Bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật của Bài chòi

(QT) - Vừa qua, tỉnh Quảng Trị tổ chức lễ vinh danh nghệ thuật Bài chòi nhằm mục đích tôn vinh và tuyên truyền sự kiện bộ môn nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Việt Nam được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Bên cạnh niềm tự hào đó, trách nhiệm đặt ra cho những người làm công tác quản lý nhiệm vụ cấp thiết và lâu dài là làm thế nào để bảo tồn và phát huy giá trị loại hình nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Việt Nam để bộ môn nghệ thuật này tiếp tục phát triển, lan tỏa, xứng đáng với vị trí, vai trò trong đời sống văn hóa tinh thần của người Quảng Trị, người miền Trung, của nhân dân Việt Nam và của nhân loại.

Nghệ thuật Bài chòi đã được vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại

Bài chòi là một trò chơi dân gian ra đời từ rất lâu ở khu vực duyên hải miền Trung Trung Bộ, trong đó có Quảng Trị. Tại hầu hết các làng Việt trên địa bàn Quảng Trị từ những năm 1945 trở về trước đều tồn tại một hình thức giải trí vào dịp tết, đó là đánh bài tới. Đây là một hoạt động giải trí chủ yếu dành cho phụ nữ ở độ tuổi trung niên trở lên ngồi đánh trên các sạp chiếu và chỉ mang tính chất nhỏ lẻ trong từng gia đình. Về sau, đánh bài tới tại một số làng quê đã phát triển lên một bước mới về quy mô và cách thức, các làng đã cho dựng chòi phía trước sân đình, sân chợ để tổ chức hội bài chòi, cờ chòi trong các dịp xuân đến, thu hút mọi lứa tuổi trong cộng đồng làng tham gia cuộc chơi. Từ đây, bài chòi thực sự trở thành ngày hội của cộng đồng làng và được dân gian gọi là hội Bài chòi .

Từ năm 1945 đến 1975, do chiến tranh và những năm sau ngày thống nhất đất nước, do chưa hiểu hết giá trị truyền thống của nghệ thuật chơi bài chòi, nên hội Bài Chòi tại các làng quê không được tổ chức và dần dần bị rơi vào lãng quên. Mãi cho đến những năm 1990 đến nay, hội Bài Chòi tại một số làng quê mới được khôi phục trở lại như làng Tùng Luật, làng Cổ Mỹ (xã Vĩnh Giang); làng Đơn Duệ (xã Vĩnh Hòa), thị trấn Hồ Xá, huyện Vĩnh Linh. Ngoài ra, tại làng Hà Thượng, thị trấn Gio Linh, huyện Gio Linh, sau ngày giải phóng đến nay mặc dù hội Bài Chòi không được khôi phục trở lại nhưng cách thức tổ chức bài chòi vẫn còn in đậm trong ký ức của một số người cao niên trong làng. Đặc biệt, làng Ngô Xá Tây, xã Triệu Trung, huyện Triệu Phong là một trong những làng ở phía Nam của tỉnh còn bảo tồn và phát huy được các trò chơi truyền thống đặc sắc như cờ chòi, bài chòi trong những ngày đầu năm mới. So với cách chơi bài chòi ở các tỉnh khác, nghệ thuật bài chòi Quảng Trị mang đậm chất dân gian, thể hiện ở khía cạnh từ nội dung những điệu hò, câu vè, những người hô thai, cách trang trí các chòi chơi đều xuất phát từ sự sáng tạo của người dân.

Trên thực tế, hiện nay, di sản nghệ thuật Bài chòi ở Quảng Trị đang được lưu giữ theo phương thức truyền khẩu, chưa được đầu tư đúng với giá trị vốn có. Phần đông nghệ nhân nòng cốt hiện đã lớn tuổi, việc truyền dạy cho lớp trẻ chưa đồng bộ, hình thức tổ chức chưa phù hợp... Do đó, trong thời gian tới đòi hỏi phải có sự quản lý, định hướng để bảo tồn, phát huy giá trị di sản nghệ thuật Bài chòi một cách bền vững, đáp ứng nhu cầu thưởng thức của xã hội, góp phần thúc đẩy du lịch của tỉnh.

Ý thức bảo vệ và phát huy giá trị di sản nghệ thuật Bài chòi trên địa bàn tỉnh Quảng Trị cũng đã sớm được các cấp chính quyền quan tâm. Trong thời gian từ tháng 6 đến tháng 9/ 2014, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã chỉ đạo Bảo tàng tỉnh tiến hành nhiều đợt điều tra, nghiên cứu, kiểm kê bước đầu về “Tục chơi bài chòi mùa xuân của người Việt” trên địa bàn một số làng, xã của tỉnh. Tháng 10/2014, UBND tỉnh Quảng Trị phối hợp với Học viện Âm nhạc Việt Nam tổ chức tọa đàm về bảo tồn và phát huy giá trị di sản “Tục chơi bài chòi mùa xuân của người Việt tại Quảng Trị”. Hằng năm, vào dịp tết nguyên đán, hội chơi bài chòi đã được tổ chức tại Trung tâm văn hóa tỉnh và một số địa phương trên địa bàn tỉnh. Tuy nhiên, để hoạt động bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể thế giới được thực hiện có hiệu quả, cần sớm ban hành đề án bảo vệ và phát huy giá trị di sản nghệ thuật Bài chòi trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Đề án này đã được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng và đang chờ UBND tỉnh thông qua. Đề án đặt ra những mục tiêu quan trọng như hoàn thành công tác sưu tầm, kiểm kê, phân loại phục vụ cho việc bảo vệ nghệ thuật bài chòi trên địa bàn toàn tỉnh, xây dựng nội dung tuyên truyền về bảo vệ và phát huy giá trị nghệ thuật Bài chòi cho cán bộ văn hóa các xã, phường, thị trấn. Ban hành một số cơ chế, chính sách về bảo vệ và phát huy giá trị di sản nghệ thuật Bài chòi, duy trì các Câu lạc bộ Bài chòi hiện đang sinh hoạt ở các huyện, thị xã và thành phố Đông Hà; đồng thời xem xét thành lập và phát triển Câu lạc bộ Bài chòi tại các địa phương nhằm nâng cao đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân trong đời sống đương đại, phục vụ nhu cầu hưởng thụ văn hóa tinh thần của nhân dân và phục vụ khách du lịch trong và ngoài nước. Ngoài ra còn quan tâm đến việc tổ chức các lớp bồi dưỡng cho các diễn viên, nghệ nhân về kỹ năng thực hành di sản nghệ thuật Bài chòi.

Muốn nghệ thuật bài chòi đi vào cuộc sống, trước hết cần nâng cao nhận thức trách nhiệm của các cấp, các ngành và của cộng đồng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản. Để thực hiện được các mục tiêu trên, đề án đề ra các giải pháp cụ thể như vận động và tạo điều kiện để các câu lạc bộ, nghệ nhân bài chòi mở các lớp truyền dạy thực hành di sản nghệ thuật Bài chòi tại địa phương, giới thiệu di sản nghệ thuật Bài chòi vào trường học (từ tiểu học đến THPT) theo hình thức ngoại khóa. Khôi phục và kiện toàn các nhóm (đội), Câu lạc bộ Bài chòi hiện có của các xã, phường, thị trấn trên địa bàn tỉnh, có cơ chế chính sách hỗ trợ các câu lạc bộ, nhóm (đội), nghệ nhân bài chòi. Đồng thời tạo sân chơi cho các câu lạc bộ, nhóm (đội), nghệ nhân bài chòi tham gia trình diễn nghệ thuật bài chòi thông qua các dịp lễ hội lớn của tỉnh. Ngoài ra cần xây dựng, vận dụng thích hợp các cơ chế, chính sách của Trung ương và địa phương để hỗ trợ về vật chất, điều kiện hoạt động góp phần động viên tinh thần của các nghệ nhân. Nghiên cứu, đề xuất ban hành chính sách đãi ngộ, tôn vinh, khen thưởng và phong tặng danh hiệu vinh dự của nhà nước cho các nghệ nhân hò bài chòi có nhiều đóng góp xuất sắc trong việc bảo vệ và phát huy giá trị di sản nghệ thuật Bài chòi.

Thanh Trúc