Ý kiến của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh Quảng Trị và NHNN Việt Nam về kháng nghị của Viện KSND tỉnh trường hợp cho vay theo lãi suất thỏa thuận của các tổ chức tín dụng

(QT) - Ngày 27/3/2014, Báo Quảng Trị, trang 2, có đăng bài “Tăng cường công tác kiểm sát, bảo vệ quyền lợi chính đáng của tổ chức, cá nhân trong quan hệ tín dụng” của tác giả Phước An. Bài báo phản ánh nội dung Quyết định kháng nghị của Viện Kiểm sát nhân dân (KSND) tỉnh Quảng Trị đối với Bản án kinh doanh thương mại sơ thẩm số 02 ngày 25/9/2013 của Tòa án nhân dân huyện Cam Lộ theo thủ tục phúc thẩm và Quyết định kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm đối với Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự số 07, ngày 25/3/2013 của Tòa án nhân dân TP Đông Hà. Theo các văn bản kháng nghị của Viện KSND tỉnh thì việc các ngân hàng cho vay theo lãi suất thỏa thuận vượt quá 150% lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước ( NHNN) công bố ( 9%/năm x 150%=13,5%/ năm) là trái với Bộ Luật Dân sự năm 2005. Sau khi báo phát hành, Tòa soạn Báo Quảng Trị đã nhận được 2 văn bản do Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Trị chuyển tới. Để rộng đường dư luận, giúp bạn đọc hiểu rõ thêm một mặt khác của vấn đề, Báo Quảng Trị xin trích đăng nội dung của 2 văn bản này. Văn bản số 557, ngày 28/11/2013 của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam chi nhánh Quảng Trị gửi Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh , nội dung như sau: Qua phản ánh của một số chi nhánh ngân hàng thương mại, Viện KSND tỉnh Quảng Trị đã có quyết định kháng nghị một số bản án có liên quan đến việc các tổ chức tín dụng (TCTD) thực hiện cho vay theo lãi suất thỏa thuận. Theo đó Viện KSND tỉnh cho rằng các tổ chức tín dụng chỉ được cho vay với lãi suất tối đa bằng 150% lãi suất cơ bản theo Điều 476 của Bộ luật Dân sự. Về vấn đề trên NHNN Việt Nam chi nhánh tỉnh Quảng Trị có ý kiến như sau: Thứ nhất, chúng tôi khẳng định việc cho vay theo lãi suất thỏa thuận của các TCTD đối với khách hàng là đúng quy định pháp luật. Thứ hai, quan điểm chung: Việc xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN là mục tiêu chúng ta đang xây dựng. Trong nhiều loại thị trường thì tự do hóa lãi suất trên thị trường là mục tiêu mà ngành ngân hàng đang hướng tới. Chỉ trong trường hợp hoạt động ngân hàng có diễn biến bất thường, để bảo đảm an toàn của hệ thống TCTD, Ngân hàng Nhà nước có quyền quy định cơ chế xác định phí, lãi suất trong hoạt động kinh doanh của TCTD. Hiện nay trong điều kiện lạm phát đang cao, để ổn định kinh tế vĩ mô, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, NHNN quy định trần tối đa đối với các khoản huy động dưới 6 tháng và trần cho vay tối đa đối với 5 lĩnh vực ưu tiên đó là: Cho vay nông nghiệp nông thôn, cho vay doanh nghiệp nhỏ và vừa, cho vay xuất khẩu, cho vay công nghiệp hỗ trợ, cho vay doanh nghiệp áp dụng công nghệ cao. Còn các khoản huy động và cho vay đối tượng khác ( ngoài 5 lĩnh vực ưu tiên trên) đều thực hiện theo lãi suất thỏa thuận. Thứ ba, theo điểm 2, Điều 3, Luật Các tổ chức tín dung: áp dụng Luật Các tổ chức tín dụng, điều ước quốc tế, tập quán thương mại quốc tế và các luật có liên quan, quy định như sau: “ Trường hợp có quy định khác nhau giữa luật này và các luật khác có liên quan về thành lập, tổ chức, hoạt động, kiểm soát đặc biệt, tổ chức lại, giải thể TCTD; việc thành lập, tổ chức, hoạt động của chi nhánh ngân hàng nước ngoài, văn phòng đại diện của TCTD nước ngoài, tổ chức nước ngoài khác có hoạt động ngân hàng thì áp dụng theo quy định của luật này”. Thứ tư, các cơ sở pháp lý để các TCTD thực hiện cho vay theo lãi suất thỏa thuận: 1- Điều 91, Luật Các tổ chức tín dụng quy định về lãi suất, phí trong hoạt động kinh doanh của các TCTD như sau: Tổ chức tín dụng được quyền ấn định và phải niêm yết công khai mức lãi suất huy động vốn, mức phí cung ứng dịch vụ trong hoạt động kinh doanh của TCTD. TCTD và khách hàng có quyền thỏa thuận về lãi suất, phí cấp tín dụng trong hoạt động ngân hàng của TCTD theo quy định của pháp luật. Trong trường hợp hoạt động của ngân hàng có diễn biến bất thường, để đảm bảo an toàn của hệ thống TCTD, NHNN có quyền quy định cơ chế xác định phí, lãi suất trong hoạt động kinh doanh của TCTD. 2- Tại điểm 1, mục II, Nghị quyết số 23/2008/ QH12, ngày 6/11/2008 “Nghị quyết về kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội năm 2009”, quy định: “ Các tổ chức tín dụng điều hành lãi suất cho vay trên cơ sở lãi suất cơ bản của NHNN theo quy định của pháp luật và được phép cho vay theo lãi suất thỏa thuận đối với một số dự án sản xuất, kinh doanh có hiệu quả”. 3- Tại tiết b, điểm 2, mục III, Nghị quyết 30/2008/NQ-CP, ngày 11/12/2008 của Chính phủ “Về những giải pháp cấp bách nhằm ngăn chặn suy giảm kinh tế, duy trì tăng trưởng kinh tế, đảm bảo an sinh xã hội”, quy định “ Nghiên cứu hướng dẫn các TCTD thực hiện cho vay theo lãi suất thỏa thuận quy định tại Nghị quyết 23/2008/QH12 ngày 6/11/2008 của Quốc hội về kế hoạch phát triển kinh tế- xã hội năm 2009 trong quý I/2009”. 4- Tại điểm 1, Nghị quyết số 12/NQ-CP ngày 7/3/2010 “Nghị quyết phiên họp thường kỳ tháng 2/2010”, quy định “ Ngân hàng Nhà nước… điều tiết lãi thị trường phù hợp với tình hình lạm phát và diễn biến cung-cầu vốn trên thị trường… chỉ đạo và hướng dẫn các ngân hàng thương mại thực hiện cho vay thỏa thuận đối với các dự án sản xuất kinh doanh có hiệu quả…”. 5- Tại điểm a, mục 1, Nghị quyết số 18/NQ-CP, ngày 6/4/2010 “Nghị quyết về những giải pháp đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô, không để lạm phát cao và đạt tốc độ tăng trưởng kinh tế khoảng 6,5% trong năm 2010”, quy định “ NHNN Việt Nam chỉ đạo, hướng dẫn các ngân hàng thương mại thực hiện cho vay theo cơ chế lãi suất thỏa thuận đối với các dự án sản xuất, kinh doanh có hiệu quả theo nghị quyết của Quốc hội”. 6- Tại Công văn số 627, ngày 23/1/2009 của Văn phòng Chính phủ về “Thông báo kết luận của Phó Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Sinh Hùng”, như sau:“Đồng ý NHNN Việt Nam thực hiện hướng dẫn các TCTD cho vay theo lãi suất thỏa thuận đối với những dự án sản xuất, kinh doanh kể cả cho vay tiêu dùng có hiệu quả”. 7- Trên cơ sở Luật NHNN, Luật Các tổ chức tín dụng, nghị quyết của Quốc hội, nghị quyết của Chính phủ, kết luận của Phó Thủ tướng Chính phủ nêu trên, ngày 14/4/2010, NHNN đã ban hành Thông tư số 12/2010 “Hướng dẫn TCTD cho vay bằng đồng Việt Nam đối với khách hàng theo lãi suất thỏa thuận”. Kể từ khi Thông tư có hiệu lực ngày 14/4/2010 trên phạm vi cả nước đã áp dụng việc cho vay theo lãi suất thỏa thuận và hiện nay Thông tư này đang còn hiệu lực thi hành. Từ những cơ sở pháp lý trên, chúng tôi khẳng định rằng việc cho vay theo lãi suất thỏa thuận của các TCTD là đủ cơ sở pháp lý, kính đề nghị Viện trưởng Viện KSND tỉnh Quảng Trị xem xét lại các kháng nghị có liên quan nhằm đảm bảo quyền lợi cho các TCTD trên địa bàn. (Văn bản này do Giám đốc Ngân hàng Nhà nước chi nhánh Quảng Trị Hồ Sĩ Trọng ký). Văn bản số 702, ngày 10/2/2014 của NHNN Việt Nam gửi Viện KSND tối cao, về việc kháng nghị của Viện KSND tỉnh Quảng Trị về cho vay theo lãi suất thỏa thuận của tổ chức tín dụng , nội dung như sau: Ngân hàng Nhà nước nhận được công văn số 2644/VKS-P12, ngày 2/12/2013 của Viện KSND tỉnh Quảng Trị về việc kháng nghị cho vay theo lãi suất thỏa thuận của các TCTD. Sau khi nghiên cứu, NHNN Việt Nam có ý kiến như sau: 1. Đối với ý kiến của Viện KSND tỉnh Quảng Trị về việc TCTD cho vay theo lãi suất thỏa thuận theo quy định tại Thông tư 12 là trái Bộ luật Dân sự năm 2005. Khoản 2, Điều 3, Luật Các TCTD năm 2010 quy định “ Trường hợp có quy định khác nhau giữa luật này và các luật khác có liên quan về thành lập, tổ chức, hoạt động, kiểm soát đặc biệt, tổ chức lại, giải thể TCTD; việc thành lập, tổ chức, hoạt động của chi nhánh ngân hàng nước ngoài, văn phòng đại diện của TCTD nước ngoài, tổ chức nước ngoài khác có hoạt động ngân hàng thì áp dụng theo quy định của luật này”. Khoản 2,3, Điều 91, Luật Các TCTD năm 2010, quy định: “2. TCTD và khách hàng có quyền thỏa thuận về lãi suất, phí cấp tín dụng trong hoạt động ngân hàng của TCTD theo quy định của pháp luật. 3. Trong trường hợp hoạt động ngân hàng có diễn biến bất thường, để đảm bảo an toàn của hệ thống TCTD, NHNN có quyền quy định cơ chế xác định phí, lãi suất trong hoạt động kinh doanh của TCTD”. Điều 12, Luật NHNN Việt Nam năm 2010 quy định: “1. NHNN công bố lãi suất tái cấp vốn, lãi suất cơ bản và các loại lãi suất khác để điều hành chính sách tiền tệ, chống cho vay nặng lãi. 2. Trong trường hợp thị trường tiền tệ có diễn biến bất thường, NHNN quy định cơ chế điều hành lãi suất áp dụng trong quan hệ giữa các TCTD với nhau và với khách hàng, các quan hệ tín dụng khác”. Bộ Luật Dân sự năm 2005 là luật chung, Luật Các TCTD là luật chuyên ngành. Bộ Luật Dân sự 2005 và Luật Các TCTD năm 2010 đều do Quốc hội ban hành. Việc quy định TCTD được thỏa thuận lãi suất trong hoạt động cấp tín dụng là một nội dung quan trọng của Luật Các TCTD năm 2010. Vì vậy căn cứ khoản 2, Điều 3, Luật Các TCTD năm 2010, hoạt động của TCTD phải tuân theo Luật Các TCTD 2010 và các văn bản hướng dẫn của NHNN trong từng thời kỳ. Theo đó quy định tại khoản 2,3, Điều 91, Luật Các TCTD 2010 cho phép TCTD và khách hàng được quyền thỏa thuận về lãi suất, chỉ khi thị trường tiền tệ có diễn biến bất thường NHNN được quyền quy định cơ chế điều hành lãi suất áp dụng trong quan hệ giữa TCTD với khách hàng. Trong giai đoạn hiện nay Đảng, Chính phủ chỉ đạo về phương hướng, nhiệm vụ và giải pháp ổn định, phát triển kinh tế như sau:… Nghị quyết số 12, ngày 7/3/2010 của Chính phủ về Phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 2/2010 quy định: NHNN chỉ đạo và hướng dẫn các ngân hàng thương mại thực hiện cho vay thỏa thuận đối với các dự án sản xuất, kinh doanh có hiệu quả, tạo điều kiện cho doanh nghiệp dễ dàng tiếp cận tín dụng. Nghị quyết số 18, ngày 6/4/2010 của Chính phủ về các giải pháp đảm bảo ổn định kinh tế vĩ mô, không để lạm phát, đạt tốc tộ tăng trưởng kinh tế khoảng 6,5% trong năm 2010 quy định: NHNN chỉ đạo, hướng dẫn các ngân hàng thương mại cho vay theo cơ chế lãi suất thỏa thuận đối với các dự án sản xuất, kinh doanh có hiệu quả theo nghị quyết của Quốc hội. Ý kiến chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại các văn bản số 168 ngày 19/2/2010, số 17 ngày 22/1/2010, số 26 ngày 29/1/2010: Nghiên cứu cơ chế điều hành lãi suất cơ bản của NHNN, lãi suất thỏa thuận, bảo đảm phù hợp với cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Căn cứ quy định tại Điều 12, Luật NHNN Việt Nam 2010 nêu trên, để điều hành chính sách tiền tệ phù hợp với chủ trương, định hướng, chỉ đạo của Đảng, Chính phủ tại các văn bản nêu trên, phù hợp với quy định của Luật Các TCTD 2010, NHNN xây dựng Thông tư 12/2010 với cơ chế cho vay bằng đồng Việt Nam theo lãi suất thỏa thuận. Quá trình ban hành Thông tư 12, NHNN đã thực hiện đầy đủ, đúng trình tự, thủ tục ban hành văn bản quy phạm pháp luật. Như vậy việc ban hành Thông tư 12 là có cơ sở pháp lý, nội dung Thông tư 12 quy định về việc thỏa thuận về lãi suất giữa TCTD với khách hàng trong hợp đồng tín dụng là hoàn toàn phù hợp với các quy định pháp luật, đúng trình tự, thủ tục pháp luật quy định. Do đó ý kiến của Viện KSND tỉnh Quảng Trị về việc Thông tư 12 ban hành trái Bộ Luật Dân sự là không chính xác. 2. Đối với ý kiến của Viện KSND tỉnh Quảng Trị về lãi suất cho vay và lãi suất nợ quá hạn phải thực hiện theo quy định của Bộ Luật Dân sự năm 2005 vì Thông tư 12 trái với Bộ Luật Dân sự năm 2005. Từ các căn cứ và phân tích trên, Vụ Pháp chế (NHNN) nhận thấy: Việc áp dụng lãi suất cho vay bao gồm cả lãi suất trong hạn và lãi suất nợ quá hạn phải thực hiện theo các quy định sau: Đối với lãi suất cho vay trong hạn: Thực hiện theo quy định tại Thông tư 12 (có hiệu lực từ ngày 14/4/2010). Đối với lãi suất các khoản vay quá hạn: Thực hiện theo quy định tại quy chế cho vay của TCTD đối với khách hàng ban hành kèm theo Quyết định số 1627/2001, ngày 31/12/2001 và các văn bản sửa đổi, bổ sung Quyết định 1627. 3. Đối với việc Viện KSND tỉnh Quảng Trị cho rằng việc các TCTD cho vay theo lãi suất thỏa thuận là điều không thể vì lãi suất không bị giới hạn đến một mức độ nhất định sẽ là hành vi cho vay lãi nặng theo quy định tại Điều 163, Bộ luật Hình sự. Theo quy định của Bộ luật Hình sự về tội cho vay lãi nặng thì căn cứ để xác định tội cho vay lãi nặng dựa trên cơ sở lãi suất cao nhất mà pháp luật quy định ( khoản 1, Điều 163). Bộ luật Hình sự không quy định rõ “lãi suất cao nhất mà pháp luật quy định” là loại lãi suất nào. Theo quy định pháp luật về ngân hàng thì NHNN công bố lãi suất tái cấp vốn, lãi suất cơ bản và các loại lãi suất khác để điều hành chính sách tiền tệ, chống cho vay nặng lãi (khoản 1, Điều 12, Luật NHNN Việt Nam 2010). Như vậy chưa có cơ sở pháp lý xác định “lãi suất cơ bản” do NHNN công bố là “lãi suất cao nhất mà pháp luật quy định” để làm căn cứ xác định hành vi cho vay nặng lãi theo quy định tại khoản 1, Điều 163, Bộ luật Hình sự. Do đó không có mâu thuẫn giữa việc TCTD cho vay theo lãi suất thỏa thuận theo Luật Các TCTD với quy định về việc xử lý hành vi cho vay lãi nặng theo Bộ luật Hình sự. 4. Hậu quả của việc kháng nghị theo ý kiến của Viện KSND tỉnh Quảng Trị: Hiện tại các Tòa án, Viện KSND các cấp còn có các cách hiểu khác nhau về vấn đề lãi suất cho vay của TCTD là lãi suất thỏa thuận theo quy định tại Luật Các TCTD hay lãi suất theo quy định về cho vay tài sản tại Bộ Luật Dân sự. Ngày 11/12/2013 Tòa án nhân dân tối cao đã có công văn số 274 gửi NHNN đề nghị tham gia ý kiến đối với dự thảo công văn hướng dẫn đường lối xét xử cho TAND các cấp về việc tuyên lãi suất trong bản án kinh doanh thương mại về tranh chấp hợp đồng tín dụng. Nội dung dự thảo công văn này đã hướng dẫn rõ, Tòa án các cấp phải tuyên lãi suất theo thỏa thuận của các bên trong hợp đồng tín dụng. Nếu như cách hiểu của Viện KSND tỉnh Quảng Trị trở thành cách hiểu của Viện Kiểm sát các địa phương thì sẽ dẫn đến hàng loạt các bản án đúng pháp luật sẽ không thể thực thi, hàng loạt các khoản cấp tín dụng theo lãi suất thỏa thuận của TCTD trở thành vô hiệu. TCTD sẽ không cung cấp dịch vụ cấp tín dụng với lãi suất theo quy định của Bộ luật Dân sự vì không phù hợp với bản chất hoạt động kinh doanh của mình. Do đó không kích thích được nền kinh tế phát triển và việc điều hành chính sách tiền tệ sẽ trở nên vô cùng khó khăn. Cách hiểu của Viện KSND tỉnh Quảng Trị cũng đi ngược lại chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Vì những căn cứ và lý do trên, NHNN Việt Nam kính đề nghị Viện KSND tối cao có văn bản hướng dẫn Viện KSND các cấp về lãi suất cấp tín dụng giữa tổ chức với khách hàng là lãi suất thỏa thuận theo quy định của Luật Các tổ chức tín dụng và hướng dẫn của NHNN tại các văn bản đã dẫn trên. (Văn bản này do Phó Thống đốc NHNN Việt Nam Đặng Thanh Bình ký). Báo Quảng Trị hoan nghênh Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Quảng Trị sớm có ý kiến phản hồi về những nội dung có liên quan đến bài viết đăng trên Báo Quảng Trị. PHÒNG XÂY DỰNG ĐẢNG-NỘI CHÍNH