Đưa sản phẩm mây, tre phục vụ thị trường nội địa và xuất khẩu

Ở các xã vùng núi miền Tây Quảng Trị nghề đan lát bằng mây, tre, nứa, lá của đồng bào Vân Kiều, Pa Kô đã có từ lâu đời. Từ nguyên liệu mây, tre trong rừng với đôi bàn tay khéo léo của mình, bà con đã tạo nên những sản phẩm đan lát đặc sắc, tinh tế và bền chắc phục vụ nhu cầu đời sống sinh hoạt hằng ngày và được gọi là Krơng Aho.

Nhóm sản xuất Krơng Aho tại xã Hướng Việt, huyện Hướng Hóa - Ảnh: L.V.N

Ở vùng miền núi xưa nay đồng bào dân tộc Vân Kiều sống an nhiên, tự tại và chan hòa cùng thiên nhiên. Từ ngôi nhà sàn để ở cho đến đồ dùng hằng ngày của đồng bào đều sử dụng nguyên liệu từ mây, tre, nứa, lá - những lâm sản ngoài gỗ được phép lấy ra từ rừng nguyên sinh. Không biết từ bao giờ, nghề đan lát truyền thống âm thầm chảy trong cộng đồng đồng bào dân tộc Vân Kiều. Mỗi sản phẩm thủ công truyền thống đều ẩn chứa trong đó sự khéo léo, cần mẫn, chăm chút và có giá trị trong cuộc sống hằng ngày của gia đình.

Ông Hồ Văn Đăng ở thôn Trăng - Tà Puồng, xã Hướng Phùng, huyện Hướng Hóa, một người nổi tiếng đan lát giỏi là một trong số ít những người còn duy trì thường xuyên nghề đan lát này. Với ông Hồ Văn Đăng, đan lát là nghề truyền thống tốt đẹp của người Vân Kiều, giữ lại nghề này là giữ lại cội nguồn tổ tiên, giữ lại hồn cốt của người Vân Kiều, giữ lại mỹ tục và là nét văn hóa truyền thống.

Tuy chỉ mới ngoài tuổi 60 nhưng ông Đăng đã có gần 50 năm làm nghề đan lát. Với bản tính siêng năng và chịu khó học hỏi những “nghệ nhân” đan lát giỏi trong bản, sau một vài lần mày mò, ông Đăng đã có thể nắm vững các kỹ thuật đan lát. Vậy nên, suốt mấy chục năm qua, dù nghề đan lát không đủ nuôi sống gia đình và trong bản số người làm nghề này cũng thưa dần nhưng ông vẫn chưa một ngày ngơi nghỉ đan lát để gìn giữ nghề truyền thống của dân tộc mình.

Ông Hồ Văn Đăng lần lượt giới thiệu về tên gọi, nguyên liệu và công dụng của từng sản phẩm: Pa Diên Sang là cái mâm dùng để dọn cơm ăn hằng ngày, bày mâm cỗ trong các dịp lễ hội, đặc biệt là được dùng để bày sính lễ trong ngày cưới của đồng bào Vân Kiều, Pa Kô được làm từ cây mây; A Chói là cái gùi dùng để đựng các vật dụng mỗi lần lên nương, rẫy; A Yáng cũng là cái gùi kiểu như A chói nhưng nhỏ hơn dùng để đựng các vật nhỏ khi đi rừng, Ta Ving là cái mẹt dùng để sàng sảy thóc, gạo hay A Diên là cái típ dùng để đựng cơm mỗi lần đi rừng, đi rẫy phải ở lại buổi trưa.

Nhận thấy giá trị của những vật dụng làm thủ công từ mây và tre của đồng bào Vân Kiều ở miền Tây Quảng Trị hứa hẹn những điều thú vị khi đưa sản phẩm mây, tre này ra thị trường trong và ngoài nước, giữa năm 2018, Ủy ban Y tế Hà Lan - Việt Nam đã hỗ trợ đầu tư thiết bị như: Máy tiện, máy bào, đồng thời, tổ chức tập huấn cho người dân cách làm ra các sản phẩm tre mỹ nghệ để phục vụ cho nội địa và xuất khẩu.

Đây là giải pháp thiết thực, vừa giúp bà con tăng thu nhập, vừa đảm bảo sản phẩm sử dụng hằng ngày thân thiện với môi trường. Từ những cánh rừng trên vùng núi cao, cây tre, lồ ô, luồng, len xanh… đã trở thành những đồ dùng quen thuộc, những món quà lưu niệm tinh xảo nhờ bàn tay khéo léo của đồng bào dân tộc Vân Kiều. Đó là những chiếc ống hút, hộp đựng bút, nĩa, thìa, cốc, nến, ly, hộp tăm … được thiết kế đẹp mắt, tinh tế và độc đáo.

Tháng 11/2021, Quảng Trị trở thành đơn vị tiên phong của cả nước khi hơn 1.500 ha rừng tự nhiên do cộng đồng quản lý tại thôn Chênh Vênh và thôn Hồ thuộc huyện Hướng Hóa được cấp chứng nhận FSC. Với chứng nhận này, sản phẩm tre của cộng đồng nơi đây có cơ hội tham gia vào thị trường lâm sản ngoài gỗ có giá trị cao hơn và được thị trường quốc tế đón nhận nhiều hơn.

Hướng làm ăn mới này giúp bà con tranh thủ những lúc đi rẫy lên rừng chặt tre về làm sản phẩm mỹ nghệ tạo thêm việc làm để tăng thu nhập, đồng thời, cũng tạo ra sản phẩm mang dấu ấn văn hóa truyền thống của địa phương. Bà Hồ Thị Mói, xã Hướng Việt, huyện Hướng Hóa cho biết: “Từ khi làm tre mỹ nghệ này có thêm nguồn thu nhập bà con phấn khởi lắm. Tuy thu nhập chưa đều và chưa cao do ảnh hưởng của COVID-19, sản phẩm bán ra chưa nhiều nhưng bà con cũng có thêm nguồn thu ngoài làm nương, rẫy nên đời sống được cải thiện hơn”.

Hiện nay, Krơng Aho là thương hiệu với chuỗi các nhóm sản xuất tại 4 xã Hướng Sơn, Hướng Phùng, Hướng Việt, Hướng Lập có trên 60 hộ tham gia. Toàn bộ các nhóm đều sản xuất được các sản phẩm chủ lực, tuy nhiên mỗi nhóm có các thế mạnh khác nhau. Nhóm Chênh Vênh chuyên về ống hút, nhóm Mã Lai Pun, bản Cheng, Doa Cũ làm rất khéo ly tre, hộp tre, còn nhóm Raly Rào chuyên về cốc nến. Các nhóm sản xuất hỗ trợ lẫn nhau, nhóm nào kỹ thuật chắc, tay nghề cao thì chia sẻ lại cho các nhóm khác đi sau. Để tạo nên chuỗi giá trị sản phẩm, kết nối các nhóm sản xuất, đồng thời, tạo nên thương hiệu, chất lượng cho sản phẩm trên thị trường, các nhóm đã thống nhất tham gia HTX nông nghiệp Sơn Nguyên, xã Hướng Phùng.

Giám đốc HTX nông nghiệp Sơn Nguyên Trần Văn Mão chia sẻ: “Thành lập tổ sản xuất và kinh doanh sản phẩm nhằm giúp cho bà con tìm đầu ra cho sản phẩm, định hướng sản xuất mặt hàng gì phù hợp với thị hiếu người tiêu dùng. Khi HTX đứng ra kết nối các nhóm thì tùy theo mùa, tùy theo năng khiếu của từng nhóm để chúng tôi đặt hàng”.

Sản xuất sản phẩm từ tre là một sáng kiến hướng đến vận động cộng đồng hạn chế sử dụng các vật dụng vô cơ dùng một lần sang sử dụng các sản phẩm hữu cơ thân thiện với môi trường, đồng thời, tạo cơ hội phát triển sinh kế cho đồng bào dân tộc thiểu số của tỉnh. Các mẫu mã Krơng Aho của bà con đã bước đầu đáp ứng nhu cầu và thị hiếu của người tiêu dùng. Ông Trần Văn Mão cho biết thêm, thời gian tới, HTX sẽ giúp bà con đa dạng hóa sản phẩm, cải thiện năng suất, nâng cao chất lượng sản phẩm, mở rộng liên kết thị trường, đưa sản phẩm về thành phố, nhất là các khu du lịch để phục vụ khách du lịch trong và ngoài nước.

Càng ngày, Krơng Aho càng khẳng định được vị thế của mình khi liên tục xuất hiện trong “Hội trại Sa Mù năm 2020”, “Hội nghị xúc tiến du lịch tỉnh Quảng Trị năm 2021”, hội thảo “Vai trò của cộng đồng trong bảo vệ rừng và bảo tồn đa dạng sinh học” và các sự kiện trưng bày, giới thiệu sản phẩm trên địa bàn tỉnh Quảng Trị. Hiện nay, song song với hoạt động sản xuất, các nhóm cũng chú trọng đến việc phát triển vùng nguyên liệu, đặc biệt là trồng thêm tre ở các khu vực đồi núi gần nhà.

Chi Cục trưởng Chi cục Phát triển nông thôn tỉnh Hoàng Minh Trí cho biết: “Mô hình chuyển từ làm sản phẩm tre truyền thống sang làm tre mỹ nghệ của bà con rất hiệu quả. Sản phẩm này vừa tận dụng nguyên liệu sẵn có từ rừng, vừa thân thiện với môi trường. Sắp tới chúng tôi sẽ định hướng để các sản phẩm Krơng Aho là sản phẩm mang thương hiệu OCOP ở địa phương”.

Lê Vĩnh Nhiên