờ sự hỗ trợ xử lý bom mìn, vật nổ của các tổ chức phi chính phủ, vùng đất phía Tây huyện Cam Lộ đã được đưa vào sản xuất nông nghiệp an toàn, hiệu quả -Ảnh: P.V
Đối với lĩnh vực khắc phục hậu quả chiến tranh, Quảng Trị đã xây dựng và triển khai chiến lược hành động bom mìn, khởi xướng và hiện thực hóa nhiều sáng kiến, được nhiều tổ chức trong nước và quốc tế đánh giá cao, được nhân rộng trên địa bàn tỉnh và trong nước cũng như các nước trên thế giới bị ô nhiễm bom mìn như: Sáng kiến thành lập trung tâm hành động bom mìn - là trung tâm điều phối xử lý bom mìn cấp tỉnh đầu tiên ở Việt Nam; lập bản đồ số kết hợp xử lý các khu vực ô nhiễm cao; áp dụng các công nghệ tiên tiến trong rà phá; thiết lập hệ thống quản lý cơ sở dữ liệu dùng chung cho hoạt động xử lý hậu quả bom mìn, lồng ghép các hoạt động khắc phục hậu quả bom mìn vào kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội (SEDP) theo hướng bền vững; xây dựng năng lực cho các tỉnh, thành khác trong nước và khu vực...
Đặc biệt, có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền với các tổ chức hành động bom mìn và người dân địa phương. Do đó, việc huy động và sử dụng các nguồn lực cho các hoạt động khắc phục hậu quả bom mìn đạt hiệu quả cao.
Với việc triển khai thực hiện các hoạt động về khắc phục hậu quả bom mìn trên địa bàn tỉnh của các tổ chức như: SODI (Đức), APOPO (Bỉ), RENEW, CPI, Golden West (Hoa Kỳ), MAG (Anh), NPA (Na Uy)... đã giúp giảm thiểu các tai nạn bom mìn bình quân hằng năm từ 100 người (1975-1995), xuống còn 10 người (2005-2015)...
Các tổ chức phi chính phủ nước ngoài đã giúp tỉnh rà phá 25.000 ha đất; phát hiện và xử lý an toàn 763.000 bom mìn và vật liệu nổ; hỗ trợ 532 nạn nhân; nâng cao nhận thức về nguy hiểm bom mìn cho 610.438 lượt người, trong đó có 301.678 học sinh tiểu học và trung học cơ sở được tiếp cận chương trình giáo dục phòng tránh bom mìn.
Ngoài ra, gần 1.000 nhân viên kỹ thuật địa phương được đào tạo và trang cấp thiết bị, phương tiện hiện đại, trong đó có cả đội kỹ thuật nữ rà phá là nguồn lực quan trọng giúp tỉnh giải quyết hậu quả bom mìn một cách bền vững.
Bên cạnh đó, các dự án phi chính phủ nước ngoài đã góp phần tích cực vào việc cải thiện tiếp cận các dịch vụ về y tế, giáo dục, giảm nghèo và sinh kế bền vững. Chỉ riêng đối với giáo dục, gần 100 công trình trường học, nhà mẫu giáo được đầu tư từ nguồn viện trợ không hoàn lại của các tổ chức phi chính phủ nước ngoài, trong đó 48 công trình trường được xây mới. Các hỗ trợ khác về thư viện thân thiện, trang thiết bị dạy học hay phương pháp đào tạo đã đóng góp tích cực vào mục tiêu của tỉnh về nâng cao chất lượng giáo dục.
Từ những đóng góp của nguồn vốn viện trợ phi chính phủ nước ngoài đối với tỉnh Quảng Trị có thể khái quát như sau:
Thứ nhất, nguồn vốn viện trợ phi chính phủ nước ngoài đã tập trung hỗ trợ phát triển cơ sở hạ tầng kinh tế-xã hội về y tế, văn hóa, giáo dục, phát triển nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp; chuyển dịch cơ cấu kinh tế, góp phần chuyển giao kỹ thuật hiện đại, phương pháp làm việc, kinh nghiệm quản lý tiên tiến, đào tạo nguồn nhân lực.
Thông qua các chương trình, dự án, nhiều trường, điểm trường đã được xây mới và sửa chữa trong mùa mưa bão và tạo cơ hội học tập an toàn cho các em học sinh; nhiều hoạt động tập huấn và đào tạo, chuyển giao năng lực được triển khai cho cán bộ địa phương và người hưởng lợi...trong các hoạt động canh tác và cải thiện sinh kế, tín dụng và tài chính vi mô, các khóa đào tạo ngắn hạn trong nước và nước ngoài cho công chức và đối tác địa phương về quản lý dự án, tiếp cận đổi mới kỹ năng quản trị và phong cách làm việc hiện đại, năng động và hội nhập...
Thứ hai, nguồn viện trợ phi chính phủ nước ngoài góp phần giải quyết một số vấn đề xã hội như việc làm, xóa đói, giảm nghèo, dịch bệnh, biến đổi khí hậu, bất bình đẳng giới, bạo lực gia đình... Đặc biệt, với đặc thù là một tỉnh chịu ảnh hưởng nặng nề bởi hậu quả chiến tranh, trong cơ cấu nguồn vốn này, hơn 50% được dành cho các hoạt động khắc phục hậu quả chiến tranh như khắc phục hậu quả bom mìn, hỗ trợ người khuyết tật, nạn nhân chất độc da cam...
Với nguồn tài trợ nêu trên, diện tích đất sạch được giải phóng khỏi nguy cơ bom mìn, vật nổ hằng năm được gia tăng, phục vụ mở rộng đất canh tác nông nghiệp và hoạt động dân sinh; cộng đồng người khuyết tật do chiến tranh và chất độc da cam/ dioxin được tiếp cận nhiều với cơ hội học bổng, trợ giúp sinh kế và tiếp cận thêm các chương trình tập huấn y tế và phục hồi chức năng đặc biệt là dựa vào cộng đồng.
Đối tượng trẻ em đặc biệt là trẻ em gái được mở rộng trong việc triển khai các chương trình bảo trợ từ các tổ chức quốc tế và nhà tài trợ nước ngoài, góp phần đóng góp tích cực việc phát huy quyền của trẻ em và quyền của người khuyết tật.
Việc triển khai các dự án hợp tác quốc tế về hành động bom mìn nhân đạo và mở các văn phòng tổ chức/dự án tại tỉnh đã tạo ra khoảng 1.000 lao động có thu nhập ổn định và khá (trên 10 triệu đồng/tháng)... .
Thứ ba, công tác phi chính phủ nước ngoài đã góp phần giúp Quảng Trị thực hiện có hiệu quả hơn các chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước trên địa bàn.
Thông qua quá trình hợp tác triển khai các chương trình, dự án phi chính phủ nước ngoài trên địa bàn tỉnh, thông qua các hoạt động đối ngoại nhân dân khá phong phú, cộng đồng quốc tế đã hiểu hơn về các chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, từ đó tiếp tục ủng hộ sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh, tăng cường quan hệ hữu nghị và hợp tác cùng phát triển.
Nhiều hoạt động hòa bình, đoàn kết, hữu nghị, hợp tác đã được tỉnh Quảng Trị triển khai rất hiệu quả trong việc chia sẻ thông tin, kết nối đối tác và bạn bè quốc tế.
Năm 2021, tỉnh Quảng Trị là địa điểm duy nhất của Việt Nam tổ chức hoạt động Tháp đèn xanh chào mừng ngày Quốc khánh Ireland 17/3 tại Trung tâm Văn hóa - Điện ảnh tỉnh. Cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài trong đó có người gốc Quảng Trị đã có nhiều kết nối hợp tác, nghiên cứu và đầu tư, thiện nguyện với đối tác tỉnh Quảng Trị.
Trong 20 năm qua, tỉnh Quảng Trị đã đón hàng trăm đoàn tình nguyện viên từ Hoa Kỳ, Hàn Quốc... đến thăm hữu nghị, triển khai hoạt động giao lưu và trồng cây xanh. Những kết quả đã đạt được trong công tác phi chính phủ nước ngoài là tổng hòa các nỗ lực, từ định hướng đối ngoại đúng đắn, đến ban hành văn bản pháp quy về vận động, quản lý hiệu quả, sự tham gia chủ động của người dân và quan hệ đối tác, hợp tác của các tổ chức, các nhà tài trợ.
Đến với Quảng Trị hôm nay, nhiều vùng đất từng được mệnh danh là “đất chết” do ô nhiễm bom mìn nay đã hồi sinh.
Hiện hữu trước mắt là bức tranh thanh bình ngập tràn một màu xanh. Màu xanh của bầu trời cao rộng, màu xanh của đồi núi mênh mông hòa cùng màu xanh của cánh đồng lúa, cỏ cây hoa lá. Quảng Trị đang vươn mình mạnh mẽ, trong thành quả đó có sự ủng hộ, đồng hành của các tổ chức quốc tế, tổ chức phi chính phủ nước ngoài, các nhà tài trợ để giúp tỉnh thực hiện thành công công cuộc khắc phục hậu quả chiến tranh, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội.