Để nghệ thuật đi tìm tiếng nói chung

(DNSGCT) - Trong đợt triển lãm cuối năm 2009, Galerie Quỳnh (65 Đề Thám, quận 1, TP.HCM) đang giới thiệu đến công chúng một gương mặt nghệ sĩ tên tuổi, người tiên phong trong lĩnh vực đa phương tiện là Bruce Yonemoto đến từ Mỹ với Bắc Nam Đông Tây (NSEW) - một triển lãm kết hợp video, nghệ thuật sắp đặt và nhiếp ảnh.

Là người gốc Nhật, Yonemoto sinh năm 1949 tại San Jose, hiện sống và làm việc tại Los Angeles (California). Từng học về văn chương và mỹ thuật tại các trường đại học của Mỹ và Nhật Bản, gần 30 năm qua, Yonemoto đã hoạt động nghệ thuật trong nhiều lĩnh vực, sáng tác và tổ chức khá nhiều triển lãm cá nhân và nhóm tại nhiều nước trên thế giới như Mỹ, Nhật, Úc, Peru, Úc, Brazil, Đức, Hàn Quốc, Áo, Pháp… Hiện ông còn là giáo sư, giảng dạy tại Đại học California.

Hình ảnh người lính châu Á trong khung hình khổ nhỏ

Bruce Yonemoto không những được công chúng ca ngợi, mà còn được giới chuyên môn đánh giá cao bởi những công trình nghệ thuật mà ông đã thực hiện. Trong Bắc Nam Đông Tây, Yonemoto đi vào khai thác những yếu tố ảnh hưởng, giao thoa của văn hóa Mỹ, ảnh hưởng của truyền thông đến văn hóa và xã hội, trước hết là ảnh hưởng của các sản phẩm Hollywood.

Các tác phẩm của ông cũng đề cập đến những vấn đề như bản sắc, chủng tộc và dân tộc, những mối quan tâm rộng lớn mang tính toàn cầu về thời gian, sự sống và cái chết. Mặc dù nhiều tác phẩm của ông thường được sáng tạo trên cơ sở lấy nước Mỹ làm bối cảnh chính, nhưng chúng vẫn thể hiện những suy luận mang tính so sánh giữa các nền văn hóa để người xem có thể cảm nhận được sự tương đồng và khác biệt về văn hóa, từ đó chia sẻ và cảm thông với nhau.

Về nhiếp ảnh, bộ tác phẩm NSEW được Yonemoto dàn dựng giống kiểu Hollywood và mô phỏng cách chụp ảnh chân dung của thế kỷ XIX nhằm bộc lộ những suy nghĩ của ông về truyền thống và lịch sử. Để có được hình ảnh những người lính châu Á, ông đã phải thuê những bộ quân phục từ Western Costume - một công ty chuyên cung cấp trang phục cho những nhà làm phim dàn dựng các tác phẩm kinh điển.

Bằng việc hóa trang những người mẫu châu Á để biến họ thành những người lính, Yonemoto muốn bày tỏ lòng biết ơn đến những người lính châu Á đã cùng chiến đấu với quân nhân da trắng và da màu ở cả hai phía của cuộc chiến. Họ đã thuộc về lịch sử, nhưng đáng tiếc đã bị hồ sơ lịch sử về các cuộc nội chiến của Mỹ cho vào quên lãng.

Khác với nghệ thuật chân dung đen trắng của thế kỷ XIX, Yonemoto thực hiện hình ảnh trên nền sẫm màu, giúp người xem dễ liên tưởng đến thời kỳ đầu làm kỹ thuật phim màu của Hollywood.

Những hình ảnh người lính châu Á trong khung hình khổ lớn

Bên cạnh những tác phẩm khổ lớn, NSEW còn được ông thể hiện bằng nhiều khung hình nhỏ gọn trong lòng bàn tay, xếp dài trên một chiếc kệ kê trên vách tường. Những khung hình xinh xắn như một vật lưu niệm dễ thương, nhưng hình ảnh nó lưu giữ lại là một quá khứ, một ký ức sâu sắc không dễ phai mờ, dù có lúc con người vì những lý do nào đó mà quên lãng đi. Qua tác phẩm của mình, ông gửi đi thông điệp chủng tộc và dân tộc không phải khi nào cũng trùng khớp với bản sắc văn hóa và bản sắc dân tộc.

Chiếc đồng hồ Cỗ máy thời gian với hình ảnh bông hoa lily lúc đang nở

Phóng tác từ tác phẩm kinh điển Cỗ máy thời gian của G. Wells, đoạn video ngắn của Yonemoto được chiếu trên bề mặt một chiếc đồng hồ mà kim phút và kim giây quay với một tốc độ tượng trưng cho sự vận hành. Trong đoạn phim, tác giả miêu tả hình ảnh đời sống một bông hoa lily từ khi là một chiếc nụ đến lúc trở thành bông hoa nở rộ rồi lụi tàn, tất cả diễn ra chỉ trong phút chốc. Nó thể hiện quy luật mang tính toàn cầu: thời gian, sự sống và cái chết.

Có phải con người luôn có nhiều ảo tưởng mà đôi khi chỉ có thời gian mới trả mọi cái về đúng vị trí của nó? Bằng trải nghiệm của mình, Yonemoto chỉ nhẹ nhàng hỏi lại chính mình “Thời gian là gì?” và câu trả lời là hãy ngắm bông hoa xinh đẹp kia, dù thế nào thì nó cũng không thể giữ lại thời khắc huy hoàng nhất… Cái đẹp là cái vĩnh cửu, nhưng cuộc sống thì vô thường!

Đột biến vô tính với hoa cẩm chướng đỏ

Còn Đột biến vô tính là một tác phẩm đặc biệt mà Yonemoto làm để tưởng nhớ người cha của mình. Nó chỉ đơn giản là một cành hoa cẩm chướng được cắm trong một lọ hoa nhỏ đặt trên kệ rất đơn độc. Trên những cánh hoa đỏ thắm có một cánh hoa dát vàng ánh lên một thứ ánh sáng cũng lẻ loi. Đây là tác phẩm mà Yonemoto hợp tác với người anh Norman để nhắc nhớ ký ức về người cha - ông Tak, một nhà nghiên cứu thực vật và cũng là một người trồng hoa cẩm chướng.

Phải trồng nhiều hoa cẩm chướng lắm mới có thể thực hiện việc tạo ra đột biến di truyền và tìm kiếm được dòng vô tính hoàn hảo. Những người làm khoa học luôn dấn thân vào những đam mê và thành quả mà họ đạt được vì tiến bộ của xã hội và loài người rất đáng được trân trọng.

Trên hành trình sáng tạo nghệ thuật, Yonemoto đã tìm kiếm rất nhiều thành quả văn hóa, từ những giá trị nền tảng kinh điển cho đến những dự kiến tương lai. Những tác phẩm của ông dường như đã giúp ông thể hiện gửi gắm của mình: trước khi là một nghệ sĩ, ông là một người con yêu kính cha.

Một hình ảnh trong video Mô phỏng

Núi Matterhorn như một tác phẩm điêu khắc

Và ở phần cuối của Bắc Nam Đông Tây , Yonemoto mang đến một tác phẩm video sắp đặt và trình chiếu tác phẩm Mô phỏng. Đó là những ký ức tuổi thơ của tác giả gắn liền với Disneyland - một thời vốn là sự mê hoặc vô cùng đối với ông. Ông tái tạo núi Matterhorn đặc trưng của công viên như một hình mẫu điêu khắc. Tác phẩm này được xem đồng thời với một đoạn phim trên màn ảnh rộng, giúp người xem thấy rõ quy trình sáng tạo.

Được ghi lại từ những thước phim gia đình tìm thấy trên YouTube, những tiếng thét của những người đi tàu lượn trong Matterhorn được lồng ghép với đoạn thoại từ serie phim truyền hình Disneyland hồi những năm 1950. Ai cũng từng lưu giữ những ký ức, có khi là vui, là buồn, là những mảnh ghép rời rạc… Trong cuộc sống có thể bắt gặp những điều gì đó gợi nhớ về ký ức, như Yonemoto, đi khắp nơi vẫn nhớ về những kỷ niệm tuổi thơ.

Với những thành tích và sáng tạo trong nghệ thuật, Bruce Yonemoto được vinh danh với nhiều giải thưởng và tài trợ của quỹ nghệ thuật quốc gia, Viện Điện ảnh Hoa Kỳ, quỹ Rockefeller và giải Maya Deren cho thể loại phim và video thử nghiệm. Các tác phẩm sắp đặt cá nhân, nhiếp ảnh và điêu khắc của Yonemoto đã được giới thiệu trong những triển lãm đặc biệt tại nhiều tổ chức nghệ thuật, phòng tranh uy tín trên thế giới, được trưng bày ở nhiều bảo tàng. Ông cũng là tác giả có nhiều tác phẩm được các nhà sưu tập tìm kiếm.

THANH AN