Cảnh báo về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe

(QT) - Thế giới hiện có 1,3 tỷ người hút thuốc lá (HTL). Khói thuốc lá chứa hơn 4.000 chất hóa học, trong đó có 43 chất là tác nhân gây ung thư. Từ khói thuốc lá, các chất này đi vào cơ thể người và gây ra nhiều bệnh nguy hiểm như bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, nhồi máu cơ tim, xơ vữa động mạch, đột quỵ, ung thư thực quản-thanh quản, ung thư da, ung thư miệng, ung thư mũi, ung thư vòm họng và cả những bệnh mà ít người HTL nghĩ đến như đục thủy tinh thể, bạch cầu cấp tính thể tụy, phình động mạch chủ, ung thư dạ dày, ung thư tuyến tụy, ung thư tử cung, ung thư thận... HTL làm tăng nguy cơ mắc ung thư phổi từ 8-25 lần. Ngoài ra, HTL có hại cho sức khỏe sinh sản của phụ nữ, dẫn đến nguy cơ sẩy thai cao gấp 1,5-3,2 lần, tăng nguy cơ thai chết lưu và biến chứng rau thai. Đặc biệt, khói thuốc lá gây hại đến khả năng phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ. Trẻ em sống trong môi trường có khói thuốc lá bị mắc các bệnh hô hấp nhiều hơn. Phơi nhiễm khói thuốc lá, nhiều trẻ em còn phải hứng chịu nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, đột tử. Theo thống kê của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có khoảng 4,9 triệu người, tức là cứ 8 giây lại có một người chết do các bệnh liên quan đến thói quen HTL và ước tính đến năm 2025, con số này sẽ lên 10 triệu người và 70% trong số đó là ở các nước đang phát triển. Mặt khác, cứ 2 người HTL thì có 1 người chết vì những bệnh có liên quan đến thuốc lá và 50% trong những trường hợp đó chết ở tuổi trung niên. Tại Việt Nam, tỷ lệ HTL hiện nay ở nam giới là 56,1%, ở nữ là 1,8% và mỗi năm có khoảng 30.000-40.000 ca tử vong do thuốc lá, cao gấp gần 4 lần số tử vong vì tai nạn giao thông. Ở nước ta hiện có hơn 20 nhà máy sản xuất thuốc lá với sản lượng trung bình xấp xỉ 2.000 triệu bao thuốc lá/năm và bình quân một người sử dụng hơn 500 điếu thuốc lá/năm. Đó là chưa tính số thuốc lá ngoại nhập lậu không kiểm soát được. Ước tính số tiền mà người dân trong nước dùng mua thuốc lá mỗi năm là hơn 8.200 tỷ đồng và chi phí của xã hội dành cho việc điều trị 3/18 loại bệnh có liên quan đến thuốc lá khoảng 800 tỷ đồng/năm, chiếm 18% tổng chi tiêu cho y tế. Nếu những con số này được duy trì thì ảnh hưởng của nó đối với sức khỏe của người dân trên cả nước thật to lớn và không thể bù đắp được tổn thất về kinh tế để điều trị các bệnh do thuốc lá gây ra sau này. WHO cảnh báo HTL là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến những trường hợp tử vong lẽ ra có thể ngăn chặn được với giải pháp đơn giản là tạo ra những môi trường hoàn toàn không có khói thuốc lá. Với ngày Thế giới không thuốc lá 31/5 được khởi xướng từ năm 1987, đến nay, WHO đã đưa ra nhiều khẩu hiệu hành động nhằm thu hút sự chú ý của tất cả mọi người, mọi quốc gia đến tác hại của HTL và các bệnh tật, sự chết do thuốc lá gây ra. Năm 2009, WHO chọn chủ đề của ngày Thế giới không thuốc lá là Cảnh báo về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe. Trước tình hình số người tử vong do thuốc lá mỗi năm nhiều hơn số người chết do HIV/AIDS, sốt rét và bệnh lao cộng lại, WHO khẳng định đã đến lúc mỗi quốc gia và cả cộng đồng thể giới phải hành động thật mạnh mẽ để mọi người nhận thức được mức độ nguy hại mà thuốc lá gây ra đối với sức khỏe. Các chuyên gia đã khuyến cáo, có tới một nửa số người HTL sẽ chết vì những bệnh liên quan đến thuốc lá và khói thuốc lá cũng gây tác hại cho tất cả những người hít phải khói thuốc thụ động. Tuy nhiên, các công ty thuốc lá sử dụng bao bì và các kỹ thuật quảng cáo vừa làm thuốc lá trở nên hấp dẫn hơn vừa khiến người tiêu dùng quên thực tế thuốc lá hủy hoại sức khỏe của chính họ. Vì vậy, việc cảnh báo về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe của con người được tiến hành trên chính bao bì của các sản phẩm thuốc lá là một biện pháp quan trọng nhằm khắc phục những thách thức của công nghiệp thuốc lá đối với y tế công cộng đã được ghi rõ trong Công ước khung kiểm soát thuốc lá của WHO: Ít nhất là 30%, lý tưởng là 50% hoặc hơn diện tích trưng bày trên bao gói thuốc lá dành cho lời cành báo rõ ràng về sức khỏe, nên dùng hình ảnh hoặc phối hợp. Những cảnh báo kèm theo hình ảnh về tác hại thuốc lá rất có tác dụng cho việc truyền thông về mức độ nguy hại của thuốc lá và khuyến khích thay đổi hành vi hoặc bỏ HTL, hoặc hút ít đi. Biện pháp này ít tốn kém nhưng lại rất hiệu quả vừa chỉ rõ sự thật về hậu quả của việc HTL vừa truyền tải một thông điệp rõ ràng và trực quan mà ngay cả những người không biết chữ cũng có thể hiểu được. Cảnh báo bằng hình ảnh còn làm giảm bớt sức hấp dẫn nói chung của các bao thuốc lá mà ngành công nghiệp thuốc lá đã chi hàng chục triệu USD để thiết kế một cách công phu nhằm đánh lạc hướng sự chú ý của công chúng khỏi những tác hại chết người của thuốc lá đồng thời làm cho những người mới bắt đầu HTL trở thành nghiện thuốc lá và để giữ những người đang HTL không bỏ thuốc lá. Để làm được điều đó, cần phải kêu gọi các công ty thuốc lá thông tin đầy đủ và trung thực về tác hại của thuốc lá do họ sản xuất. Nhưng vì lợi nhuận từ thuốc lá là rất lớn, chỉ sau dầu khí, rượu bia nên các công ty thuốc lá cố trì hoãn việc in hình ảnh cảnh báo với nhiều lý do. Thách thức này đòi hỏi cần có sự nỗ lực chung của xã hội trong việc yêu cầu bao bì thuốc lá phải in hình ảnh thể hiện những tác hại của thuốc lá như quy định của Công ước khung về kiểm soát thuốc lá. Với nỗ lực này, các nhà hoạch định chính sách ban hành luật qui định trên tất cả các sản phẩm thuốc lá đều phải có cảnh báo bằng hình ảnh khổ lớn về tác hại sức khỏe và nhiều hậu quả tiêu cực khác do thuốc lá gây ra; xây dựng và áp dụng những cảnh báo hiệu quả nhất để có thể thu được tác động mạnh mẽ nhất. Bên cạnh đó, các tổ chức xã hội và tổ chức phi chính phủ ủng hộ áp dụng cảnh báo bằng hình ảnh trên bao bì tất cả các sản phẩm thuốc lá; tham gia vận động và giúp xây dựng, thi hành luật qui định phải có cảnh báo bằng hình ảnh trên các sản phẩm thuốc lá; giám sát việc thực hiện in bao bì và mức độ tuân thủ luật của các công ty thuốc lá đối với qui định về in cảnh báo sức khỏe trên sản phẩm thuốc lá; đánh giá và chia sẻ thông tin về hiệu quả của cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh. Đối với công chúng, hãy đòi quyền được biết toàn bộ sự thật về những nguy hại do sử dụng thuốc lá và tiếp xúc với khói thuốc thụ động gây ra, cho mọi người biết mình ủng hộ việc in cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh trên bao thuốc lá. Thuốc lá là sản phẩm tiêu dùng hợp pháp duy nhất gây chết người khi nó được sử dụng đúng theo ý muốn của nhà sản xuất. Những cảnh báo về sức khỏe có hiệu quả, nhất là những cảnh báo bằng hình ảnh đã được chứng minh là có tác dụng khuyến khích người HTL bỏ thói quen này và giảm bớt sức hấp dẫn của thuốc lá đối với những người chưa mắc nghiện. In cảnh báo bằng hình ảnh trên bao bì tất cả các sản phẩm thuốc lá là biện pháp thích hợp và rất hiệu quả để góp phần nâng cao nhận thức của cộng đồng về những nguy hại mà HTL đặt ra cho sức khỏe, giảm thiểu tác hại của thuốc lá đối với cả người HTL và không HTL, giảm chi phí xã hội từ việc HTL. Cảnh báo bằng hình ảnh trên bao bì thuốc lá là một biện pháp đơn giản và hiệu quả, có thể làm giảm đáng kể mức độ sử dụng thuốc lá và giảm tử vong do sử dụng thuốc lá gây ra. Với mục tiêu đó, ngày Thế giới không thuốc lá 31/5/2009 sẽ thông báo cho công chúng về mối nguy hiểm của việc sử dụng thuốc lá, việc kinh doanh thuốc lá của các công ty thuốc lá, các hoạt động phòng chống tác hại thuốc lá của WHO và các hành động mà cộng đồng thế giới có thể làm để đòi quyền bảo vệ sức khỏe, cuộc sống khỏe mạnh và bảo vệ các thế hệ tương lai. Nguyễn Bội Nhiên