Hồi ức ngày Fidel Castro đến “đất lửa”

(QT) - 40 năm trước, ống kính của nhiếp ảnh gia Hồ Sỹ Sô đã ghi lại nhiều khoảnh khắc đẹp về lãnh tụ Fidel Castro trong chuyến thăm vùng giải phóng Quảng Trị. Hôm nay, ông rưng rưng xúc động khi cầm cuốn sách ảnh mới xuất bản “Fidel Castro – Quảng Trị một ngày lịch sử 1973”. Đặt tay lên lồng ngực, Sỹ Sô bảo: “Tấm ảnh đẹp nhất về Fidel, tôi giữ ở đây”. Cũng như ông, nhiều nhân chứng lịch sử như ông Lê Văn Hoan, ông Dương Tú Anh, chị Nguyễn Thị Hương... đến giờ vẫn ấp ủ hình ảnh Chủ tịch Fidel Castro ở góc thiêng liêng nhất trong trái tim. Chúng tôi đã gặp họ và miên man ngược dòng ký ức. 40 năm ấp ủ món quà tặng lãnh tụ Nhiếp ảnh gia Hồ Sỹ Sô (sinh năm 1940) điện thoại cho tôi, giọng vỡ òa vui sướng. Ông thông báo, cuốn sách ảnh “Fidel Castro- Quảng Trị một ngày lịch sử 1973” đã xuất bản. Cách đây gần một năm, được sự ủng hộ của anh em văn nghệ sĩ, phóng viên báo chí, Sỹ Sô đã tổ chức thành công triển lãm ảnh “Nguyên Chủ tịch nước Cuba Fidel Castro thăm vùng giải phóng miền Nam Việt Nam tại Quảng Trị năm 1973”. Trong vòng tay yêu thương của mọi người, Sỹ Sô xúc động chia sẻ dự định về một cuốn sách ảnh. Thế nhưng, sau đó, chính ông khẽ thở dài tâm sự: “Tuổi cao, sức yếu, khả năng kinh tế có hạn, chỉ lo không kịp thực hiện điều mình ấp ủ suốt 40 năm qua”. Nỗi trăn trở ấy phần nào lý giải sự vui mừng khôn xiết của Sỹ Sô trong những ngày này.

Nhiếp ảnh gia Hồ Sỹ Sô trả lời phỏng vấn báo chí trong triển lãm ảnh “Nguyên Chủ tịch nước Cuba Fidel Castro thăm vùng giải phóng miền Nam Việt Nam tại Quảng Trị năm 1973”

Sinh ra và trưởng thành giữa thời chiến, dẫu được Bộ Văn hóa nhiều lần tạo điều kiện đi học tại Liên Xô, chàng trai Hồ Sỹ Sô vẫn quyết tâm bám trụ quê nhà. Năm 1962, Sỹ Sô được gia đình tặng một chiếc máy ảnh. Từ tò mò tìm hiểu, anh dần quen và say mê lúc nào chẳng hay. Dẫu chưa qua trường lớp đào tạo nhưng nhờ con mắt nghệ sĩ, chàng trai trẻ đã cho ra đời nhiều bức ảnh có góc chụp, bố cục, cách lấy ánh sáng... độc đáo. Cùng chiếc máy ảnh, Hồ Sỹ Sô đã lăn lộn trên chiến trường và ghi lại nhiều khoảnh khắc giá trị. Hiện, ông sở hữu hơn 3.000 bức ảnh về quê hương Quảng Trị. Mỗi bức ảnh là một trang kỉ niệm đối với Sỹ Sô. Trong đó, bộ ảnh về chuyến thăm vùng giải phóng Quảng Trị của lãnh tụ Fidel Castro và cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng để lại ấn tượng sâu sắc nhất. Đầu tháng 9/1973, Sỹ Sô được Trưởng Ty An ninh thông báo chuẩn bị đồ nghề, sang trụ sở Tỉnh ủy để tác nghiệp. Vừa đến nơi, ông Hồ Sĩ Thản, Bí thư Tỉnh ủy thời bấy giờ bảo: “Chú ở lại đây. Khi nào tôi lên đường, chú xách máy cùng đi để tác nghiệp, đến đâu, gặp ai thì lúc ấy sẽ biết”. Sau 5 ngày chờ đợi trong sự bồn chồn, nhiếp ảnh gia Sỹ Sô nhận thông báo lên đường. Khi đoàn đến Đồn An ninh Biên phòng, Sỹ Sô xuống xe và khá bất ngờ vì thấy mọi người đã chuẩn bị cờ hoa, đón chào sự kiện gì đó. Bỗng có một đoàn xe từ Quảng Bình chạy vào, các đồng chí lãnh đạo tỉnh tiến gần chiếc xe thứ ba. Hai cánh cửa cùng mở, Hồ Sỹ Sô ngạc nhiên tột độ khi thấy Chủ tịch Cuba Fidel Castro và cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng bước xuống, hồn hậu chào mọi người. “Ấn tượng đầu tiên của tôi là Fidel Castro có đôi mắt rất sáng và ấm áp. Nhìn vào đó, ai cũng có thể cảm nhận tấm lòng vị lãnh tụ. Tôi phải tự nhắc mình kiềm chế sự xúc động để lưu giữ thời khắc lịch sử này. Thực sự không gì hạnh phúc hơn được ghi lại từng ánh mắt, cử chỉ của lãnh tụ Fidel Castro”- Nghệ sĩ nhiếp ảnh Hồ Sỹ Sô chia sẻ. Chọn lọc từ 250 khoảnh khắc, 50 bức ảnh đen trắng ghi lại chuyến thăm của Chủ tịch Phidel Castro và cố Thủ tướng Phạm Văn Đồng đã được đông đảo công chúng đón nhận. Về phần mình, Sỹ Sô rất mong muốn cuốn sách ảnh sẽ vượt “nửa vòng trái đất” để đến với người mà mình ngưỡng vọng- lãnh tụ Fidel Castro. “Người tái sinh tôi” Trên hành trình tìm lại “dấu chân” Fidel Castro, chúng tôi được giới thiệu câu chuyện ông đã cứu sống một thiếu nữ Quảng Trị. Mong muốn rõ thực hư, chúng tôi đã cất công dò hỏi nhiều nhân chứng lịch sử, để rồi may mắn gặp chị Nguyễn Thị Hương trong căn nhà ấm cúng trên đường Đặng Tất. Chị và cha đang hàn huyên chuyện cũ. Chị Hương cho biết, cha mình, ông Nguyễn Hữu Ái cũng bằng tuổi Chủ tịch Cuba Fidel Castro. Từ ngày biết con được “khai sinh lần thứ hai”, ngày ngày, ông đều đọc sách báo, tìm hiểu thông tin về Fidel Castro và cầu mong vị lãnh tụ tốt bụng luôn sống vui, sống khỏe.

Chị Nguyễn Thị Hương và cha chia sẻ những câu chuyện về lãnh tụ Fidel Castro

Bên chén nước chè xanh, câu chuyện giữa chúng tôi và bố con chị Hương ngày càng thân mật. Chị Hương sinh ra ở thôn Tây, xã Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Linh. Cuộc gặp gỡ giữa lãnh tụ Fidel Castro và chị diễn ra ngắn ngủi nhưng ấm áp tình người. Năm ấy, chị Hương mới 17 tuổi, là đoàn viên ưu tú của Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam (nay là Đoàn TNCS Hồ Chí Minh) xã Vĩnh Thành, huyện Vĩnh Linh. Trong khi cùng mọi người hăng hái san lấp hố bom trên tuyến quốc lộ 1A, lưỡi cuốc của chị va phải bom bi, một tiếng nổ khô khốc vang lên. Trong cơn đau, chị nghe tiếng người than khóc và cảm giác mình như bị phạt ngang, máu tuôn xối xả. Đặc biệt, chị lờ mờ thấy một người cao lớn đến gần, lo lắng hỏi thăm. “Khi tỉnh lại, tôi đã nằm trong bệnh viện. Quả bom bi khiến tôi đứt 8 đoạn ruột, mất máu trầm trọng. Các bác sĩ bảo nhờ được đưa vào cấp cứu kịp thời nên tôi mới sống sót”, chị Hương chia sẻ. Sau đó, người thân đã kể lại ngọn ngành câu chuyện chị đã trải qua. Thời điểm quả bom bi phát nổ cận kề lúc đoàn xe chở Chủ tịch Fidel Castro và Thủ tướng Phạm Văn Đồng đến nơi. Chủ tịch Fidel đã cho xe dừng bánh, xuống đường để đưa chị đến Bệnh viện A Vĩnh Linh. Bấy giờ, bệnh viên hết máu dự trữ, vị ân nhân đã điều động ô tô ra Quảng Bình mang máu về để cứu sống chị. Gần một tháng sau khi điều trị, sức khỏe của chị Hương dần hồi phục. Vừa trở về nhà, chị nhận được giấy báo lên UBND xã nhận quà. Thế rồi, chị không thể tin nổi vào mắt mình khi thấy dòng chữ bên ngoài ghi rõ ràng, đây là món quà của Chủ tịch Fidel Castro. Ngoài các loại thuốc, còn có một tấm danh thiếp, hoa văn chìm và con dấu nổi. Dòng trên ghi chữ in đứng: CMDTE. FIDEL CASTRO RUZ và dòng dưới là: Bí thư thứ nhất Đảng Cộng sản Cuba. Một phút tĩnh lặng, chị Hương và những người có mặt đều rưng rưng nước mắt, không ngờ một vị lãnh đạo bận trăm công ngàn việc như Fidel vẫn không quên cô gái gặp tai nạn bom mìn ở Việt Nam.

Ông Dương Tú Anh vẫn lưu giữ nhiều cuốn sách ghi lại những câu chuyện về mối quan hệ Việt Nam - Cuba

Kể từ đó, hễ có phái đoàn Cuba nào sang thăm Việt Nam, Chủ tịch Fidel đều gửi lời thăm hỏi và tặng quà gia đình chị Hương. Đáp lại tấm chân tình ấy, chị đã viết thư cảm ơn “người tái sinh” mình. Chị Hương cho biết thêm, năm 1985, Chủ tịch Fidel còn mời chị sang Cuba để kiểm tra sức khỏe. Song, vì con còn quá nhỏ nên chị đành bỏ lỡ cơ hội diện kiến và gửi lời cảm ơn vị lãnh tụ tốt bụng. “Vụ tai nạn cách đây 40 năm đã lấy đi phần nào sức khỏe của tôi. Song, nó lại giúp tôi gặp được vị lãnh tụ đáng kính. Mỗi khi trái gió, trở trời, vết thương cũ tái phát, tôi lại nghĩ đến Chủ tịch Fidel Castro và cảm thấy như được tiếp thêm sức mạnh. Fidel đã giúp tôi có ngày hôm nay, một mái ấm hạnh phúc và 4 đứa con ngoan hiền”- chị Hương chia sẻ. Ấn tượng Fidel Đó là một buổi sáng đẹp trời tháng 9/1973, người dân sống tại huyện Cam Lộ, Gio Linh và thị xã Đông Hà được thông báo tập trung hai bên đường từ khu vực Căn cứ Dốc Miếu đến Quán Ngang, ở trụ sở Tỉnh ủy và Căn cứ 241 để đón đoàn đại biểu quốc tế. Khi tề tựu đông đủ, bà con mới được các cán bộ thông báo “nhân vật bí ẩn” chính là Chủ tịch Cuba Fidel Castro. Ngay lập tức, tiếng hò reo vang dội. Ai cũng háo hức được thấy Fidel bằng xương, bằng thịt. Từ lâu, vốn dĩ bà con đều biết sự giúp đỡ chí tình của đất nước Cuba và Chủ tịch Fidel Castro dành cho Việt Nam. Ông Dương Tú Anh, bấy giờ là Phó Bí thư Huyện ủy Cam Lộ kể: “Để đảm bảo an toàn, trước đó, chỉ một số lãnh đạo cốt cán của tỉnh và huyện biết thông tin lãnh tụ Fidel Castro đến vùng giải phóng Quảng Trị. Sáng sớm hôm ấy, khi chúng tôi báo tin, bà con ai cũng mừng rỡ. Đến giờ, tôi vẫn không quên hình ảnh đoàn xe của lãnh tụ Fidel Castro và Thủ tướng Phạm Văn Đồng đi giữa rừng cờ hoa cùng tiếng reo hò không dứt”.

Ông Lê Văn Hoan đọc lại những dòng tâm huyết của lãnh tụ Fidel Castro phát biểu trong lễ mít tinh tại Cao điểm 241, tháng 9/1973

Fidel Castro là Nguyên thủ quốc gia nước ngoài đầu tiên đến thăm vùng giải phóng miền Nam Việt Nam. Đây là sự kiện không chỉ mang thông điệp về tình hữu nghị mà còn có ý nghĩa lớn trong đời sống quốc tế, khẳng định vị thế cách mạng Việt Nam. Điều đáng ghi nhận hơn, Chủ tịch Fidel Castro thân chinh đến Quảng Trị khi chiến trường còn giao tranh ác liệt. Ông lần lượt vượt qua Dốc Miếu, nơi có hàng rào điện tử Mc.Namara, thăm Đông Hà, rồi ngược lên đường 9 đến Khu Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam và sau đó tham dự lễ mít tinh. Tại cao điểm 241 ngổn ngang xác xe tăng, đạn pháo, Chủ tịch Fidel Castro đã phất cao lá cờ của Mặt trận Dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Ông cũng hiên ngang đạp lên nòng pháo được mệnh danh là “Vua chiến trường” của quân đội Mỹ thời ấy. Đặc biệt, trong buổi mít tinh, Fidel Castro đã bày tỏ sự vui mừng khi vượt qua hàng vạn ki-lô-mét để đến thăm vùng giải phóng miền Nam. Giọng ông hào sảng: “Đoàn đại biểu Đảng và Chính phủ Cuba đến miền Nam Việt Nam vào một ngày đẹp trời. Ánh mặt trời chói lọi ở phương Đông chiếu sáng núi đồi, đồng ruộng. Ánh nắng ban mai làm cho tôi nghĩ đến tương lai Việt Nam cũng đẹp và rạng rỡ như ngày hôm nay”. Biết bao con tim như xiết chặt khi nghe Fidel diễn thuyết. Nhiều người sụt sùi nước mắt. Ông Lê Văn Hoan, bấy giờ là Bí thư Huyện ủy Hải Lăng nhớ lại: “Lãnh tụ Fidel Castro nói bộ nhưng rất khúc chiết, rành mạch. Giọng của ông hào sảng như chạm vào trái tim mỗi người. Ai ai cũng lặng đi vì xúc động. Không gian chỉ thực sự vỡ òa khi Fidel nói lên niềm tin của mình về tương lai đất nước Việt Nam”. Đến nay, 40 năm đã trôi qua, ông Lê Văn Hoan, ông Dương Tú Anh và người dân cùng thời vẫn không thể quên buổi sáng đặc biệt ấy. Riêng ông Lê Văn Hoan, sau này giữ chức vụ Chủ tịch UBMTTQVN tỉnh, Chủ tịch Hội Hữu nghị Việt Nam- Cuba, luôn khắc sâu hình ảnh lãnh tụ Fidel Castro. Điều khiến ông vui mừng nhất là sau chuyến thăm của Fidel, ý thức giữ gìn, phát huy mối quan hệ tốt đẹp, tình hữu nghị đoàn kết Việt Nam- Cuba của người dân ngày càng cao. Bài, ảnh: TRƯƠNG QUANG HIỆP